Interview Lizzie Borden: Donald Trump is niet mijn president
“De dystopie is werkelijkheid geworden,” zei de Amerikaanse onafhankelijke feministische filmmaker Lizzie Borden toen ze in de Brusselse Cinematek haar gerestaureerde en pijnlijk actuele cultfilm ‘Born in Flames’ uit 1983 kwam voorstellen, “Donald Trump zaait haat en verdeeldheid, hij is niet mijn president.” Een gesprek over rebelse cinema en noodzakelijk verzet.
De Amerikaanse, in Los Angeles wonende, Lizzie Borden (° 1958) is een onafhankelijke cineaste met een beperkt oeuvre. Zelf ziet ze Regrouping (1976), Born in Flames (1983) en Working Girls (1985) als ‘haar’ films. Daarnaast zijn er enkel verminkte films (Love Crimes, Erotique) en (nog?) niet gerealiseerde projecten (Rialto). Maar het ambachtelijke Born in Flames, een in documentaire stijl gefilmd sciencefiction film over de utopische strijd van een feministisch vrouwenleger in een post-revolutionair Amerika, groeide uit tot een mythische film in het canon van de feministische cinema.
In Brussel kwam Borden begin februari in het kader van een Cinematek ‘carte blanche’ de gerestaureerde versie van haar in een sciencefiction jasje gegoten militante, feministische film voorstellen. Als vertrekpunt van een tocht die haar nog langs musea in Barcelona, Madrid en San Sebastian zou voeren. Wanneer we haar vragen naar haar eerste indrukken van de ‘hellhole’ blijkt dat ze vooral naar de muren heeft gekeken: “Wat me in Brussel opvalt zijn de vele graffiti, New York is helaas heel erg opgekuist de laatste jaren en die expressievorm is wat in de verdrukking geraakt bij ons”.
Naar verluid siert de slogan “Get pissed off, not pissed on” er nochtans momenteel de muren.
“Da’s een mooie, grappig en ter zake. Ik ben voor een impeachment van Donald Trump, zeker na heel die Russische affaire. Vanuit Europees standpunt is dit een clownesk gebeuren zeker? Wij zijn in Amerika nog onze weg aan het zoeken in het protest en het verzet. Ik heb wel al meegedaan aan de vrouwenmars in Los Angeles, dat was een fantastisch, warm en noodzakelijk gebeuren.
Maar de toestand is catastrofaal. Donald Trump is niet mijn president, hij zaait haat en verdeeldheid. Terwijl er in de VS 30 jaar na Born in Flames nog meer politiegeweld is, de daklozenproblematiek nog vergroot is en armoede maar blijft toenemen; er zijn verschillende decades voorbij en we moeten sterker dan ooit vechten.
Ik ben blij dat uit de reacties van een nieuwe generatie kijkers blijkt dat mijn ‘oude’ film bij kan dragen aan het noodzakelijke verzet. Gillo Pontecorvo’s The Battle of Algiers (de klassieker over de brutale en gewelddaidge strijd tussen het Algerijnse verzet en het Franse bezettingsleger in de periode 1954 en 1962) was niet toevallig een inspiratiebron.”
Toen we Brooklyn Village–regisseur Ira Sachs een week na de presidentsverkiezingen spraken voor DeWereldMorgen.be zei hij “alles veranderde op dinsdag 8 november, ik ben aangeslagen en toe aan bezinning. Ik moet weten waar ik sta voor ik er films over kan maken.”
“Ik was vooral verbijsterd, woedend en strijdvaardig. Ik trok met de gerestaureerde versie van Born in Flames rond tijdens de verkiezingscampagne en velen legden een link met de opkomst van Trump ook al draait het in mijn film om een ontspoorde sociaal-democratische revolutie.
Maar het feit dat in het slotbeeld de zendmast op het World Trade Center wordt opgeblazen maakte indruk. Men vroeg me vaak of ik voor geweld ben. Dan refereer ik naar de uitspraak van de militante advocate Flo Kennedy in de film, “The right to violence is like the right to pee: you’ve gotta have the right place and the right time.” Persoonlijk denk ik niet dat geweld de zaak helpt.”
Born in Flames was een reactie op het conservatieve klimaat onder president Reagan. Het lijkt echter alsmaar erger te worden. Na Reagan had je Bush die ten oorlog trok en is er Donald Trump die van plan lijkt zijn ultra-rechts, xenofoob, islamofoob en vrouwonvriendelijk programma te realiseren.
“Het is hallucinant. Dat had ik me niet kunnen voorstellen toen ik begin jaren 80 de film maakte. Ik had gedacht dat alleen het visuele aspect van Born in Flames slechter zou zijn geworden maar raar genoeg vond onder burgemeester Bloomberg zo’n opkuis plaats dat de stad uit mijn film wel een dystopisch New York lijkt.
De graffiti zijn momenteel weg en braakliggende gronden werden parken maar tegelijk knabbelde men aan vrouwenrechten en sociale vrijheden. Onder Trump dreigt het nog erger te worden. Alle verwezenlijkingen van de Democratische presidenten worden teruggedraaid, de LGBT gemeenschap krijgt het zwaar te verduren, elke dag is er weer een nieuwe belediging. De dystopie is werkelijkheid geworden. Dat is angstaanjagend.
Born in Flames bekijk ik als een kind dat zich in de wereld heeft begeven en niet meer van mij is. Wanneer ik naar screenings ga vraag ik vooral de Occupy Wallstreet generatie naar hun reactie om te vernemen wat hun wereldvisie is. Ik ontdek ook zelf genderissues in de film, ik zie mensen die nu misschien gekozen zouden hebben voor een genderwissel die eind jaren zeventig niet mogelijk was.
In de Amerikaanse rode, Republikeinse staten, is dat nog altijd niet aanvaard maar in de blauwe, democratische staten en in sommige liberale milieus wel. Ik ben gechoqueerd door de brutale wijze waarop de rechterzijde de macht heeft overgenomen. Er zullen gegarandeerd binnen 5 jaar weer meer abortussen zijn. Want hun conservatisme gaat verder dan het verbieden van abortus, ook contraceptie zal verbannen worden. Wat in kansarme wijken en gebieden zijn impact zal hebben.
In Born in Flames zegt Flo Kennedy “wat zou je liever door een deur zien komen, een leeuw of vijfhonderd muizen”. Zo een groot monster op je zien afkomen is paralyserend maar we kunnen zoals Ira Sachs zegt goed nadenken en via onze kunst elk op één ding focussen. Als iedereen zo’n keuze maakt worden al die kleine reacties een stevige golf. Voor mij zal de focus op choice liggen.
Anderen zijn nu al bezig met kwetsbare immigranten uit staten zoals Texas te halen zodat ze hun opleiding kunnen afmaken. Hopelijk staan er ook aborteurs op om vrouwen in nood bij te staan. Dat soort dingen zullen we opnieuw moeten doen, niet gewelddadig worden maar wel bereid zijn om naar de gevangenis te gaan voor de dingen waarin we geloven.
Want we stevenen op vier ultra-conservatieve jaren af. Zelfs wanneer Trump via impeachment verwijderd wordt is er nog altijd vice-president Mike Pence die staat voor christelijk extreemrechts. De laatste theorie die circuleert in de VS is dat ze een impeachment zoeken zodat Pence de rechtse agenda koel en efficiënt kan implementeren.”
Terwijl Trump zich in de slachtofferrol kan wentelen en het de liberals zijn die een ondemocratische agenda worden toegedicht.
“Impeachment of niet, voor hen is het een win-win situatie en wij zitten in serieuze problemen. We’re lost. Toen ik aan Born in Flames begon had ik dit niet kunnen verzinnen, ik dacht aan een sociaal-democratische revolutie en aan het feit dat een ding niet verandert, er is altijd de zaak van vrouwenrechten en het feit dat vrouwen altijd op de tweede plaats komen.
Maar hier heeft, zelfs na het pussy grabbing incident, niemand de kleedkamer cultuur geanalyseerd of in vraag gesteld. Er zijn ook flink wat vrouwen die deze locker room culture aanvaarden en voor Trump hebben gestemd. Een van de redenen waarom ik Born in Flames gemaakt heb is dat ik wou benadrukken dat vrouwen elkaar niet moeten bekampen, dat er verschillende stemmen mogen zijn.
Ik heb zoals gezegd in Los Angeles mee gestapt in de vrouwenmars. Een fantastische ervaring maar helaas was er in Washington onenigheid en mocht Hilary Clinton op aangeven van enkelen niet spreken. Dat vind ik verschrikkelijk: waarom focussen op onenigheid terwijl we als vrouwen niet elkaars vijanden zijn.
De vijand is die man in het Witte Huis en zijn vazallen die dag na dag onze vrijheden afnemen. We moeten als vrouwen zij aan zij staan ook al hebben we lichtjes verschillende agenda’s. De vrouwenmars was sterk maar de manifestatie op de luchthaven bij de immigratie ban was buitengewoon.
Heel wat mensen die zichzelf nooit als activisten hebben beschouwd zijn zich gaan gedragen als activisten. Er waren organisatoren betrokken bij het protest, en dat is goed, maar heel wat mensen gingen gedreven door woede spontaan meedoen. Dat creëerde een politiek bewustzijn dat na Occupy Wallstreet weer even weggeëbd leek.
De volgende vier jaar zullen stormachtig zijn maar hopelijk kan daarna een beweging naar links worden ingezet. Niet bepaald wat Bernie Sanders voor ogen had want hij zou zwaar op de korrel genomen zijn omdat hij Joods is. Ze zijn hun zwaarden zelfs niet beginnen scherpen omdat ze dachten dat hij geen kans had om te winnen.”
Bernie Sanders zei onlangs dat hebzucht een Amerikaanse religie is geworden en dat de rijken zich zelfs niet verontschuldigen voor die hebzucht. Dat doet denken aan een quote in Born in Flames over Amerika, “the land where the rich get richer and the poor are fed dreams”.
“Het is verontrustend hoe actueel de film is. In Born in Flames moeten vrouwen de zendinstallatie in het World Trade Center opblazen om hun boodschap gehoord te krijgen. Voor een post 9/11 publiek moest ik benadrukken dat ze niet de volledige toren opblazen maar alleen de zender om zo hun eigen zenders beluisterbaar te maken.
De vrije radio’s van toen zijn de burgerjournalisten van vandaag en ik hou een jong publiek voor dat zij zelf manieren en kanalen moeten zoeken om gehoord te worden. Bij Occupy Wallstreet manifestaties communiceerden de deelnemers met elkaar via verschillende media en tijdens de vrouwenmars waar ik aan deelnam in Los Angeles waren er door de grote opkomst soms opstoppingen en de sectie waarin ik me bevond begon spontaan ‘marcheer, marcheer, marcheer’ te roepen en in een andere richting te stappen. Niemand zei ons dat te doen. Groepen communiceren nu op nieuwe manieren met elkaar.
Aan de mars namen vrouwen van verschillende rassen en geloofsovertuigingen deel. Zonder problemen. Er wordt ons voorgehouden dat ze elkaar haten, dat ze niet communiceren met elkaar maar dat is gewoonweg niet waar. Gelukkig maar want de regering Trump gaat de problemen niet oplossen maar verergeren.
Ik woon in Hollywood maar een half uur bij mij vandaan, in Watts, leven de armste mensen in de armsten wijken die je je kan voorstellen. Er is geen eten en niemand spreekt erover of brengt er voedsel naar toe. De mensen in Hollywood sturen voedsel naar de andere kant van de wereld, en het is niet slecht mensen in Afrika of Haïti te helpen, maar schenken niets aan de mensen in Watts.
Er leeft een romantisch idee over wat armoede is en waar armoede leeft maar dat heeft geen uitstaans met de realiteit. Hetzelfde geldt voor drugs. Donald Trump wil een muur bouwen met Mexico maar ik was in het kader van research voor een televisiereeks die er nooit gekomen is op de plaatsen waar er al een stuk muur staat en merkte dat mensen drugs over de muur gooien of er tunnels onder graven. De muur lost niets op en is puur symbolisch, het is onnuttig en inefficiënt.”
Het is meer het bouwen van een muur in de geest van mensen.
“Inderdaad, het gaat om het opbouwen van angst in de geest van mensen. Tegelijk rechtvaardigt men ook de racistische en discriminerende gedachten van mensen.”
Met Born in Flames reageerde je op de verdeeldheid in progressieve kringen.
“De film maken was een manier om politiek actief te zijn. Toen ik New York arriveerde stelde ik vast dat er veel ongelijkheden waren maar dat de oppositie ertegen erg verdeeld bleef. Een gevolg van de mannelijk georiënteerde anti-Vietnambeweging.
Bovendien namen homo- en vrouwenbewegingen gewoon de onderscheiden van de dominante cultuur over. De scheidingslijn tussen zwarte en blanke vrouwen was markant, terwijl ook Latino en Aziatische vrouwen in heel eigen werelden leefden. Die verdeeldheid onder vrouwen die eigenlijk een gezamenlijke strijd voeren, of toch zouden moeten voeren, wou ik in Born in Flames aankaarten.
Ik leerde veel zwarte vrouwen kennen en daarom maakte ik van hen ook het morele centrum van de film. Born in Flames is agit prop, maar het is vooral ook een politiek onderzoek. Maar kenmerkend voor het hokjesdenken was dat velen afgaande op mijn protagonisten dachten dat ik een zwarte, lesbische filmmaakster was.”
In Born in Flames zijn vrije radio’s belangrijke wapens in de strijd tegen discriminatie.
“Sommige dingen in de film zijn behoorlijk gedateerd, en de underground radiozenders zijn dat ongetwijfeld. Maar die zenders waren brutaal en verontrustend voor de overheid. De beelden van de vernietiging van een station kreeg ik van Italianen die het verwoesten en platbranden van een radiozender vastlegden.
Maar wat we nu zien is dat de belangrijkste publieke zenders in de VS vernietigd zullen worden omdat Donald Trump hun financiering gaat stilleggen. Er wordt veel gesproken over fake en real news maar de radiostations van Born in Flames en die bedreigde televisiezenders waren en zijn juist bezig met echt nieuws.
Het opmerkelijke is dat veel mensen niet meer weten wat echt nieuws is. De vraag voor de toekomst wordt: hoe weten we waar we nieuws kunnen vinden, naar wie we kunnen luisteren, op wie we kunnen vertrouwen. Daarbij zijn we ook bij een soort survivalism aanbeland.
We nemen survivalism weg van de rechterzijde om van survivalism iets te maken dat gaat over de mensen die we vertrouwen om betrouwbaar nieuws te maken zodat we weten wie te geloven. Wanneer men ons echt nieuws afneemt dan neemt men ons te vrijheid af om te leven in een wereld die aangenaam en leefbaar is en ons niet verdeelt in kampen.”
De zwarte muziek is belangrijk in Born in Flames. Zie je vandaag ergens een nieuwe Sam Cooke of Bob Marley?
In rap en hip hop. Dat is minder melodische muziek dan waar we begin jaren tachtig naar luisterden maar de gevoelens van woede en frustratie die er de onderstroom van vormen zijn identiek. Het is geen toeval dat deze genres ontstaan zijn in de stedelijke, gewelddadige omgeving die ook het decor van Born in Flames is.
De restauratie van Born in Flames werd gefinancierd door de Hollywood Foreign Press Association en de Film Foundation van Martin Scorsese.
“Ze hadden al de restauratie van verschillende kortfilms gefinancierd maar Born in Flames was de eerste langspeelfilm. Ze vroegen of ze het mochten doen en ik antwoordde ‘natuurlijk’. Om het prompt weer te vergeten want het duurde twee jaar voor het eindelijk gedaan werd.
Achteraf zeiden ze dat ik de gemakkelijkste regisseur was om mee te werken maar dat was enkel omdat ik het uit het oog had verloren. Ik was ook gewoon heel blij omdat de oude 16mm kopie behoorlijk beschadigd was. Toen ik het voor het eerst zag vond ik het resultaat prachtig. De mensen van Film Foundation hebben echt een passie voor het restaureren en bewaren van films.
De voorstelling van de gerestaureerde kopie viel samen met de verkiezingscampagne en sommigen dachten in sommige dingen, zoals ‘2016’ op een telefoon, tekens te zien en ontwaarden parallellen tussen het opblazen van de Twin Towers en 9/11 en tussen de dood van een activiste in de film en de als ‘zelfmoord’ voorgestelde dood van de 28-jarige Sandra Bland in een Texaanse gevangenis.
Ik denk gewoon dat de geschiedenis cyclisch verloopt en dingen in lichtjes gewijzigde vorm terugkeren. Ik vraag me alleen maar af wanneer de dingen eindelijk beter worden voor vrouwen. Er zijn al glazen plafonds gesloopt en er is verbetering op de werkvloer maar ik vind het verbijsterend dat de VS nog altijd geen vrouwelijke president heeft gehad en dat de abortus wetgeving zo draconisch is.
Het filmproject waar ik al 25 jaar mee rondloop, Rialto, gaat over vrouwen die een arbortuskliniek runnen in de jaren 50 en ik kan geen financiering vinden voor die film. Bedrijven die willen toezeggen denken twee maal na wanneer ze nog andere producten of diensten hebben die geboycot kunnen worden.
Ik denk dat ik opnieuw met een budget en een aanpak zoals bij Born in Flames zal moeten werken om de film uiteindelijk geproduceerd te krijgen. Via Kickstarter kan ik wel aan geld geraken voor zo’n kleinschalige aanpak. De film zou trouwens, zoals Vera Drake (waargebeurd drama van Mike Leigh uit 2004), focussen op de aborteurs en niet op de vrouwen die abortus plegen. Ik geloof in vrije keuze (‘choice‘) op elk vlak en daarom hou ik ook zo vast aan dit project. Zolang er nog issues zijn die onopgelost zijn moet films zich volgens mij met die thema’s bezighouden. Dus ik probeer mijn steentje bij te dragen.”
Je was nooit van plan om zoals Kathryn Bigelow (Strange Days, The Hurt Locker) de stap van experimenteel filmmaker naar Hollywoodiaans actieregisseur te zetten?
“Ik weet niet of Hollywood nog bestaat. De studio’s zijn nog wel betrokken bij megaproducties zoals Star Wars maar zelfs Kathryn moet andere wegen bewandelen om haar films gefinancierd te krijgen. Ze heeft hard moeten vechten om actiefilms, een mannelijk speelterrein bij uitstek, te mogen maken en tot op vandaag krijgt ze niet de budgetten die ze verdient.
Zelfs na die Oscars voor The Hurt Locker en na krachtige films zoals Point Break, Strange Days en Zero Dark Thirty. Ze werkt momenteel aan een film over het politieoptreden in Detroit anno 1967 dat leidde tot de grootste burgeropstand in de geschiedenis van de VS en ook voor haar loopt dat niet op rolletjes.
Kathryn voelde zich altijd aangetrokken tot genrefilms, getuige Near Dark en Blue Steel, en Hollywood dus was het logisch dat ze dat spoor volgde. Van (haar ex) James Cameron leerde ze dat films maken naar een oorlog trekken is en zo heeft ze zich altijd opgesteld.
Ze liet zich niet tegenhouden door de opvatting dat de onderwerpen die haar interesseerden mannenonderwerpen zijn. Er is veel te doen over het feit dat zo weinig vrouwen films maken en zeker in Hollywood is dat zo. Maar wanneer je kijkt naar de kleinere films die overal in de wereld gemaakt worden, of het creatieve werk dat voor televisie gebeurt, dan zie je dat heel wat vrouwen wèl regisseren.
Zelf zou ik geen film over mannen of over mannenonderwerpen willen maken, die zijn er al genoeg. Ik heb lang gewerkt aan een script dat, omdat we niet rechtstreeks het verhaal van Bob Marley mochten vertellen focust op zijn zwarte ontdekker Danny Simms maar dat is iets dat ik niet zelf ga regisseren. Ik wil meer vrouwelijke onderwerpen doen of zoals Jane Campion (The Piano, In the cut, Top of the Lake) een vrouwelijke artistieke blik op dingen richten, via film onderzoeken hoe vrouwen denken, voelen en leven.”
Zie je Kathryn Bigelow nog vaak?
We leven beiden in LA maar zij reist veel. Toch organiseren we zo’n twee keer per jaar een trektocht en praten we bij. Wie ik ook nog vaak zie is Becky Johnston, die een krantenuitgeefster speelde in Born in Flames. Zij schreef scenario’s voor Seven Years in Tibet en de Streisand-film Prince of Tides.
Becky en Kathryn trokken naar LA nog voor Born in Flames helemaal af was, hun ambities lagen elders. Maar Pat Murphy trok naar Ierland en maakte er films zoals Anne Devlin en Nora die meer verwant zijn met Born in Flames. Het is interessant om te zien waarop mensen focussen in hun leven.
Was het makkelijker om Born in Flames gemaakt te krijgen in de jaren tachtig dan om nu iets van de grond te krijgen?
“Ik financierde Born in Flames zelf en het duurde vijf jaar om de film afgewerkt te krijgen omdat ik enkel draaide wanneer ik geld had. Ik had 200 dollars nodig om een stukje op te nemen en telkens ik zoveel geld verzameld had draaide ik en monteerde ik dat gedeelde op de montagetafel die zich in mijn loft bevond.
Een stuk financierde ik door die tafel uit te lenen. Ik had geen script omdat ik geen woorden in de mond van mijn personages wou leggen. Ik wou weten wat de vrouwen in de film dachten en liet ze vrijuit spreken waardoor het in de film als een koor van vrouwenstemmen klinkt. Ik wou immers mijn standpunt niet opdringen.
Het was wel geen documentaire maar het ging over coëxisterende visies. Wanneer ik filmschool zou gelopen hebben, had ik deze film niet gemaakt want ze zouden gezegd hebben dat het onmogelijk is. Een van mijn cameraoperatoren, Chris Hegedus, was een goede vriendin van mijn en dankzij haar echtgenoot, de briljante documentairemaker D.A. Pennebaker (Don’t Look Back, Ziggy Stardust and the Spiders from Mars, Monterey Pop, The War Room), heb ik een lening gekregen waardoor ik de film uiteindelijk kon afwerken.
Het is trouwens dat soort grants die Donald Trump nu wil afschaffen waardoor het voor mensen onmogelijk wordt om filmproducties in eigen handen te houden. Voor Working Girls heb ik ook een lening gekregen maar voor die film had ik wel een scenario wat het makkelijker maakte. Al was dat natuurlijk geen seksueel geladen film maar gewoon een werkdag uit het leven van prostituees.
Zoals gezegd worstel ik al jaren met een passieproject over een aborteur. Mijn huidige versie is te duur en ligt te gevoelig zodat ik een nieuw script moet schrijven waardoor ik hem zelf voor veel minder geld kan maken. Zoals ik Born in Flames gemaakt heb. Ik denk dat onafhankelijke Amerikaanse filmmakers de volgende jaren meer op die manier zullen moeten werken want een aantal onderwerpen en films worden zo urgent onder Donald Trump dat we geen paar jaar geduld meer kunnen opbrengen.
Ik hoop dat vrouwen die zich aangesproken voelen, ook al worden ze niet persoonlijk getroffen, bereid zullen zijn om anoniem geld te geven zodat mijn film en andere films gemaakt kunnen worden. Want we kunnen niet verwachten dat bedrijven zoals Amazon, de grote hoop van heel wat beginnende filmmakers, achter dit soort rebelse cinema gaat staan. En de toestand te ernstig om te blijven wachten en hopen op onbaatzuchtige mecenassen.”
IVO DE KOCK
(Artikel verschenen bij DeWereldMorgen.be, woensdag 22 februari 2017, Lizzie Borden)
Cinematek, Brussel, 7 februari 2017
BORN IN FLAMES: Lizzie Borden, USA 1983, 80′; met Honey, Adele Bertel, Jean Satterfield, Kathryn Bigelow, Florynce Kennedy; scenario Lizzie Borden & Ed Bowes; fotografie Anthony Ed Bowes & Al Santana; muziek Red Krayola, The Bloods; montage: Lizzie Borden.
WORKING GIRLS: Lizzie Borden, USA 1986, 93′; met Louise Smith, Deborah Banks, Liz Caldwell, Amanda Goodwin, Marusia Zach; scenario Lizzie Borden & Sandra Kay; fotografie Judy Irola; muziek David Van Tieghem; montage: Lizzie Borden.