Dossier Werner Herzog 1: Het enigma Herzog: De betekenisvolle kogel

feb 3, 2017   //   by Ivo De Kock   //   actueel, Herzog, portret, regisseur  //  No Comments

WERNER HERZOG & KLAUS KINKSI

It’s not a significant bullet”. Met deze kurkdroge uitspraak relativeerde Werner Herzog eind 2005 het feit dat hij tijdens een buiten zijn woning in LA opgenomen BBC-interview getroffen werd door een kogel uit een luchtgeweer (net na zijn “niemand in Duitsland geeft om mijn films”). Op Herzogs aandringen werd het gesprek (binnenshuis) voortgezet. De cineast toonde zijn kogelwonde en verbond meteen zijn leven met zijn werk: “Het is geen betekenisvolle kogel. Het is niet alledaags maar het verbaast me niet dat men op mij schiet. De moraal van het verhaal is dat de dichter zijn ogen nooit mag afwenden. Je moet een onverschrokken blik op je omgeving werpen. Zelfs op de lelijke, decadente dingen”. De legende van de stoïcijnse en enigmatische ‘patron saint of the eccentrics’ was weer een betekenisvolle anekdote rijker.

Go wild with your imagination, I go wild”. Met deze oproep tot de kijker om zijn verbeelding op hol te laten slaan, eindigt Werner Herzog zijn audiocommentaar bij de ‘science fiction fantasy’ The Wild Blue Yonder. “Ik wil het publiek transporteren naar een andere wereld,” vult de Duitse filmmaker aan, “een wereld van dromen, fantasie en humor; een wereld van poëzie en muziek. Alleen in film kan dat, in het echte leven is het onmogelijk”.

AGUIRRE, THE WRATH OF GOD

Dat laatste lijkt door zijn eigen ‘realiteit’ te worden tegengesproken. De kleurrijke anekdotes die de 65-jarige regisseur achtervolgen mogen dan larger than life zijn, ze drukken hun stempel op het beeld dat van de man en zijn werk ontstond. De mythes werden met de tijd veeleer groter dan kleiner. Herzog-de-verstokte leugenaar (ook in zijn documentaires). Herzog-de-fantast die net zoals zijn (fictieve of echt bestaande) personages de waanzin opzoekt. Herzog-de-gek, zoals zijn favoriete acteur en alter ego Klaus Kinski (met wie hij vijf films maakte). Stuk voor stuk mythische typetjes.

Of dubbelgangers zoals hij zelf deze Herzog-replica’s omschrijft: “Omdat sommige van mijn personages gestoord zijn, willen de media zien dat de regisseur ook gestoord is. Dat ben ik niet, ik ben klinisch gezond. Met al die tweede Herzogs heb ik dus niets te maken. Maar ik ga niet de rest van mijn dagen slijten met het corrigeren van fouten of het weerleggen van misverstanden. In zekere zin zijn al die dubbelgangers en kunstmatige, mythologische Herzogs zelfs een bescherming”.

GRIZZLY MAN

Vandaar dat Herzog de legende graag voedt. Door een geflipte regisseur te spelen in Zak Penns fictieve documentaire Incident at Loch Ness. Of door alsmaar opnieuw omstreden verhalen, zoals de wandeltocht naar Lotte Eisner (zie verder), te herhalen. Het maakt hem niet minder enigmatisch.

Meer nog, een hyperactieve Werner Herzog – die op 18 maanden tijd The White Diamond, Grizzly Man, The Wild Blue Yonder en Rescue Dawn draaide en ondertussen Encounters at the end of the world afwerkte – wordt met de jaren populairder. Nieuwe generaties filmliefhebbers dragen hem op handen en de gerespecteerde filmcriticus Roger Ebert schreef van op zijn ziekbed een lange brief over zijn eeuwige liefde voor Herzogs oeuvre.

ENCOUNTERS AT THE END OF THE WORLD

Dat hij nu ‘in’ is, verbaast de lang omstreden cineast niet: “Neem Aguirre,The Wrath of God, een film die ik begin jaren 70 maakte. Toen gaf niemand erom. Maar in de loop der jaren is een steeds groter publiek juist deze film gaan accepteren. In zekere zin was ik altijd
al de secret mainstream”. De vele films die Herzog maakte sinds hij begin jaren 60 in zijn geboorteland Duitsland met kortfilms debuteerde, werden omwille van hun onafhankelijke aard en gedurfde stilistische keuzes nooit kaskrakers. Maar de waardering voor de ‘verhalenverteller’ groeide stelselmatig.

Ook al door Herzogs rechtlijnigheid en zijn vermogen om zichzelf aan zijn onderwerpen op te dringen. De extreem obsessieve chroniqueur van obsessieve extremisten filmde meestal op locatie, in onherbergzame wildernissen, en balanceerde steevast op de scheidingslijn van fictie en nonfictie. Bij Herzog vervagen immers de grenzen tussen feiten en fantasie. De werkelijkheid dringt binnen in zijn speelfilms en zijn verbeelding maakt zijn documentaires episch.

LESSONS OF DARKNESS

De documentaire Lessons of Darkness is net zo goed een fictiefilm (een apocalyptisch oorlogsverhaal) als Fitzcarraldo een documentaire is (verslag van een waanzinnige expeditie). Herzog weigert een gelijkheidsteken te plaatsen tussen ‘feit’ en ‘waarheid’. Hij gebruikt realiteit én verbeelding om allegorieën te construeren en om een kijkervaring te creëren die ons de indruk geeft dat wat we zien
echt is. Herzog beoogt ecstatic truth, een unieke extatische waarheid die een documentair gevoel koppelt aan emotiegedreven fantasie. In die zoektocht naar vervoering verdwijnt de grens tussen fictie en werkelijkheid. “I do not make documentaries, no sir,” aldus de meester, “voor mij zijn het gewoon allemaal films”. Betekenisvolle films.

IVO DE KOCK & JULIE DECABOOTER

(Artikel verschenen in Herzog-dossier FILMMAGIE, n° 585, mei-juni 2008)

FITZCARRALDO

Leave a comment