Interview Thomas Bidegain: Les Cowboys, een film over het overdragen van dingen

THOMAS BIDEGAIN: Op de set van Les Cowboys

Jacques Audiards vaste scenarist Thomas Bidegain debuteert als regisseur met Les Cowboys een metaforisch ‘cowboys en indianen’ verhaal dat start in de Franse countrywereld. “Een microkosmos die heel aangenaam maar ook exclusief blank is,” aldus Bidegain, “het is alsof ze de huifkarren in een cirkel plaatsen om zich te beschermen”. De odyssee van een vader en zijn zoon begint somber maar eindigt hoopvol. Een moderne western over transmissie en de transformatie van de bange blanke man.

“Ik wou de kijker meteen tussen de personages in de hart van een gesloten gemeenschap plaatsen,” zegt Bidegain, “zodat er ook geen comfortabele afstand is voor de toeschouwer tijdens de odyssee door de chaos”. Die tocht begint voor Alain wanneer zijn 16-jarige dochter verdwijnt. Het wordt een obsessieve queeste waarin hij zijn zoon Kid meesleurt en vervreemdt van zijn geliefden. Met zijn regiedebuut bewijst de scenarist van Lafosse (À perdre la raison), Bonello (Saint-Laurent) en vooral Audiard (Un Prophète, De rouille et d’os, Dheepan) dat hij zijn klassiekers kent.

LES COWBOYS

Thuis hangt er een filmaffiche met wat de slogan van Les Cowboys kon zijn: “He had to find her, he had to find her…”.

THOMAS BIDEGAIN: The Searchers van John Ford! Die slogan past ook bij andere films. Ford ontwikkelde een iconisch verhaalmodel van een traumatische zoektocht met John Wayne die vertrekt en wegzinkt in darkness, maar George C. Scotts daalt in Hardcore van Paul Schrader ook af in de duisternis terwijl oorlogsveteraan Robert de Niro in Taxi Driver een jong meisje wil bevrijden.

De odyssee loopt telkens zowel door een chaotische wereld als door de eigen geest.

Les Cowboys verschilt lichtjes omdat het model van toepassing is op de vader maar niet op de zoon. Ik wou vertrekken van Fords metafoor en er iets anders mee doen. Omdat Alain zich een cowboy voelt zijn de moslims voor hem indianen. Dat was mijn vertrekpunt om te tonen dat men beter kan worden maar dat dit tijd vraagt. Men kan intelligenter en toleranter worden dan John Wayne in The Searchers.

Ford kreeg kritiek te slikken omwille van dit obsessieve en aanvankelijk racistische personage maar Wayne’s personage evolueert wel.

Absoluut. Ethan aanvaardt uiteindelijk zijn nichtje maar bewaart hetzelfde idee. Met Les Cowboys wou ik uitkomen bij een nieuwe visie, een nieuw evenwicht. Met het verdwijnen van Kelly lijkt ook het evenwicht uit de wereld weg. De countrygemeenschap, Alains familie en Shahzana’s leven worden overhoop gehaald. Het vraagt een of twee generaties om dit te herstellen. Kid vindt met Shahzana een vrouw om lief te hebben en bereikt zo een nieuw evenwicht.

Heb je ook de affiche van Red River? Ja, wel in die western van Howard Hawks wordt gedaan wat ik voor ogen had. De tijd gaat met een vingerknip voorbij, een kind is plots volwassen. Die ellipsen boeiden me. Maar ook Wayne’s extreme waanzin. Hij mishandelt zijn paard en is boosaardig tegen zijn zoon. Twee generaties van acteurs botsen in het vader-zoon conflict: John Wayne die erg old school stuurs is en Montgomery Clift die in Actors Studio traditie getormenteerd oogt.

LES COWBOYS

Ook Les Cowboys is een coming-of-age drama.

De coming-of-age van een zoon via het conflict met de vader. Kid volgt een lange tijd zwijgzaam Alain tot hij uiteindelijk ‘nee’ zegt. De vader is dan veroordeeld tot een eenzame dood en Kid moet ervaringen beginnen opdoen om volwassen te worden.

Buiten beeld is er nog een andere coming-of-age, die van de weggetrokken dochter Kelly.

De vrijheid zoekende dochter is de ware coming-of-age. Wanneer je de cowboys en jihad wegneemt gaat het over de vraag wat je doet wanneer kinderen opgroeien. Wanneer ik als scenarist met een regisseur aan een film werk stel ik me steeds de vraag: wat vertelt dit verhaal mij? Bij Les Cowboys stelde ik me als regisseur die vraag heel laat.

Toen ik het scenario schreef was mijn zoon even oud als Kelly. Je weet lange tijd alles van kinderen, ze bekijken de wereld door jouw ogen en zien de films waar je van houdt. Maar op een dag blijkt alles veranderd; hij sluit zich op in zijn kamer en je weet niets meer van hem. Hij kan zich bekeerd hebben tot islam of ontdekt hebben dat hij homoseksueel is maar jij weet als ouder van niets. Hij heeft zijn eigen leven, los van jou.

Probeer je hem terug te halen, met het risico dat je alles verliest, of laat je hem gaan? Alain is zo’n vader die zijn kind weigert los te laten.Les Cowboys gaat over de rouwgevoelens van ouders wanneer hun kinderen weggaan.

LES COWBOYS

Dat is ook verbonden met de country & western thema’s verlies en pijn.

Ken je die grap over wat er gebeurt wanneer je een countryplaat omgekeerd speelt? Je krijgt je truck weer in je bezit, je vrouw keert terug en je bent opnieuw jong!

Je keuze om door de ogen van eerst de vader en daarna de zoon te kijken kan leiden tot onbegrip en kritiek.

Dankzij de televisieseries gaat het publiek vlotter om met een subjectieve aanpak en wisselende perspectieven. Ik wou weg van de heel geformatteerde vertelstijl van de Amerikaanse mainstream cinema en dat kon omdat men nu anders kijkt naar tijdsverloop en aanvaardt dat een personage verdwijnt na een zekere tijd. Ik merkte dat oudere kijkers vooral gehecht zijn aan Alain terwijl jongeren stellen dat de film pas echt begint wanneer Kid centraal staat. Maar iedereen begrijpt de narratieve ellipsen.

Omdat het heel moeilijk is om in de geest te kruipen van zij die weggaan en hun keuzes te verklaren focuste ik op de achtergeblevenen. De countrygemeenschap staat voor onze westerse samenleving. De film begint met een groot countryfeest waarop iedereen op dezelfde manier gekleed loopt. Later duikt een gesluierde vrouw op tijdens een ander feest. Sommigen willen haar sluier afrukken, anderen willen haar omhelzen, nog anderen willen haar verdedigen,… De sheriff staat erbij en reageert verbouwereerd. Dat is onze wereld en daarover wou ik het hebben.

Waarom er mensen vertrekken is moeilijk te zeggen. Toen ik jong was zou Kelly naar Londen vertrokken zijn en geëxperimenteerd hebben met drugs. Twintig jaar vroeger was ze in San Franscisco de vrije liefde gaan zoeken. Er is altijd een manier om merde te zeggen tegen je ouders. Les Cowboys start in 1994 en toen wist niemand iets over jihad al vertrokken er vlak na de eerste Joegoslavië-oorlog al jongeren. Toen het eerste vliegtuig insloeg in de torens op 11 september 2001 sprak iedereen over een ongeval, bij het tweede vliegtuig over oorlog.

Die plotse omslag tekent de naïviteit en het onvermogen van mensen om deze fenomenen te vatten. Ik vertel het verhaal van eenvoudige mensen die plots in de herrie van de wereld belanden. Het verhaal ook van onze eerste wereldoorlog die begon met 9/11 en de oorlog tegen Al Qaida. Voor Kid zijn de beelden van de torens zowat een postkaart van zijn zus, voor hem is dat haar wereld. Ik wou dat de berichten van aanslagen zijn leven ritmeerden zoals ze onze levens tekenden. Kid interpreteert de acties als persoonlijke berichten van zijn zus van wie hij verder weinig nieuws heeft.

LES COWBOYS

Zijn persoonlijk verhaal wordt een collectief verhaal.

Wanneer je heel dicht op de personages zit kan je het verhaal van de wereld vertellen. Je moet in hun onbegrip zitten. De zoektochten van vader en zoon verschillen. De vader verliest zijn vrouw, werk, geld, familie en geestelijke gezondheid terwijl de zoon zich gaat openstellen voor de wereld.

Kid bouwt iets op, vindt liefde en een nieuwe familie. Dat vraagt tijd en daarom kon dit enkel een lang verhaal worden. De broer moest de oordelende positie verlaten om een verzoening mogelijk te maken. Al is er een en ander veranderd. “You can always come back but you can’t come back all the way” zong Bob Dylan en dat gevoel wou ik weergeven.

De film begint bijna als een woordloze musical.

Dat was belangrijk. De kijker moest geloven in deze gemeenschap en daarom duiken we er in onder. We beginnen op de parking, naast het feest, en naderen stap voor stap om dan mee te feesten. We zien de vader zingen, de moeder dansen, we ontdekken activiteiten en de eerste zin is: “Heb je Kelly niet gezien?”. De vader zegt “ze kan niet ver zijn”. Op het einde van de film wordt er ook weinig gepraat.

Omdat er weinig verklaard wordt en je visueel heel wat zegt. Zoals de seizoenen die voorbij gaan.

En de landschappen. Les Cowboys gaat over geschiedenis en geografie. Er zijn altijd bergen – in Frankrijk en Pakistan, alleen in Antwerpen vonden we er geen – op de achtergrond. Eigenlijk zijn er vier films. Het begint met een onderzoeksfilm: een vrouw verdwijnt. Daarna volgt de roadmovie van vader en zoon. Een sombere in het Noorden van Europa spelende film waar de zoon de hoeder van zijn vader is. Dan krijgen we een avonturenfilm met geweren, paarden en vrouwen in een exotisch kader. We sluiten af met een liefdesfilm.

In de avonturenfilm vertolkt John C. Reilly een vreemde zwerver.

Hij introduceert ‘cinema’. In het scenario heet hij ‘L’Américain’, hij heeft wat van een welwillende Amerikaanse oom waarvan je niet weet of hij te vertrouwen valt. Dat blijkt wanneer hij zijn pistool komt ophalen in het politiekantoor en de vraag is of hij Kid komt helpen of enkel zichzelf wil veilig stellen. De Amerikaan heeft iets tragisch maar Reilly tovert een mogelijk deprimerend individu om in een levenslustig personage. Iemand die houdt van wat hij doet. Hij is de premiejager uit de western. Er zitten nog westernthema’s in dit deel: de new frontier, het einde van een tijdperk,

Van The Searchers belanden we bij The Wild Bunch.

Heel de geschiedenis van de western zit in de film.

Dan moet je misschien nog je Cheyenne Autumn maken?

Ik denk dat ik die reeds maakte met Dheepan. De protagonist in Jacques Audiards film is een indian warrior. Niet dat ik die link met Ford er bewust in verwerkte maar nu je het ter sprake brengt denk ik dat de parallel er is. Les Cowboys gaat over hoe blanke mannen de wereld zien en is hoopvol in de zin dat ik toon dat met de tijd zelfs die bange blanke man meer open zal gaan staan voor de wereld.

Na twee generaties zal de blik van de blanke man toleranter worden. De vader ziet moslims als indianen, als vijanden. Zijn zoon ziet hen als personages, als menselijke wezens. En wanneer men anderen beschouwt als menselijke wezens kan men verliefd worden of niet, een nieuw evenwicht en een verzoening vinden. Je merkt het verschil aan de vijandigheid waarmee de vader in een Romakamp binnengaat en de verwondering waarmee de zoon zich op onbekend terrein begeeft.

Maar beiden zijn westernhelden die niet weten waar ze naartoe gaan. De omgeving, of dat nu het schaduwrijke Antwerpen is of het zonovergoten Radjastan, heeft telkens iets mysterieus. Er is spanning en potentieel geweld maar vooral mysterie. De personages volgen het witte konijn en we zullen zien wat er gaat gebeuren. De vader kijkt niet en de zoon wel. Daarom leert hij bij.

LES COWBOYS

“Le plus terrible dans ce monde c’est que chacun à ses raisons”, de uitspraak uit Jean Renoirs La règle du jeu pas perfect bij je film.

Als scenarist en als regisseur moet je van al je personages houden, ook al begrijp je ze niet altijd. Ik hou van Kelly, van Ahmed en zijn vader, van de moeder, ik hou van ze allemaal met inbegrip van de nevenpersonages zoals de jonge vrouw in het hospitaal of Sam Louwycks personage. Juist omdat ze allemaal hun redenen hebben. Ik zeg altijd dat je als scenarist geen verhalen schrijft maar films en films zijn de personages. En de situaties.

De plot is minder belangrijk. In een James Bond-film wordt er altijd 5 minuten uitgetrokken om de slechterik te laten verklaren waarom hij de wereld wil vernietigen. Maar dat vergeet je. Wat wel bijblijft is het personage met de stalen tanden. Als filmmaker becommentarieer je de wereld via je personages en doe je het tegenovergestelde van wat het tv-nieuws doet. Daar gaat het over een probleem en sociologie, wij praten enkel over personages. En aangezien ik genrefilms maak zijn er helden. Het genre is democratisch, toegankelijk voor iedereen. Je kan een politieke inhoud brengen maar subtiel, via een omweg.

Zoals in de oude Amerikaanse studiofilms.

Dat is de cinema waarmee ik opgroeide. Les Cowboys gaat over transmission, het overdragen van dingen, al begreep ik pas laat dat ik het ook over de films had die me getekend hebben. De gangsterfilms van Warner, de grote MGM westerns, de melodrama’s van Sirk. Dat cinemagevoel wil ik ook overbrengen. Een beetje zoals Kid leert om een pijl te maken. Het motto van mijn vader was “ontvangen, vieren en doorgeven” en dat wou ik met Les Cowboys doen.

IVO DE KOCK

FILM FEST GENT, 18 OKTOBER 2015

(Interview verschenen in FILMMAGIE, n° 660, december 2015)

LES COWBOYS