David Cronenbergs A Dangerous Method: Speuren naar het verborgene

A DANGEROUS METHOD: De ‘mind trip’ van David Cronenberg

De films van de Canadese regisseur David Cronenberg blijven moeilijk te vatten en verontrustend. Ook omdat ze de veilige afstand tussen film en kijker doorbreken. Zelf heeft Cronenberg het over “erg persoonlijke, reële uitdrukkingen van hoe ik de wereld zie. Niet op een intellectuele maar op een instinctieve, gevoelsmatige wijze. Af en toe wat ambigu”. Geen wonder dat de ‘mind trip’ A Dangerous Method behoorlijk misbegrepen was bij zijn release.

“Een Jungiaanse cultuur-shock”. Zo omschreef Martin Scorsese zijn kijkervaring bij David Cronenbergs The Parasite Murders uit 1975. Hij kon de beelden die hij te verwerken kreeg onmogelijk van zich afschudden. En toen ook Rabid en The Brood uitermate fascinerend bleken wou Scorsese de Canadese cineast absoluut ontmoeten. “Ik verwachtte een Dracula-figuur” gaf hij later toe, “in plaats daarvan bood zich een man aan die een gynaecoloog leek”.

Maar net zoals bij zijn personages verbergt ‘normaliteit’ bij Cronenberg iets. Geen geheimzinnig gezwel, nieuw lichaamsdeel of transformerende geest maar een buitenissige verbeelding en een extreme fascinatie voor fysieke en mentale malaises. “Het bioscoopscherm is een spiegel die het vlees en bloed van mijn dromen weergeeft” schreef Jean Cocteau. Cronenberg vult die spiegel met seksuele driften, onbewuste verlangens en doodsdrift.

Zaken die ook Sigmund Freud en Carl Jung, grondleggers van de psychoanalyse, bezig hielden. In de body horror van Cronenberg is het maar een kleine stap van het penisvormig uitsteeksel onder een vrouwelijke oksel (Rabid) naar de opengesperde krijsende mond van een aan masochistische hysterie lijdende vrouw waarmee A Dangerous Method opent. De sleutel van Cronenbergs oeuvre is het onderwerp van zijn meest theatrale film.

“Ik heb gewoon een deur geopend” zegt Sigmund Freud tegen Carl Jung in het op Christopher Hamptons toneelstuk ‘The Talking Cure’ gebaseerde A Dangerous Method. Cronenberg loopt door die deur om de geheime geschiedenis van de psychoanalyse te vertellen via twee relationele driehoeken. De eerste is die tussen analist Jung, zijn patiënte/vriendin Sabina Spielrein en zijn echtgenote Emma. De tweede driehoek die tussen Jung, zijn mentor/vader Freud en de afgewezen, wraakzuchtige ‘dochter’ Spielrein. Tweemaal leidt een opwindend avontuur tot een pijnlijke breuk.

Om de schijn op te houden verloochent Jung zijn relatie met Spielrein en verdringt hij zijn gevoelens voor haar. Om uiteindelijk aan de oever van een Zwitsers meer schuld te bekennen: “Soms moet je iets onvergeeflijks doen, gewoon om door te gaan met leven”. De breuk met Freud is niet minder pijnlijk. Jungs leermeester blijkt ontgoocheld door zijn metafysische zijsprongetjes en morele inconsequentie. Maar Freud huivert vooral voor de imagoschade die de psychoanalyse hierdoor dreigt op te lopen. Een teer punt gezien zijn angst voor antisemitisme. “Geef je vertrouwen niet aan ariërs,” waarschuwt hij Spielrein, “wij zijn Joden en zullen altijd Joden zijn”. In het ware leven werd Spielrein ook door de nazi’s omgebracht.

Er wordt veel gepraat in dit karaktergedreven melodrama. Zo zien we hoe Jung de mentaal fragiele maar intellectueel sterke Spielrein geneest met Freuds ‘praatkuur’ (waarna de ‘wandelende reclame voor psychoanalyse’ zelf gaat studeren) en discussiëren Jung en Freud dagenlang over ideeën en concepten. Maar woorden zeggen niet alles.

Ook zonder hyperkinetische montage en dito camera legt Cronenberg via beelden het onderbewustzijn bloot. Met dank aan expressieve acteurs. Keira Knightley laat een wanhopig “ik ben niet gek, weet je” volgen door hysterische hand- en lichaamsbewegingen die aangeven dat ze een masturbatie-drang tegelijk wil beleven én verdringen. Beschaamd als ze is dat een vernedering (door haar vader) ook genot opleverde.

De opwinding die we hierbij aflezen van Michael Fassbenders gelaat wijst op Jungs professioneel succes maar kondigt ook hun latere sadomasochistische relatie aan. Dat de (emotionele) realiteit complexer is dan de (klinische) analyse doet vermoeden blijkt uit deep focus opnamen waarbij voor- en achtergrond out of sync zijn.

“De wereld is zoals hij is,” stelt Freud, “dat begrijpen en accepteren is de weg naar geestelijke gezondheid”. Voor Cronenberg “speuren kunstenaars en analisten naar wat verborgen zit achter de officiële versie van de cultuur, naar de duistere dingen waarover mensen niet praten en die ze niet begrijpen”. A Dangerous Method is a mind trip.

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in Filmmagie 621, januari 2012)

A DANGEROUS METHOD

GENRE Drama

REGIE David Cronenberg

SCENARIO Christopher Hampton & John Kerr

FOTOGRAFIE Peter Suschitzky

MUZIEK Howard Shore

CAST Michael Fassbender (Carl Jung), Viggo Mortensen (Sigmund Freud), Keira Knightley (Sabina Spielrein), Vincent Cassel (Otto Gross), Sarah Gadon (Emma Jung)

PRODUCTIE USA – 2011 – 99’