Benh Zeitlin over Wendy: “Kinderen voelen zich verbonden met de planeet, volwassenen knippen die band door.”

apr 16, 2021   //   by Ivo De Kock   //   actueel, Algemeen, avontuur, film, genre, interview, regisseur  //  No Comments
Wendy

Acht jaar nadat hij Cannes en de filmwereld verraste met Caméra d’Or-winnaar Beasts of the Southern Wild pakt Benh Zeitlin uit met een nieuw passieproject. Wendy, een ‘female gaze’ versie van J.M. Barrie’s jongensverhaal ‘Peter Pan’ geschreven door Benh en zijn zus Eliza, is opnieuw een magisch-realistische filmfabel.

Writer/Director Benh Zeitlin on the set of WENDY. Photo by Eric Zachanowich. © 2019 Twentieth Century Fox Film Corporation All Rights Reserved

“Mijn volgende film zal er sneller zijn,” zei Benh Zeitlin toen we hem in oktober na een gesprek tijdens Film Fest Gent vroegen hoeveel geduld we dit keer zouden moeten hebben, “ik werkte 3,5 jaar aan Beasts of the Southern Wild (2012) en 7 jaar aan Wendy (2020) maar mijn nieuw scenario is nu zo goed als af.” Afwachten maar, ondertussen kunnen we online genieten van zijn magisch-realistische Peter Pan interpretatie. Wendy is vintage Zeitlin, meer een onderdompeling in een poëtisch universum dan een plot gedreven verhaal, en ontmantelt het mannelijke perspectief van het gekende jongensavontuur. Met dank aan de betoverende vertolking van amateur-actrice Devin France. Nu het streaming aanbod de lat niet hoger legt dan middelmatige degelijkheid is de afwijkende aanpak van Hollywood outsider Zeitlin erg riskant. Maar wel bijzonder verfrissend.

Ons vorige interview in 2012 was een one-on-one op het strand van Cannes toen u nog een onbekend debuterend cineast was. Enkele dagen en een Caméra d’Or voor Beasts of the Southern Wild later was je ‘hot’. Producenten bestookten u achteraf ongetwijfeld met voorstellen? Benh Zeitlin:“Dat wel maar ik hield iedereen af. Ik wou mijn team bewaren. Wat me stoort aan de filmindustrie is dat filmmakers altijd gescheiden worden van de medewerkers van hun eerste films. Terwijl het belangrijk is om als filmmaker een taal en een manier van werken te ontwikkelen. Voor iemand die nooit op een ‘deftige’, traditionele manier films heeft leren maken en dat ook nooit wil doen is het daarbij cruciaal om te kunnen rekenen op een  team dat zijn aanpak kent en begrijpt. Veel producenten wilden mij in hun universum trekken en dan stopt het voor mij.”

Wendy

Toen al zei u uw werkproces te willen beschermen. “Dat is nog altijd het idee! Het gaat me om zowel de structuur waarin als de manier waarop een film gemaakt wordt. Ik werk liefst als een archeoloog, als iemand die op ontdekkingstocht vertrekt zonder te weten wat hij gaat vinden. Ervaringen onderweg veranderen de film. Dit is minder efficiënt en voorspelbaar dan de traditionele Hollywood werkwijze want het vraagt meer tijd en is veel riskanter. Het is alsof je chaos inviteert in het systeem. Werken met reële treinen, met niet-professionele acteurs en op afgelegen locaties dwingt je om constant te improviseren. Soms zorgt dat voor catastrofen maar vaak voor mirakels en altijd voor levendigheid en authenticiteit. Wanneer je kijkt naar het scenario waarvan ik vertrek kan je daar niet meteen uit afleiden hoe de film er gaat uitzien. Producenten haten dat, ze willen vooraf weten wat soort ‘content’ het zal worden.”

Wendy schreef u samen met uw zus Eliza. “Het is een verhaal waar we al van kinds af aan over praten. Zonder ooit aan een film te denken. Om te beginnen omdat we nooit verwachtten om succesvol te zijn op filmvlak. Bovendien was onze narratieve insteek zo uitdagend dat het onmogelijk leek. Toen Beasts of the Southern Wild succes kende grepen we ons ‘nu of nooit’ gevoel aan om realistische projecten over te slaan en voor het moeilijkste te gaan.”

Wendy

Vanwaar die obsessie? “Niet het verhaal maar dit personage bleef kleven omdat ik er een artistieke geest in zie. Kunst is verbonden met je wildste verbeelding, met je meest gekke gedachten, je meest roekeloze ideeën. Dat boeit me. Weet je, toen we elkaar spraken voor de Caméra d’Or bekend was voelde ik reeds dat de dingen zouden veranderen. Dat de wereld zou binnendringen in het universum van mij en mijn zus om te kijken naar wat wij deden. Voor het eerst zouden er verwachtingen ontstaan. Die dreigende invasie van volwassenen in onze kinderlijke wereld dreef me naar Peter Pan. Wat zou Peter doen, vroeg ik me af? Hoe zou hij zijn geest beschermen tegen indringers? In die zin was het bijna natuurlijk om een film te maken rond bedreigde kindertijd en bevrijdende kinderlijkheid.”

“Kinderen zijn niet meer dan volwassenen met open ogen” schreef Lawrence Durrell aan Henry Miller. “Ik ken de quote, er zit veel waarheid in. Te vaak maakt men een scheiding tussen kinderen en volwassenen, alsof het twee totaal verschillende entiteiten en werelden zijn. Terwijl het leven vloeit en we onszelf wijsmaken dat er kinderen en volwassenen bestaan, dat jeugd en volwassenheid tegenover elkaar staan. Gewoon omdat we het verlies niet onder ogen willen zien dat voortvloeit uit wat we opgeven, of wat de wereld ons vertelt dat we moeten opgeven, wanneer we ouder worden. En die open ogen, het klopt dat kinderen dingen zien op een waarachtigere wijze, op een meer vrije manier. Wendy geeft aan dat alle kinderen opgroeien maar dat de ‘wild ones’ ontsnappen.”

Wendy

Wendy’s moeder zegt “dingen veranderen, dromen veranderen.” Vroeger wou ze rodeo rijder worden, nu wil ze “enkel nog zorgen voor haar ‘stam’”, haar kinderen. “We accentueren dat je niet bang hoeft te zijn, niet enkel moet denken aan wat je verliest maar ook aan wat je kan winnen. Je mag evolutie niet zien als onvermijdbaar en fataal. Vrijheid gaat niet over weglopen maar over blijven. En zit een element van dood in liefde, er zit een element van dood in zorg. Dat zijn facetten van vrijheid die vaak beschouwd worden als tegenstrijdig. We trachten met Wendy de vinger te leggen op de liefde en de zorg die schuilen in roekeloosheid en wildheid én op de wildheid en roekeloosheid die in liefde en zorg zitten. Er hoeft geen keuze aan te  pas te komen, de dingen kunnen perfect samengaan.”

Net zoals Beast of the Southern Wild opent Wendy droomachtig, energiek en chaotisch. “De eerste tien minuten van een film leren hoe je moet kijken. Dat is extra belangrijk wanneer zoals hier een andere taal gebruikt wordt. Wendy is poëtisch maar ook onderhoudend, zowel triest als grappig. Er treden grote energie uitbarstingen op, er is chaos en verwarring. De proloog zet de toon. De parallellen met Beasts of the Southern Wild zijn geen toeval. Ik denk en functioneer op een bepaalde manier en mijn beeldtaal is daar een weerspiegeling van. Daarom maak ik van in het begin duidelijk wat muziek, dialogen, geluid, beelden en actie gaan doen en betekenen.”

Wendy

Wanneer je die openingsscènes een eerste keer ziet laat je je meevoeren door de sfeer en de emoties, bij een tweede visie merk je hoeveel informatie er wordt meegegeven. “Je wil een film zo krachtig en fascinerend maken dat mensen hem opnieuw willen zien, meer wensen te ontdekken tijdens volgende visies. Alles dient niet meteen duidelijk te zijn, er mag nog mysterie blijven. Tijdens de montage besef je als filmmaker dat het publiek niet alles zal zien maar zolang je de kijker niet kwijtspeelt is dat niet erg.”

Het verhaal van Hushpuppy in Beasts of the Southern Wild omschreef u als een volksverhaal, fantasy in de traditie van Huckleberry Finn. Ook Wendy is zo’n avontuur. “Ik ben erg geïnteresseerd in mythes. Vertrouwde verhalen die steeds opnieuw kunnen verteld worden en universele vraagstukken aansnijden. Het universele, tijdloze van volksverhalen en mythes is iets waar ik als filmmaker naar streef.”

Wendy introduceert een kind dat cartoons tekent en werelden creëert. “Als kind verzin je grootschalige verhalen mèt inzet. Het gaat daarbij over leven, dood, helden, schurken. Ik hou van dat bigger than life aspect maar ook van kleinere, dagelijkse en realistische drama’s. Wendy tracht die twee lagen te verstrengelen.”

Wou u met de verwachtingen spelen door J.M. Barrie’s verhaal op een andere manier te interpreteren en personages zoals Tinkerbell te schrappen? “We wilden het verhaal niet vertellen, we waren geïnteresseerd in het thema en personage. In het herinterpreteren van symbolen. En ja, we spelen met verwachtingen. Zelfs al las je het verhaal al duizend keer, dan nog weet je niet wat er in Wendy gaat gebeuren. We vervingen ook Barrie’s sprookjesachtige fantasie-elementen door een met natuur verbonden magie. Bomen, slijk en water zijn belangrijker dan elfjes.”

Wendy

De film heet Wendy en niet ‘Peter’ of ‘Peter and Wendy’ terwijl er ook belangrijke vrouwelijke personages zijn. Gaat het om een female gaze versie? “Het origineel is een jongensverhaal. Dat wij het anders aanpakten heeft ongetwijfeld te maken met het feit dat Eliza meeschreef aan het scenario. Mijn zus houdt erg van het verhaal en het was pijnlijk voor haar om er zich niet weerspiegeld in te zien. Ze is een sterke, wilskrachtige, onafhankelijke vrouw en Peter Pan zegt dat het avontuur voor jongens is, dat meisjes moeten thuisblijven. Moederschap is iets zwak, je onderneemt niets maar zorgt enkel voor de jongens. Omwille van dat mannelijk gezichtspunt wou ze het Wendy personage ontmantelen en haar de complexiteit, onverschrokkenheid en wijsheid toekennen die traditioneel geassocieerd wordt met jongens.”

Het Mother personage verschijnt ook in andere incarnaties. Vulkanen, een zee creatuur. “Sommige dingen die we kinderen leren zijn verschrikkelijk. Zo geloven kinderen dat ze met de natuur kunnen communiceren en leren wij hen dat dit niet waar is. Kinderen voelen zich verbonden met de planeet en volwassenen knippen die band door. Wanneer we als kind thuis komen zijn we bedekt met bloed, slijk, ongedierte zonder dat het ons stoort. Als volwassene willen we niet ‘besmeurd’ worden. De kinderen in dit verhaal geloven dat ze via hun emoties communiceren met dieren en de planeet, dat ze dingen tot leven kunnen wekken. ‘Mother’ is verschillende dingen waaronder een wezen dat de natuur van haar eiland controleert. Moeder staat natuurlijk ook voor geboorte en de vulkaan is zowat de geboorteplek van de aarde, symbool voor een jeugdige bron van leven en energie.”

Wendy

Naast vuur is water net als in Beasts of the Southern Wild erg belangrijk. “Ik leef in Louisiana en water is er een constante aanwezigheid en strijd. Water is krachtig, beweeglijk en oncontroleerbaar maar dat maakt het voor mij juist aantrekkelijk. Ik hou van elementen die mij in kracht overtreffen. Wanneer ik de camera op een bepaalde manier wil bewegen en de oceaan op een andere dan wint de oceaan. Ik wil een film nooit vooraf volledig in mijn hoofd gemaakt hebben, hij moet me uitdagen, naar onverwachte plaatsen brengen. Water is ideaal om voor verrassingen te zorgen.”

Wat in Louisiana opvalt is de sterke verbondenheid van aarde en water, met moerassen waar alles door elkaar loopt. “Die verstrengeling fascineert me eindeloos. Het zijn met elkaar verbonden werelden waar mens en dier samenleven. Je kan werelden niet van elkaar isoleren. Dat bewijst de Mississippi rivier. We trachten de rivier te leiden, te controleren, op te delen maar dat lukt niet. De rivier vindt altijd wel een manier om door afbakeningen en dijken te breken. Alles wil vloeien. Rigide dingen vallen in zo’n wereld uit elkaar. Voor mij heeft het Delta gebied iets prehistorisch, wild en chaotisch.”

Wendy

Wanneer Peter de vulkanen regisseert lijkt hij een filmregisseur. “Hij is orkestleider. Er zijn inderdaad overeenkomsten tussen Peter en regisseren. Peter heeft het gevoel dat hij met zijn geest de natuur kan controleren. We zeggen nooit dat hij het echt kan maar dat is onbelangrijk, wat telt is dat een kind er van overtuigd is. Peter heeft geen magische of superkrachten maar gelooft in zichzelf op epische wijze. Door dit zelfvertrouwen kan hij dingen doen die voor anderen niet mogelijk zijn.”

“Ik ga niet heel mijn leven een dweil en bezem man blijven,” zegt Lost Boy Thomas, “ik wil een piraat worden.” Wat was uw wilde kinderdroom? “Van zolang ik me kan herinneren wou ik dingen verzinnen en verhalen vertellen. En natuurlijk ook een of ander avontuur beleven. Ontdekkingsreizigers spraken het meest tot mijn verbeelding, in het onbekende duiken fascineerde me. Wendy gaat over opgroeien, over de onzekerheden in dat proces. Wanneer je als kind begint te luisteren naar wat volwassenen zeggen over verwachtingen, over wat wel en niet realistisch is, kom je in gevaar. Je moet je dromen in leven houden en blijven vertrouwen dat je dingen kan doen die volgens mensen onmogelijk zijn. Die spirit houdt je levendig en creatief bij het ouder worden.”

Yashua Mack and Writer/Director Benh Zeitlin on the set of WENDY. Photo by Eric Zachanowich. © 2019 Twentieth Century Fox Film Corporation All Rights Reserved

Wendy opent met voorbij denderende treinen. In een Amerikaans landschap doen deze treinen denken aan de Depressiejaren en mensen die meereden op zoek naar werk of een nieuw leven. Aan films als Boxcar Bertha (Martin Scorsese), Emperor of the North (Robert Aldrich) en Bound for Glory (Hal Ashby). “Die link is verankerd in de Amerikaanse cultuur. Voor mij is de trein een geest geassocieerd met avontuur. De kinderen klimmen op de trein om weg te gaan, ze weten niet eens waarheen. De trein is ook specifiek verbonden met New Orleans want treinen komen allemaal samen in het Deltagebied. ’s Nachts hoor je constant het geluid van vrachttreinen zonder dat je hun bestemming kent. De trein is voor een jong meisje als Wendy de poort naar een onbekende wereld.”

In Beast of the Southern Wild werkte je met in camera effecten. Bij Wendy gebruik je ook digitale effecten. “Natuurlijke elementen blijven overheersen, we ontwikkelden nooit personages en sets volledig met CGI. Het ging vaak om samenstellingen, om de combinatie van fysieke en digitale elementen. Bij ‘Mother’ kwamen effecten kijken maar we werkten ook met onderwateropnamen van een pop. De essentie bleef water dat reageert op echte materialen, niet iets dat digitaal getekend is. Door dat fysieke aspect krijgen fantastische wezens een persoonlijkheid.”

U draaide op 16mm film. “Dat was niet enkel een esthetische keuze. De locaties van ons Neverland, zoals het vulkanisch eiland Montserrat, waren zo moeilijk toegankelijk en gevaarlijk voor elektronica dat het beter was om te werken met film. Digitaal filmen lijkt eenvoudiger maar in sommige omstandigheden, wanneer je buiten filmt en geen controle hebt over het licht en de elementen, heeft film het vermogen om met meer integriteit dingen vast te leggen. Bovendien gaat Wendy over organische dingen en daar past film beter bij.”

Writer/Director Benh Zeitlin and Yashua Mack on the set of WENDY. Photo by Jess Pinkham. © 2019 Twentieth Century Fox Film Corporation All Rights Reserved

In 2012 zei u “door politieke polarisatie vergeten mensen de universele tragedie dat de planeet verwoest wordt.” Dat lijkt actueler dan ooit. “Absoluut. Het is bevreemdend om mijn woorden van toen terug te horen en te beseffen dat het alleen nog erger is geworden. Kinderen zeggen dat ze kunnen communiceren met de aarde en dat de aarde met hen communiceert. Volwassenen stellen dat zoiets een verzinsel is. Maar kijk wat er gebeurt. De aarde maakt mensen iets heel specifiek duidelijk. De eerste maanden lockdown waren ongelooflijk. Mensen trokken zich terug in hun woningen terwijl buiten de vogels gelukkiger leken, de bomen meer bloeiden, dieren terug opdoken op plaatsen waar ze vroeger wegbleven. Daar schuilt magie in.

Wat we doen als volwassenen is ons scheiden van de natuur, we negeren dat we dieren zijn zoals andere dieren. Door die instelling plegen we verschrikkelijke misdaden tegen de planeet en eigenlijk tegen onszelf. We zullen onszelf nog uitroeien wanneer we zo bezig blijven. Het is geen toeval dat iemand als Greta Thunberg opdook. Jongeren merken zaken op, ze zien het gevaar maar ook het feit dat volwassenen zich scheiden van dingen om ze uit te buiten. Daarom willen volwassenen kinderen het zwijgen opleggen, ze betuttelen en zeggen dat ze dingen niet begrijpen. Terwijl ze het net wèl kunnen vatten en ons confronteren met onze leugens en misdaden. Ook daar gaat Wendy over.”

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen bij De Filmkrant, 21 april 2021)

Film Fest Gent, 23 oktober 2020

Beast of the Southern Wilde

Leave a comment