Karim Aïnouzs The Invisible Life of Eurídice Gusmão: Visceraal feministisch melodrama

okt 12, 2020   //   by Ivo De Kock   //   actueel, Algemeen, dvd, film, genre, melodrama, regisseur  //  No Comments
The Invisible Life of Eurídice Gusmão

The Invisible Life of Eurídice Gusmão, de zevende film van de Braziliaanse visuele kunstenaar en filmmaker Karim Aïnouz (Madame Sata), is een Sirkiaans feministisch melodrama over de zoektocht van twee zussen naar elkaar en naar emancipatie in het patriarchale Rio van de fifties. Een subtiel en krachtig pleidooi voor een vrouwelijke blik.

The Invisible Life of Eurídice Gusmão

“De female gaze lijkt te zijn verwezen naar een ondergrondse, onzichtbare, cultuur,” schrijft Iris Brey in ‘Le regard féminin’, “het wordt tijd om die blik zichtbaar te maken.” De strijd tussen het zichtbare en het onzichtbare, de mannelijke en vrouwelijke blik, staat centraal zowel Martha Batalha’s roman ‘A Vida Invisível de Eurídice Gusmão’ als in Karim Aïnouzs filmisch melodrama The Invisible Life of Eurídice Gusmão. Elegante maar vooral indringende familiekronieken .

Of juister: liefdesverhalen. Want tot dat besef komen de zussen van The Invisible Life of Eurídice Gusmão: “Familie is niet de band. dat is liefde.” Zusterliefde verbindt Eurídice en Guida levenslang. In het begin van de film zien we ze, als respectievelijk 18-jarige en 20-jarige, geïsoleerd van elkaar in een Braziliaans oerwoud. Panikerend omdat ze elkaar even zijn kwijtgespeeld, gelukkig wanneer ze opnieuw samen naar het berglandschap kunnen kijken. Terwijl de filmtitel langzaam zichtbaar wordt, langzaam uit de mist opdoemt.

The Invisible Life of Eurídice Gusmão

Onzichtbare levens

Onzichtbaar worden is soms een droom voor de vrouwen. “Wanneer ik pianospeel verdwijn ik” zegt een volwassen Eurídice jaren later tegen haar man, verwijzend naar haar gelukzalig (artistiek) gevoel. Het “verdwijn dan” van de norse, de rol van huisman vrezende, echtgenoot geeft aan dat vrouwen geacht worden onzichtbaar te blijven. Tragisch is dat ze niet beseft dat de patriarchale samenleving haar zus onzichtbaar heeft gemaakt. Waardoor de droom een nachtmerrie werd. Een waaruit het moeilijk ontwaken is.

Zoals het een Sirkiaans melodrama betaamt (denk maar aan vrouwenportretten All the heaven allows en Written on the wind) is de wurggreep van de maatschappij krachtig en tragisch. Rampzalig maar toch niet fataal omdat ook zonder klassiek happy end levenskracht en liefde triomferen. Het patriarchaat tracht de kracht van de zussen onzichtbaar te maken maar slaagt er niet in die te vernietigen. Levenslust, liefde en energie overstijgen alles. Zelfs lijden, misbruik, pijn, leugens en de dood.

The Invisible Life of Eurídice Gusmão

Dromen en bedrog

Guida droomt van grote liefde, Eurídice van een mooie carrière als pianiste. Een droom die hen constant door de vingers lijkt te glippen. Terwijl hun relatie als zussen verstoord wordt. Niet door ruzie of spanningen maar doordat ze elkaar uit het oog verliezen, zoals haast voorspeld in de openingsscène. Guida trekt stiekem met een geliefde matroos (Yorgos) naar Griekenland, keert alleen en zwanger terug en wordt omwille van de schande door haar vader, de lokale bakker, buitengezet (“ga maar langs de achterdeur, slet, zoals je weggelopen bent”).

Met enkele bankbiljetten en een leugen (je zus is naar Oostenrijk om in Wenen piano te leren, ze wil je niet meer zien) naar de armere wijken van Rio gestuurd. Waar ze bevalt. “Wat was het,” vraagt een buurvrouw. “Een jongen” zegt Guida. “Goed voor hem!” luidt het antwoord. Vrouwen weten hoe moeilijk (andere) vrouwen het hebben in de mannenwereld. Met dank aan de economische omstandigheden. “Ik begrijp niet hoe je in deze armoede een kind kunt grootbrengen” zegt Guida tegen een andere vrouw. “Ik ook niet,” antwoordt de ongehuwde moeder.

The Invisible Life of Eurídice Gusmão

Verlangen en gemis

Ondertussen wordt ook Eurídice belogen door haar vader en haar, zwaar onder druk gezette, moeder. Guida’s terugkeer wordt verzwegen, de brieven die ze schrijft naar haar zus blijven verborgen. Een detective geeft Eurídice weinig hoop. “Ik heb jaren enkele straten verwijderd van een verwante geleefd zonder het te beseffen.” Zonder dat ze het te weten kruist het pad van de zussen zelfs. De arme Guida wordt uit een restaurant gezet waar Eurídice juist naar het toilet gaat. Enkel hun kinderen ontmoeten elkaar, zonder te weten met wie ze spelen. In een poëtische scène staart Guida naar de vissen in het aquarium temidden het restaurant, in trance alsof ze een aanwezigheid voelt. Of is het een gedeeld verlangen, die nooit verdwijnende drang om de geliefde zus terug te vinden?  

The Invisible Life of Eurídice Gusmão is geen Hollywoodfilm maar Braziliaanse cinema gedrenkt in de poëzie en sociale dimensie van Cinema Novo en het cultureel verankerde gevoel van gemis dat de Latijnse melodrama’s zo’n specifieke toon en ritme geven. En zo’n andere insteek bezorgt, die van een viscerale clash tussen individu en samenleving, tussen man en vrouw. De uiteindelijke loutering is geen zege van goed tegen kwaad (het ligt ook genuanceerder, ondanks woede is er van demonisering geen sprake) maar een triomf van liefde en van krachtige levens.

The Invisible Life of Eurídice Gusmão

Het verhaal wordt verteld via tranches de vies maar vooral vanuit vrouwelijk perspectief. Via hun ogen kijken we naar de macht en het geweld van mannen. Naar mannelijk chauvinisme en mannelijke angst. Een van de pijnlijkste scènes is de huwelijksnacht van Eurídice. We zijn getuige van een echtelijke verkrachting, waarbij we de fysieke en emotionele impact op de jonge vrouw voelen. Romantisch wordt het daarna nooit meer, maar Eurídice ontdekt wel haar eigen seksualiteit, haar eigen genotbeleving. Het lijkt bij momenten alsof ze terugkeert naar de bubbel waarin ze samen met haar zus sprak over seks en plezier, tot hun ouders het intieme gesprek verstoren met de melding dat er bezoek is. En ze zich moeten gedragen.

De female gaze

Ondanks de leugens, de onderdrukking en het geweld zijn de zussen geen tragische martelaars, het zijn krachtige vrouwen die onderdrukt en onzichtbaar gemaakt worden omdat ze de mannelijke orde verstoren. The Invisible Life of Eurídice Gusmão is een feministisch melodrama dat de female gaze zichtbaar maakt, de rol van patriarchaat en armoede fileert en hoop introduceert via de liefde en levenskracht van veerkrachtige vrouwen.

The Invisible Life of Eurídice Gusmão

Wanneer we een Iris Brey test zouden doorvoeren, dan slaagt The Invisible Life of Eurídice Gusmão bovendien met verve. Op narratief vlak: de protagonisten zijn vrouwen, het verhaal wordt vanuit hun standpunt verteld en stelt de patriarchale orde in vraag. 3/3. Op vlak van vormgeving: door de mise-en-scène voelen kijkers de vrouwelijke beleving, het vrouwelijke lichaam wordt niet geërotiseerd vanuit de male gaze én er is geen voyeuristische plezierbeleving waarbij vrouwen tot objecten worden herleid. 3/3. Een bewijs van Breys stelling de female gaze niet draait rond mannelijke of vrouwelijke filmmakers maar ontstaat door de manier waarop vrouwelijke verhalen verteld worden.

IVO DE KOCK

THE INVISIBLE LIFE OF EURÍDICE GUSMÃO van Karim Aïnouz; Br – D – 2019 – 139′; met Carol Duarte, Julia Stockler, Gregorio Duvivier, Barbara Santos, Fernanda Montenegro; scenario Murilo Hauser naar Martha Batalha; fotografie Hélène Louvart, montage Heike Parplies; FILM: **** / EXTRA’S: 0; distributie Imagine.

The Invisible Life of Eurídice Gusmão

Leave a comment