De Exorcist sequels van Paul Schrader en Renny Harlin: Duivelse creatieve botsingen in de droomfabriek

“Hoe slechter Renny Harlins film werd, hoe beter ik me ging voelen.” Dixit Paul Schrader. Dankzij het BIFFF én de dvd-markt zag Paul Schraders gedoemde Exorcist-prequel toch het licht. Dominion vs. The Beginning of 2 visies op film die botsen via 1 verhaal.

“Het concept plagiaat bracht een fatale slag toe aan de westerse kunst” zei de Franse cineast Jean Renoir ooit aan Jacques Rivette, “het is een vergissing zoveel belang te hechten aan de originaliteit van het verhaal. Om de cinema te redden zouden producenten van een land moeten beslissen om gedurende één jaar slechts één onderwerp te verfilmen. Wanneer Hollywood dan koos voor één western, zouden de originaliteit van elke regisseur en de verschillen tussen alle films opvallen. In plaats daarvan doet men alsof men verscheidenheid heeft door verschillen op het niveau van het verhaal. Maar uiteindelijk valt men altijd terug op een perfecte kopie. Een ander verhaal verteld met dezelfde gezichten, maquillage, stemexpressies, emoties. Dàt is pas monotonie”.

Ongewild werd Renoirs idee vorig jaar op beperkte schaal uitgetest. Met dank aan producent James Robinson die Paul Schraders Exorcist-prequel afkeurde en Renny Harlin met hetzelfde script en dezelfde hoofdacteur Exorcist: The Beginning liet draaien. Met dank ook aan het BIFFF dat de Schrader-versie vertoonde en zo de buzz versterkte die het pad effende voor de release van Dominion: Prequel to the Exorcist. “Ik wist dat wanneer mijn film werd geprojecteerd, hij zou bestaan,” aldus Schrader. Om de film te mogen afwerken had hij het dvd-marktpotentieel benadrukt, “maar de studio keek uiteindelijk ook naar het historisch unieke karakter van de situatie”.

Geen studio had ooit al binnen één jaar twee versies van één film uitgebracht. “Het wordt een eeuwig gespreksthema aan filmscholen,” glundert Schrader voor wie de triomf herinnert aan “de jaren 60, de heroïsche strijd tegen het systeem!” Doordat Dutch Filmworks beide prequelvarianten nu uitbrengt, kunnen we ze vergelijken. Bij het naast elkaar leggen van de naziscènes in bezet Nederland valt op dat Schrader de nadruk legt op het innerlijk trauma en traject terwijl Harlin het kwaad buiten Merrin situeert. “Ik had het voorrecht ‘God is afwezig vandaag, priester’ te zeggen in twee films, één keer met een véél zwaarder Duits accent” merkte Antonie Kamerling op tijdens de BIFFF-persconferentie, “dat geeft het verschil aan tussen beide versies. Harlin liet me de nazi als een slechterik neerzetten terwijl Paul net zei ‘speel geen booswicht’ waardoor ik ruimte kon laten voor menselijkheid”.

Schrader stelde tijdens dezelfde persconferentie dat hij blij was toen hij merkte dat Harlins film slecht was “omdat dat de kansen van mijn eigen film verhoogde” maar geeft tijdens zijn commentaar toe “dat het probleem van het script dat ik verfilmd heb als horrorfilm in het uitgangspunt lag. Wanneer je een jong persoon, zoals de bezetene in dit scenario, beter laat worden, haal je de motor uit de horror. Horror is gebaseerd op een onschuldige die gekweld wordt”. Geen bezwaar voor Schrader die een intimistisch drama voor ogen had dat “eruit zag als een jaren 40 film, zenuwachtige montage was niet geschikt voor dit historisch drama”.

Een sneer naar Harlin, maar anderzijds ook een indicatie dat een te getrouwe kopie de Fin in moeilijkheden bracht. Mise en-scène is méér dan het toepassen van een eigen stijl. “Sommige mensen zeggen dat de film vervloekt is,” getuigt Harlin (bij de extra’s werd slechts het Robinson-interview gekopieerd), “bij mijn aankomst brak ik mijn been toen ik door een auto werd aangereden. De krukken maakten regisseren lastig. Maar misschien was het wel goed voor de film want ik heb veel zitten nadenken”. Waarover? Kopiëren?

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in Filmmagie, n° 563, mei 2006)

EXORCIST: THE BEGINNING; USA 2004; 109’; van Renny Harlin met Stellan
Skarsgard, James D’Arcy, Izabella Scorupco; FILM: 0 / EXTRA’S: * (doc, interviews); beeldformaat 16:9; dis. Dutch Filmworks; DOMINION: PREQUEL TO THE EXORCIST; USA 2005; 111’; van Paul Schrader met Stellan Skarsgard, Gabriel Mann, Clara Bellar; FILM: *** / EXTRA’S: **** (commentaar, BIFFF-persconferentie, interviews); beeldformaat 16:9; dis. Dutch Filmworks