Ljubo Stefanovs en Tamara Kotevska’s Honeyland: De strijd tegen roofbouw

aug 7, 2020   //   by Ivo De Kock   //   Algemeen, documentaire, film, regisseur  //  No Comments
Honeyland

De visueel wondermooie Macedonische documentaire ‘Honeyland’ volgt een afgelegen wonende vrouwelijke imker in haar dagelijkse overlevingsstrijd. Een indringend en poëtisch portret dat aangeeft hoezeer tradities onder druk staan en hoe fragiel het evenwicht tussen mens en natuur is. Vooruitgang gaat immers gepaard met de drang hulpbronnen te plunderen voor snelle winst waardoor het bestaan van geduldige mensen die op langere termijn willen profiteren van de rijkdommen bedreigd wordt.

Honeyland

“De helft voor mij, de helft voor jullie” zegt Hatidze, een gewetensvolle imker die in Honeyland langs steile rotswanden klautert om bijenkolonies te vinden. Wanneer ze honing recupereert van de honingraten geeft ze meteen een deel terug aan ‘haar’ bijen. Mooi maar vooral ook verstandig want die bijen moeten hard werken om de was aan te maken voor honingproductie. Zo moeten bijen om 1 kg was te kunnen maken zo’n 10 kg honing en 1 kg stuifmeel verzamelen. Omdat ze voor 500 gram honing zo’n 3 miljoen bloemen dienen te bezoeken springen ze zuinig om met de was die nodig is om de cellen van de honingraat te bouwen. Hatidze leeft in harmonie met de bijen en helpt hen dan ook overleven. Heel vaak zingt ze ook voor de bijen die haar een inkomen bezorgen.

Respect is de sleutel

De aimabele imker respecteert ook haar product. “Mijn honing is puur, ik voeg geen suiker toe om meer volume te creëren” zegt ze wanneer ze van haar stenen huisje in Noord-Macedonië afzakt naar de markt in de stad op vier uur loopafstand om daar haar pure honing aan 10 euro de pot te verkopen. Daarbij stelt ze meteen vast dat alle producten die ze zelf wil kopen verschrikkelijk duur zijn. Ze houdt het bij bananen en krijgt gelukkig van een empathische marktkramer een waaier mee voor haar zieke, bedlegerige moeder Nazife. Die moet verzorgd worden, verlaat het huis zonder stromend water en elektriciteit nooit en blijkt koppig (“ik zei stretchen en je luistert niet”). Maar ze voelt zich ook schuldig, “ik maak je leven maar moeilijk.”

Honeyland

In gesprekken met haar moeder duikt het idee op dat ze misschien beter was weggetrokken en gehuwd, maar het levert geen bitterheid, verdriet of woede op. Hatidze is bijzonder zen en aanvaardt zonder morren de dingen. “Het is wat het is” zie je  haar denken. Vandaar ook dat ze gastvrij en open reageert wanneer plots een losgeslagen rondtrekkende familie met een oude caravan, zeven onhandelbare kinderen en een kudde alles opvretende koeien neerstrijkt. Ze zingt voor de kinderen verzameld rond een slecht werkende transistor en laat hen helpen met het verzorgen van de bijen. Terwijl de ouders amper hun luidruchtige kinderen te baas kunnen. Wanneer een jongetje zijn zusje tegen een boom duwt is de repliek van moeder een vloek: “Moge je hoofd eraf vallen!”

Op zoek naar winst

Vader Hussein en zijn kinderen helpen koeien wel bevallen maar van wilde bijen hebben ze geen kaas gegeten. Ze betonen geen respect voor hen en worden dan ook geregeld gestoken. Aanvankelijk is dit nog grappig maar snel wordt het (ook figuurlijk) pijnlijk. Hatidze wil de familie een en ander bijbrengen over de bijen maar Hussein ziet enkel een mogelijkheid om zijn ‘omzet’ te vergroten door ook bijen te gaan kweken. Alleen laat hij, onder impuls van een opkoper die meer honing vraagt, niet genoeg honing achter voor zijn bijen zodat die op rooftocht gaan bij die van Hatidze. Een grote bijensterfte is het gevolg. “Ze doden al mijn bijen, er is niets aan te doen” verzucht Hatidze. Maar ze zet haar pijn en verdriet niet om in woede of verzet tegen de indringers die verantwoordelijk zijn voor de roofbouw.

Honeyland

Uiteindelijk trekt de familie weg, wanneer hun koeien beginnen te sterven, en blijft Hatidze achter met haar blinde moeder (voor wie ze een antenne in elkaar knutselt zodat Nazife naar muziek kan luisteren) en een hulpeloos katje. Wanneer Nazife sterft organiseert Hatidze een nachtelijk afscheidsritueel met toortsen (“ga lopen, duivels” roept ze) en trekt ze met een hond door de sneeuw naar de rotswand om een nieuwe bijenkolonie te zoeken. Samen delen ze de honing. Werkbij Hatidze, die haar leven opofferde voor haar moeder (“wanneer ik een zoon zoals jou had waren de zaken anders gelopen” vertelde ze aan een van de zonen Sam), heeft opnieuw iemand om voor te zorgen. Iemand met wie ze in harmonie met de natuur kan blijven leven.

Portret en fabel

Honeyland is een erg menselijke en visueel adembenemende film, gedraaid met een kleine crew over een tijdspanne van drie jaar. Deze fly on the wall-documentaire begon als een portret van Hatidze en Nazife maar evolueerde naar een neorealitische fabel focussend op zowel de nood aan evenwicht tussen mens en natuur als het gevaar van de kapitalistische roofbouw economie. Er hangt een ‘einde van een tijdperk’ gevoel over deze schets van een fragiel bestaan. Ook al brengt niemand het “er zijn nog maar weinigen zoals wij” gevoel – dat bijvoorbeeld in Sam Peckinpahs melancholische western The Wild Bunch nadrukkelijk wordt geformuleerd – onder woorden. Hatidze is een vrouw van weinig woorden, ook al beseft ze dat haar ‘oude leven’ dreigt te verdwijnen. De filmmakers respecteren dat. Ze zetten geen betoog in de verf maar laten beelden spreken. Het levert een emotionele mokerslag op. Eentje die blijft nazinderen.

Honeyland

Regisseurs Ljubo Stefanov en Tamara Kotevska hebben wel een boodschap. “Het Nagoya protocol, een UN conventie over biodiversiteit, werd van kracht eind 1993 en stelde globale richtlijnen op voor de toegang tot natuurlijke rijkdommen,” stellen ze in hun Director’s Statement, “het objectief was de promotie van een fair en evenwicht gebruik van opbrengsten van hulpbronnen door zowel de providers (land, plant, dier) als de gebruikers (mensen). Biodiversiteit helpt bevolkingen om zich aan te passen aan veranderende omgevingen en een wijzigend klimaat, rekening houdend met de bescherming en duurzaamheid van de natuurlijke rijkdom. De honingcrisis van Honeyland illustreert het risico dat verbonden is met het negeren van deze protocollen en het verstoren van het respect voor biodiversiteit.” Dat Hatizde’s universum een microkosmos is die onze wereld weerspiegelt spreekt voor zich. Honeyland is niet enkel poëtische maar ook urgente cinema.

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen bij DeWereldMorgen.be, dinsdag 18 augustus 2020)

HONEYLAND: Ljubo Stefanov & Tamara Kotevska; Noord-Macedonië 2019, 87′; scenario: Ljubo Stefanov & Tamara Kotevska; met: Hatizde Muratova, Nazife Muratova, Hussein Sam, Ljutvie Sam; fotografie Fejmi Daut & Samir Ljuma; montage Atanas Georgiev, muziek Foltin; distributie: MOOOV, release: 19 augustus 2020.

Honeyland

Leave a comment