Clint Eastwoods Gran Torino: De geest van Dirty Harry hangt over een antiracistische parabel

Gran Torino is een uitvergrote antiracistische parabel met thema’s zoals eer, wraak, gerechtigheid, boetedoening en verantwoordelijkheid. Kortom, de Eastwood die we kennen van Unforgiven, A Perfect World, Mystic River en Million Dollar Baby. Alleen is de waarschijnlijk laatste film waarin de regisseur ook acteert een testamentfilm. Een spiritueel drama waarin de 78-jarige meester aangeeft dat het Eastwood-personage letterlijk en figuurlijk getekend is. Maar ook dat hij sceptisch staat tegenover geweld en heroïsme.

Een fanatieke brombeer. Dat is de eerste indruk die Korea-veteraan en gepensioneerd autowerker Walt Kowalski nalaat wanneer we hem in de openingsscène zien staan (en vooral zien kijken) in de katholieke kerk van een arbeiderswijk in Detroit. Tijdens de begrafenismis voor zijn vrouw reageert Walt geïrriteerd, zowel op het respectloze gedrag van zijn kleindochter die vrolijk zit te sms’en als op het sermoen van de jonge priester Janovich die mediteert over “dit ding dat leven heet” zonder volgens hem iets te kennen van leven of dood.

Walt is een gefrustreerd weduwnaar die zijn woede onderdrukt maar zijn minachting overduidelijk maakt. Hij misprijst zijn kinderen die hem willen afvoeren naar een zielloos ouderlingenverblijf (zodat het huis verkocht kan worden) én zijn Aziatische buren die hun eigen ceremonie organiseren. Walt mompelt wat racistische scheldwoorden aan het adres van de Hmong-migranten – een grootmoeder, moeder en haar twee kinderen, het assertieve meisje Sue en de verlegen jongen Thao – maar slaat hun bier en eten niet af. Eigenlijk kan Walt alleen overweg met zijn triestogende labrador Daisy. En met de kapper die zijn beledigend taalgebruik pareert. “Get of my lawn” sist Walt wanneer iemand een voet op zijn gazon zet. Hij zit in een veilige cocon en wil zijn leventje, een ritueel van bier drinken en verwensingen knorren, in stand houden.

Alleen kan hij zich moeilijk afzijdig houden wanneer hij agressie ruikt. Het begint wanneer de lokale jongerenbende een initiatieopdracht oplegt aan Thao; het stelen van Walts Gran Torino, een model waaraan hij in de autofabriek nog werkte. Walt stopt niet alleen de diefstal maar ook de wraak van de bendeleden, neemt de vaderloze Thao onder zijn vleugels en verlost Sue van lastposten. De buren betalen echter de rekening voor het stoere individualisme dat Walt hen ‘bijbrengt’. Walts ontnuchtering leidt tot een biecht en een (Christus)offer.

Gran Torino is de antiracistische parabel van een eenzame, zieke oude man die zich omvormt tot een empathisch altruïst, een leider die wil lijden voor zijn gemeenschap na louterend contact met zijn ‘vreemde’ buren. Tegelijk is dit ook autoreflexieve cinema, een analyse van het tot een Amerikaans icoon uitgegroeid Eastwoodpersonage. Lang bleef Eastwood onverschillig t.o.v. de misverstanden die zich opstapelden in de perceptie van publiek en pers. Maar hoe ouder Eastwood wordt, hoe meer films hij wil maken en hoe meer dingen hij wil rechtzetten. Op zijn eigen laconieke manier, via films die spelen met clichés.

Nadat hij in Cannes Dirty Harry kwam uitzwaaien introduceert hij in Gran Torino een variatie op het Callahan-personage. Walts dreiging “Ik schiet een gat in je gezicht en slaap daarna als een baby” herwerkt Harry’s “Do you feel lucky, punk?”. Maar Walt is ook William Munny die in Unforgiven zegt: “Het is een helse zaak, iemand doden. Je ontneemt hem al wat hij heeft en ooit zal hebben”. Of Frankie Dunn die in Million Dollar Baby (ook daar zijn discussies met een priester cruciaal) onderstreept dat “stoer zijn niet genoeg is”.

Net zoals in die andere donkere films laat Eastwood zijn personage niet ontsnappen via goedkoop geweld (ondanks de roep naar wraak bij slachtoffers) of vrijblijvende loutering (aan woorden dienen daden te worden gekoppeld). Alleen speelt Eastwood de onconventionele eenzaat met zo’n haast zelfparodiërende nadrukkelijkheid dat duidelijk wordt dat Walt Kowalski niet louter een bekrompen en krampachtige man is die niet in de realiteit leeft, maar vooral ook een kunstmatig filmpersonage. De figuur uit een ander tijdperk is het archetypische Eastwoodpersonage. Een man die bloed ophoest (zoals de muzikant in Honkytonk Man) en worstelt met een trauma (zoals de nachtmerrie waaruit de veteraan ontwaakt in Flags of Our Fathers). “De zaken die een man het meest achtervolgen zijn de dingen die hem niet bevolen werden te doen” biecht Walt op. Iemand die in een oorlog vocht blijft die ‘strijder’.

Eastwood had het altijd al moeilijk met in de Amerikaanse mannelijkheidscultus gedrenkte valse heroïsche mythes, gecreëerd om geweld te rechtvaardigen. Zeker omdat Dirty Harry daar voor sommigen toe bijdroeg. Gran Torino onderstreept dat het doden van mensen sporen nalaat. In de geest en de ziel van een zondaar die via een met pathos overladen gebaar loutering zoekt. Walt Kowalski verwerft zelfinzicht en het besef dat in een nieuw tijdperk verschillende rassen moeten samenleven. De concrete buur is minder vreemd dan de vertrouwd ogende filmheld. Gran Torino is minder lyrisch dan Unforgiven, maar Eastwood doet voor zijn misdaaddrama’s wat hij al voor de western deed. Een cyclus afronden met een moreel verhaal waarin de held zijn individualisme opgeeft zonder zijn persoonlijkheid te verliezen.

IVO DE KOCK

(Bespreking verschenen in FILMMAGIE, n° 592, februari 2009)

GRAN TORINO: misdaaddrama / reg. Clint Eastwood / sce. Nick Schenck / fot. Tom Stern / muz. Kyle Eastwood & Michael Stevens / mon. Joel Cox & Gary D. Roach / act. Clint Eastwood (Walt Kowalski), Christopher Carley (priester Janovich), Bee Vang (Thao Vang Lor), Ahney Her (Sue Lor), Brian Halye (Mitch Kowalski), Geraldine Hughes (Karen Kowalski), Brian Howe (Steve Kowalski), Dreama Walker (Ashley Kowalski) / pro. Clint Eastwood, Bill Gerber & Rob Lorenz / USA / 2008 / 116’ / dis. Warner