Sidney Lumets Network: Woede uitgeschreeuwd
Het Amerikaanse duo Paddy Chayefsky – Sidney Lumet maakte in 1976 indruk met het tussen satire en aanklacht laverende Network. Hun met vier Oscars bekroonde woedekreet blijkt zowel tijdloos als visionair.
Ruim 40 jaar na zijn Oscartriomf blijft het ‘perfectly outrageous’ Network, de donkere satirische kroniek van de gekke televisieprofeet Howard Beale die een metafoor is voor een samenleving uit balans, even sterk als actueel. Met dank aan de mise-en-scène van Dog day afternoon regisseur Sidney Lumet die een studiofilm een rebels en extreem karakter bezorgde en een scenario van Paddy Chayefsky dat visceraal én visionair bleek.
Het is geen toeval dat een Broadway-adaptatie, in een regie van Ivo van Hove, momenteel furore maakt. Tijd voor een eerbetoon dacht Carlotta Films en de Franse verdeler pakt uit met een ‘ultra collectors box’ die, naast een gerestaureerde versie van Network, met een boek (‘Fou de rage’ van Dave Itzkoff) en een documentaire (By Sidney Lumet van Nancy Buirski) de inbreng van zowel scenarist Chayefsky als regisseur Lumet belicht.
Volgens Lumet was het niet de bedoeling van de makers om via het verhaal van een ontslagen nieuwsanker die plots populair wordt wanneer hij dreigt met een live zelfmoord “om de tv zenders te bekritiseren. We joegen op groter wild. Voor mij draaide het om de corruptie van de Amerikaanse geest. Network gaat niet alleen over televisie, het is een metafoor voor een Amerika dat verandert in een immense onderneming”.
Die kritiek op corporate Amerika past bij een moreel filmmaker die zweert bij rechtvaardigheid en wantrouwig staat tegenover macht. Lumet groeide op in armoede, koesterde verzet en voelde zich “aangetrokken tot radicaliteit en personages die rebellen zijn, een status quo niet aanvaarden en autoriteit in vraag stellen.” Voor hem is de sleutelscène van Network die waar UBS-baas Arthur Jensen de autodestructieve Beale (acteur Peter Finch dronk zich letterlijk dood) overtuigt dat corporate belangen primeren op individuele en nationale noden.
Dit Faustiaans duivelspact, waarbij identiteit en idealisme vernietigd worden door een vervreemdende multinational, boeide ook Chayefsky. Maar voor hem was de cruciale scène die waarin Beale kijkers oproept om ‘I’m as mad as hell and I’m not going to take this anymore’ uit te schreeuwen. Chayefsky vreesde niet enkel de banalisering van nieuws en waarheid, zijn schrikbeeld was een medium dat kijkers dicteert wat te denken en te doen.
De woelige jaren zestig hadden met gevoelens van angst, paranoia en woede immers een voedingsbodem gecreëerd voor maatschappelijke spanningen en een narcistische cultuur. Blinde woede is gevaarlijk, want manipuleerbaar, wist Chayefsky. Maar zwijgen is geen optie. Woede moet niet opgekropt maar geuit worden. Als protest tegen onrecht.
IVO DE KOCK
(Artikel verschenen in De Filmkrant, juni 2019)
Network Regie Sidney Lumet/ Scenario Paddy Chayefsky / Camera Owen Roizman / Montage Alan Heim / Muziek Eliot Lawrence / Met Faye Dunaway, William Holden, Peter Finch, Robert Duvall, Ned Beatty/ kleur, 121 minuten / Verenigde Staten, 1976 / Bonus: boek Dave Itzkoff ‘Fou de rage’, documentaire ‘By Sidney Lumet’ Nancy Buirski / Distributie: Carlotta Films (combo blu-ray/dvd).
