David Lynchs Lost Highway: Reizen in een gesloten wereld
Humor is de sleutel tot het universum van David Lynch, de regisseur die films maakt over het vreemde dat deel uitmaakt van het leven. Wie rationele verklaringen zoekt en enkel intellectuele ernst ziet in Blue Velvet, Wild at Heart, Mulholland Dr. en Inland Empire komt uit bij emotieloos cynisme, pretentieuze bravoure en innerlijke leegte. Maar wie humor ontwaart in de exuberante beeldtaal en de wrede, bizarre wereld van Lynch beseft dat de ‘meester van het vreemde’ niet zozeer wil verbluffen maar vermaken met zintuiglijk en emotioneel surrealistisch entertainment.
Dat is niet anders met de ultragestileerde fake roadmovie Lost Highway, een audiovisuele nachtmerrie die na David Bowies openingssong ‘I’m deranged’ en dankzij een imponerende digitale restauratie over ons dendert. De door koplampen belichte wegmarkering van een tweebaansweg wijst op een hallucinatie, maar de absurde situaties en de uitvergrote cliché personages onderstrepen de (surrealistische) humor.
Niet dat het gevoel van dreiging en vervreemding, dat heerst in een gesloten wereld waar iedereen zich begluurd en gemanipuleerd weet, cynisch wordt weggelachen. Daarvoor is o.m. de explosie van “ik haat bumperklevers” geweldenaar Mr. Eddy/Dick Laurent te gruwelijk. Maar het cartooneske extremisme van de imaginaire horror creëert een macabere humor die aangeeft dat Lost Highway kijkers wil amuseren i.p.v. hen raadsels te laten ontcijferen.
Het mysterie is geen plotelement, het is de film zelf. Lost Highway mag dan de beeldtaal van film noir moderniseren, het ontsluiert als erfgenaam van Edgar G. Ulmers Detour geen geheim via een verhaal. Lynch loodst ons binnen in een gesloten wereld voor een (droom)reis door het onderbewuste. Twee verhaallijnen worden op mysterieuze wijze met elkaar verstrengeld. Jazzmuzikant Fred kijkt achterdochtig naar zijn roodharige vrouw Renee (haar gezicht transformeert in dat van de herhaald opduikende Mystery Man), een emotionele subjectieve blik die een routinebestaan verandert in een nachtmerrie. Renee wordt vermoord aangetroffen in hun villa, een van niets bewuste Fred verdwijnt als verdachte achter de tralies waar mecanicien Pete onverklaarbaar zijn plaats inneemt. Om vrijgelaten te worden en in het web van blonde femme fatale Alice (of Renee?) en de onheilspellende Dick Laurent te verzeilen.
Het begin van Lost Highway blijkt het einde van de film, een dode leeft maar is gedoemd, tijd en ruimte vouwen in elkaar, personages veranderen van identiteit, de realiteit is geïntensiveerd, gebeurtenissen ontsnappen aan rationele logica, geluid klinkt vertekend, muziek creëert een trance. Kortom, we lijken ons in een droom te bevinden. Een gesloten kafkaiaanse wereld die emotioneel resoneert maar niet kan verbonden worden met betekenissen, een sluitend verhaal of een andere wereld. Hier zijn blinkende auto’s geen Freudiaanse symbolen. Alleen de emoties (angst, erotische opwinding, walging) doen vermoeden dat de voedingsbodem voor deze nachtmerrie een werkelijkheid in het teken van illusie, bedrog, seks en geweld is.
Maar de licht absurde angsttrip kan evengoed voortvloeien uit een state of mind. Waanzin, obsessies en verlangens trekken aan de personages. Aan mannen én vrouwen. Terwijl Lynch ons via kleur, licht, cameravoering en beeldcompositie onderdompelt in een boze droom waaruit men niet kan ontwaken en waarop de rede geen vat heeft. “Het is alsof je op je eentje zit en intuïtief voelt dat je uit verschillende delen bestaat,” zei Lynch in een zeldzame ontboezeming, “er zijn dingen die je kan doen en dingen die je nooit zou doen tenzij er een deel van jou was dat overnam.” Dat kunst de menselijke schizofrenie weerspiegelt illustreerde Lynch, samen met Wild at Heart schrijver Barry Gifford, nooit flamboyanter én verontrustender dan in deze ongrijpbare trip waar “You’ll never have me” nazindert.
IVO DE KOCK
(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 694, april 2019)
LOST HIGHWAY: David Lynch; USA-F 1997, 134′; met Bill Pullman, Patricia Arquette, Robert Blake, Balthazar Getty, Robert Loggia; FILM: **** / EXTRA’S: 0; dis. Cinéart.
