Interview Rebecca Zlotowski over Grand Central: ‘Waar gevaar heerst wordt liefde krachtiger’

REBECCA ZLOTOWSKI

De Franse cineaste Rebecca Zlotowski maakt films om het leven te intensifiëren. Eerst het impressionistisch fragiel coming-of-ageverhaal Belle épine en nu het expressionistisch giftig liefdesverhaal Grand Central. Opnieuw met een energieke Léa Seydoux.

GRAND CENTRAL

“Niet dat ik met Léa een soort Antoine Doinel-cyclus wil maken, maar ze is wel mijn alter ego, mijn Jean-Pierre-Léaud,” zegt Zlotowski, “ze speelt een zich ambigu gedragende vrouw, verscheurd tussen twee mannen”. Seydoux straalt als arbeidster in een kerncentrale intensiteit, directheid en geheimzinnigheid uit én de bereidheid risico’s te nemen voor liefde. Haar explosieve relatie met een geborgenheid en identiteit zoekende Tahar Rahim speelt tegen een achtergrond van nucleair gevaar, vervreemding en klassenstrijd.

Waarom situeer je dit amour fou-verhaal in de schaduw van een kerncentrale?

Omdat er een analogie is tussen het gevaar dat schuilt in een liefdesrelatie en het gevaar verbonden met nucleaire energie. Toen ik met Gaëlle Macé aan het scenario werkte, hanteerden we steeds een erg sentimenteel lexicon. We spraken over de centrale in termen van opwinding, gevaar en mysterie. Wanneer je een radioactieve dosis krijgt weet je niet meteen wat de gevolgen zullen zijn. Je kan ziek worden, moedig reageren, een betekenis geven aan het gebeuren. Dat is bij een liefdesverhaal niet anders. Daarom wilden we een dialoog creëren tussen wat er in de centrale aan de hand is met de arbeiders en wat er buiten in de natuur gebeurt met de oplaaiende menselijke emoties en passies.

GRAND CENTRAL

Waarbij de sensualiteit van de natuur contrasteert met de kilheid van de centrale.

Al is er ook sensualiteit in de centrale. Het omkleden in steriele pakken wordt klinisch beschreven maar toch is er een sensuele ondertoon. De centrale beïnvloedt ook heel de omgeving, door het warme water dat vrijkomt is de omringende vegetatie tropisch en kan je in de buurt zelfs krokodillen kweken.

Wat was er eerst: de centrale of het liefdesverhaal?

Het liefdesverhaal. Ik was niet zeker of ik na Belle épine wel een tweede film wou maken en daarom zocht ik geen onderwerp. Het is met film zoals met liefde, wanneer je ernaar op zoek gaat vind je het niet. Gaëlle was meer dan ik overtuigd dat ik een nieuwe film moest maken en van het moment dat ze met het verhaal kwam was ook ik ervoor gewonnen. Dat heeft alles te maken met waar dat verhaal om draait; het gegeven dat in een omgeving waar gevaar heerst liefde krachtiger wordt. Zich in een kerncentrale begeven is, net zoals verliefd worden, vechten tegen het eigen belang. Ik wou sterke, nobele gevoelens laten openbloeien in een vreemde, gevaarlijke wereld.

GRAND CENTRAL

Ditmaal een mannelijke wereld.

Als er iets me stoorde aan mijn debuut, dan was dat het feit dat de focus helemaal niet op de mannen lag. Daarom wou ik niet opnieuw een portret van een jong meisje maken. Ik ben een jonge vrouw maar ik zou graag een seksscène tussen twee mannen schrijven en filmen. Viriliteit en mannelijkheid fascineren me en ik geloof niet in het beeld dat de cinema schetst van mannen. In Amerikaanse popcorn films zijn ze vaak zacht, verlegen, zwijgzaam en teder maar de mannen die ik ken en aantrekkelijk vind zijn niet zo. Wanneer je een film maakt krijg je de kans om een relatie te doen ontstaan tussen mannen en een beeld van hen op te hangen. Olivier Gourmet, Tahar Rahim, Denis Ménochet en Johan Libéreau brengen elk een andere variant van viriliteit tot leven. Op een terloopse manier. Het zijn toevallige, nonchalante helden.

Daarbij onstaat er een spanning tussen de gemeenschap en het individu, ook binnen de centrale waar…

…ze op elkaar aangewezen zijn, ze op elkaar moeten letten. Wat me tijdens mijn research opviel bij nucleaire arbeiders is dat ze erg levenslustig zijn, genieten van eten maar ook houden van de spanning, van het gevaar dat hun job waardevoller maakt. Ze denken vrij te zijn maar dat is een illusie. Ze zullen een eenzame dood sterven want niemand is bekommerd om hen. Het idee dat het leven van sommigen niet dezelfde waarde heeft als ons leven bewoog me tot tranen. Alhoewel ze gewoon gaan sterven denken de kernarbeiders dat het cool is. Ze geven hun individualiteit op en maken in ruil deel uit van iets. En daar zijn ze juist naar op zoek. Wanneer Gilles zegt “hier rekenen we op elkaar” bedoelt hij dat hij wil dat zijn compagnon hem bewaakt. Het is geen advies m.b.t. mannelijkheid maar gewoon toelichting bij de manier waarop gewerkt wordt in de centrale.

GRAND CENTRAL

Staan Toni, de vriend van Karole, en Gary, haar nieuwe geliefde, voor het verschil tussen liefde en passie?

Voor twee verschillende versies van liefde. Passie zou ik niet zeggen want er zit geen liefde in passie. Je kan iemand ook passioneel haten. Maar je kan onmogelijk iemand haten van wie je gehouden hebt. Voor mij gaat het om het verschil tussen vriendschappelijke liefde en diepere liefde. Wanneer Karole uiteindelijk voor Gary kiest, kiest ze voor liefde. Ze kiest voor ware liefde, niet voor passie. Ze heeft er tegen gevochten maar geeft het op en gaat voor die ware liefde, ook al zal ze er voor moeten lijden.

Voor mij is de metafoor dat de nucleaire centrale gezien kan worden als een plaats voor liefde. Het liefdesgevoel is opwindend, gevaarlijk en giftig. De uitdaging bestond erin de metafoor te gebruiken als de vorm van de film. Zelfs wanneer ik de nucleaire centrale in beeld breng heb ik altijd oog voor de menselijke schaal. De torens zijn groot en kunnen mooie beelden opleveren maar ik trachtte dat te vermijden. Mijn invalshoek was niet politiek of ecologisch maar menselijk. Wat zegt het wanneer we naar deze gebouwen kijken? Het gaat om de megalomanie van de mens; de natuur nemen en daar iets in plaatsen dat groter dan ons is.

Heeft Fukushima je beïnvloed?

We waren al bezig met het project toen de gebeurtenissen in Japan plaatsvonden. Het heeft ons niet extra geëngageerd want het opzet was sowieso niet politiek. Maar het gebeuren bracht die onbekende gemeenschap van werkers in de nucleaire industrie wel onder de aandacht terwijl het voordien vooral een geheime gemeenschap was.

GRAND CENTRAL

Waar hebben jullie gefilmd?

In een echte Oostenrijkse centrale in de buurt van Wenen. Het gaat om een spiksplinternieuwe centrale die nooit in dienst is gesteld nadat een volksraadpleging nucleaire energie afwees. Ze wordt gebruikt voor training en ook mensen van Greenpeace bezoeken ze om te zien hoe er gewerkt wordt. Het is superleeg en er is maar een bewaker voor dat gigantische gebouw. Voor ons was het een godsgeschenk want ik weet niet of de film gemaakt had kunnen worden wanneer we deze locatie niet gevonden hadden. Het is een realistische plaats die crew en cast in the mood bracht.

Je besteedt veel aandacht aan de manier waarop je de film opent en afsluit.

… en minder aan het stuk ertussen? Nee, ernstig, ik heb als student heel veel onbekende films bekeken en het viel me op dat wanneer een film je niet vastgrijpt tijdens de eerste tien minuten, het later ook niet meer zal gebeuren. De huidige generatie heeft zoveel dingen te zien, kan overschakelen naar zoveel zaken dat het erop aankomt ze niet te verliezen. Ook al ben ik er van overtuigd dat je films moet verdienen. Ik ben al zo stom geweest om op te stappen tijdens films van Rivette omdat er een uur lang niets gebeurde. Gelukkig heb ik onlangs Tabu van Gomez in een zaal gezien want thuis zou ik weggezapt hebben en het is zo’n voortreffelijke film. Voor mijn films heb ik nog de indruk dat wanneer het niet boeiend is in het begin, ik het publiek verlies.

GRAND CENTRAL

Een eerste scène moet intrigerend zijn terwijl de slotscène een indruk moet nalaten.

Wat vind je van het einde van Grand Central?

Uitstekend, vandaar ook mijn vraag. Je hebt de hevige emoties van de personages en je hebt het geluid van de sirene van de centrale die wijst op gevaar.

Ik ben literair gevormd. Als leraar literatuur weet ik dat er voor wat betreft narratieve structuur kategorieën zijn die slaan op het trekken en bewaren van de aandacht van de lezer, op de evolutie van de expositie tot het slot. Van de 17de eeuwse literatuur leerde ik ook het belang van de envoi, de manier waarop je de lezer wegstuurt, loslaat.

Hoe verliep de casting?

Het eerste deel van het regisseren van acteurs is hen kiezen. Tahar Rahim was de eerste steen van de film. Ik vertelde hem ons opzet en hij hapte toe zonder het scenario te lezen. Daarna bouwden we alles rond hem. Het doel is een stevig geheel te creëren. Olivier Gourmet is voor mij verbonden met de films van de Dardennes maar in L’exercice de l’état was hij een man met charisma en macht, wat gepast was voor deze rol. Iedereen heeft een verhaal en wanneer je de toon van de film hebt kies je acteurs die daar bij passen.

Dat is het geval met Léa Seydoux, Dénis Menochet en Johan Libéreau. Maar Tahar zit in bijna elke scène en was dan ook cruciaal. Zijn kracht is, en tijdens de vier maanden dat ik sleutelde aan de montage werd dit erg duidelijk, dat hij het vermogen heeft om constant te blijven verrassen. Hij laat telkens weer nieuwe facetten van zichzelf en zijn personage zien. En dat is een troef want Gary is iemand die verrast wordt door de liefde, een liefde die hem beangstigt zoals de symptomen van een vreemde ziekte.

IVO DE KOCK

(Interview verschenen in De Filmkrant, november 2013, Rebecca Zlotowski)