Todd Haynes’ Wonderstruck: Stilstaan bij leven èn dood.

WONDERSTRUCK

Veranderen om beter zichzelf te blijven. Dat doet Far from Heaven en I’m Not There regisseur Todd Haynes met Wonderstruck. Dat dit emotionele verhaal over verbeelding in het verleden speelt is vertrouwd. Maar zijn adaptatie van Brian Selznicks graphic novel is een ‘kinderfilm’ en dat is nieuw voor Haynes. Toch werd het geen kinderachtige film.

WONDERSTRUCK

“Voor mij is Wonderstruck een ode aan de fantasie van een kind, een ode aan de fantasie eigenlijk,” zegt Todd Haynes (° 1961), “en ik wilde daar graag in duiken. De twee hoofdpersonages zijn doof en daarom vertrouwt de film op de fundamenteelste kracht van de cinema: de visuele taal.” Maar het werd geen typische kinderfilm. “Ik wilde hen iets speciaal en uniek geven,” klinkt het bij de regisseur die de intelligentie van zijn (kinder)publiek respecteert en er op vertrouwt dat zijn kijkers overweg kunnen met complexe narratieve structuren en tegelijk ook met kinderlijk enthousiasme weten te reageren op een spektakel dat bol staat van magie en verwondering: “Op die wijze beleefde ik films tijdens mijn jeugd en die ervaring verrijkte me als kind.”

Wonderstruck vertelt twee parallel lopende maar vijftig jaar van elkaar verwijderde verhalen van twee dove kinderen die afwezige verwanten zoeken. Er is het verhaal van Ben (Oakes Fegley), een twaalfjarige jongen uit het rurale Minnesota, dat speelt in 1977 en gefilmd wordt in kleur en met geluid. Daarnaast is er het verhaal van Rose (Millicent Simmonds), een twaalfjarig meisje uit Hoboken, New York dat loopt in 1927 en oogt als een stomme zwartwitfilm, compleet met tussentitels en een dialoogloze soundtrack (met muziek en geluidseffecten) maar zonder het beeldformaat van de stille film (1.33:1) over te nemen.

WONDERSTRUCK

De door het gezag van haar bussinesman vader verstikte Rose loopt van huis weg om haar moeder, actrice Lillian Mayhew (Julianne Moore), te vinden en stuit daarbij op haar broer Walter (Cory Michael Smith) in het Museum of Natural History. Ben, die zijn bibliothecaresse moeder Elaine (Michelle Williams) verloor in een auto-ongeval en zijn vader nooit gekend heeft, begint een speurtocht aan de hand van een bladwijzer in het (wonderkabinetten) boek ‘Wonderstruck’ dat zijn moeder als aandenken bewaarde. Het adres van een boekenwinkel vormt een aanknopingspunt wanneer hij na een bizar incident – Ben wordt doof na een blikseminslag – naar New York trekt. De boekenwinkel blijkt verdwenen maar in het Museum of Natural History krijgt zijn zoektocht een nieuwe impuls.

Zowel archivering als het bouwen van maquettes spelen een belangrijke rol in deze film over hoe kinderen en een samenleving gevoelens van verlies en rouw (trachten te) verwerken. Vakmanschap en handwerk spelen daarbij een rol. ”Wonderstruck is een film voor kinderen die dingen maken met hun handen,” stelt Haynes, “het is een film voor kinderen wiens handen onder de stiftkleuren, lijm en tape zitten. Zoals bij mij het geval was.” Volgens hem zijn de kinderen uit beide tijdsgewrichten met elkaar verbonden omdat “ze zich willen bevrijden van hun slachtofferrol en ze een taal zoeken waarin ze kunnen communiceren. De film gaat over het vinden van een eigen taal en familie.”

WONDERSTRUCK

Zoals gebruikelijk bij de regisseur van Velvet Goldmine, Far from Heaven, I’m not There, Mildred Pierce en Carol komt ook de rol van cinema daarbij aan bod. Vooral de obsessieve passie voor film die bij cinefielen, net als bij boekenwurmen en modelbouwers, een manier is om het leven te ordenen, te plaatsen en te verwerken. Alles draait om emoties die visueel uitgedrukt worden. “De meeste films vertrouwen te veel op dialogen,” aldus Haynes, “je verliest daarbij de kracht van de primaire filmtaal, de visuele taal.”

Een groot deel van Wonderstruck is dialoogloos en voor Haynes was het vertellen van het verhaal via beelden en niet via woorden dè uitdaging van de film. “Ik besefte pas toen we de eerste ruwe cut van de film samenstelden hoeveel scènes er zijn waar geen woord gesproken wordt,” zegt Haynes, “door die verbale stilte werd de muzikale score extra belangrijk. Mensen benadrukken vaak dat je goede muzikale scores niet hoort maar hier hoor je hem wel en draagt hij dramatisch veel bij.”

WONDERSTRUCK

Voor hij begon te draaien doorkruiste de filmmaker New York met een geluidwerende hoofdtelefoon om zich in te leven in zijn protagonisten. “Het is natuurlijk maar een oppervlakkige benadering van wat dove mensen echt doormaken,” geeft Haynes toe, “en het moest ook nooit meer zijn dan dat, maar het gaf me wel meer inzicht. In hoe je reageert op de visuele informatie en alle beetjes informatie die op je afkomen. Het was alsof ik die dag scherper zag, bewuster. Nadat we de koptelefoons afzetten werd de wereld gelijk iets grijzer. Ik heb toen goed kunnen merken hoe het gemis van een zintuig wordt gecompenseerd door de andere.”

Door verbale prikkels weg te halen dwingt Haynes ons om in een wereld omgetoverd tot magisch museum scherper te kijken, blikken en acties beter te lezen en de emoties meer te proeven: “Film gaat altijd al over hoe je één element naar voren haalt en andere naar de achtergrond schuift. Als je in een film alles tegelijk openzet – montage, muziek, dialogen – en alles hetzelfde laat zeggen, haakt de kijker af. Want hij hoeft zelf niets meer in te vullen. En dat is het laatste wat je als maker wil. De kijker moet immers onderdeel van de film worden.” Een film met weinig verhaal en nog minder woorden die alles zegt met muziek, geluid, camera bewegingen, gebaren en blikken. Een film voor kinderen en volwassenen die kijken met hun hart en hun fantasie schreven we bij de bioscooprelease en een hernieuwde visie via dvd bevestigt dit enkel.

WONDERSTRUCK

Wat helemààl duidelijk wordt is dat Wonderstruck niet enkel via de persoonlijke geschiedenissen van de protagonisten stilstaat bij de dood. Het museum van natuurgeschiedenis verzamelt immers artefacten om via het creëren van illusies dode werelden nieuw leven in te blazen terwijl boodschappen in maquettes trachten zowel de tijd te doorbreken als de dood te overwinnen. Voor wie wil is er een link met David Lowery’s A Ghost Story, waar in de muur gefrommelde briefjes die rol spelen. Wat zijn film betreft stipt Todd Haynes aan dat “het gaat om hoe Ben de dood verwerkt, de dood van zijn moeder die hij meedraagt en de dood van zijn vader die hij nog moet ontdekken. Brian Selznicks verhaal is ongelooflijk coherent op het vlak van ideeën en thema’s. Zo is het diorama een kabinet van de dood dat Bens vader bouwde en het is ook de laatste herinnering die hem verbindt met de vader die hij niet kent en amper beseft dat hij heeft.”

IVO DE KOCK

WONDERSTRUCK: Todd Haynes, USA 2017, 117′; mek Oakes Fegley, Millicent Simmonds, Julianne Moore, Michelle Williams, Jade Michael, Cory Michael Smith; FILM: **** / EXTRA’S: 0; dis. The Searchers.

WONDERSTRUCK