The Hitchcock Touch. Deel 26: Notorious

NOTORIOUS

Van alle liefdesverhalen die Alfred Hitchcock realiseerde, zijn er twee die eruit springen: Vertigo en Notorious. Beide films handelen over het niet-communiceerbare van liefde en verbinden passie met ziekte. Notorious is een schitterend melodrama vermomd als politieke thriller, een verhaal waarin alles draait om loutering en tragische passies.

NOTORIOUS

Het project begon onder de vleugels van producent David O. Selznick met een idee van Hitchcock: een centraal vrouwelijk personage tonen dat het slachtoffer wordt van seksuele slavernij. De vrouw zou daarbij de speelbal worden van haar eigen morele streven (zich zuiveren van een belastend verleden door te spioneren) en passie (zich prostitueren uit liefde door te huwen met een man waarvan ze niet houdt). Hitchcock bedacht meteen ook een originele MacGuffin: een mysterieuze chemische stof die een cruciale component is van een al even geheimzinnig Duits destructiewapen.

Nu is de link met de atoombom snel gelegd, maar toen Alfred Hitchcock en Ben Hecht in 1945 aan het script van Notorious werkten was dit wapen nog maar een ultra-confidentieel project. Het FBI zette Selznick dan ook onder druk om dit element uit de film te verwijderen. Maar omwille van financiële moeilijkheden (in zijn megalomaan streven Gone with the Wind te overtreffen was de productie van Duel in the Sun volledig uit de hand gelopen) en privé problemen (zijn relatie met actrice Jennifer Jones bracht zijn reeds beproefd huwelijk met Irene Mayer in een crisis) was Selznick verplicht het volledige project aan R.K.O. te verkopen. Het leverde Hitchcock financieel geen voordeel op (tot zijn grote frustratie), maar als producer van Notorious kreeg hij de creatieve vrijheid die hij zocht. Bovendien onthulden de Amerikanen het bestaan van de atoombom door dit nieuwe vernietigingswapen te gebruiken in Japan. De MacGuffin bleef dan ook bewaard.

NOTORIOUS

De centrale figuren van Notorious zijn Devlin, een Amerikaans geheim agent, en Alicia Huberman, dochter van een veroordeeld Nazi-spion. Devlin overhaalt Alicia om in Brazilië contact te leggen met Alex Sebastian, een vriend van haar vader met geheime wapenplannen. De dingen worden complexer wanneer Alex Alicia ten huwelijk vraagt en zij voor de goede zaak hierop ingaat. Na een tijdje vermoedt Alex dat zijn vrouw een relatie heeft met Devlin, maar hij ontdekt dat ze in feite een spionne is. Samen met zijn moeder besluit hij daarop Alicia langzaam te vergiftigen. Het doel is dubbel: de intrigante verwijderen én zelf niet ontmaskerd worden door de genadeloze collega-samenzweerders. Waarop Devlin zich in het hol van de leeuw moet begeven om de zieke Alicia te bevrijden.

Opvallend is dat gezagsdragers zich in Notorious laten leiden door zwart/wit denken: ze stereotyperen de ‘gevallen vrouw’ Alicia en diaboliseren Alex Sebastian. Devlin laat zich aanvankelijk (mis)leiden door deze visie en kampt uiteindelijk tegen de tragische gevolgen voor één slachtoffer: Alicia. Maar ook Alex is het slachtoffer van de omstandigheden (en uiteindelijk van de wraak van Devlin wanneer die hem alleen achterlaat in het duivelshuis). En vooral ook van een amour fou.

NOTORIOUS

Alfred Hitchcock volgt twee pistes. Enerzijds nuanceert hij de stereotypering van de personages en het conflict. Anderzijds ontdubbelt hij het liefdesverhaal. Resultaat zijn twee parallelle, en telkens ongelijke, tragische liefdesverhalen: één die verstoord wordt door communicatiestoornissen (Devlin en Alicia) en één die onmogelijk gemaakt wordt door misleiding en leugens (Alex en Alicia). Telkens is Alicia zowel motor als slachtoffer. De film opent met een ontredderde Alicia.

Haar malaise uit zich fysisch in een verminderd gezichtsvermogen: flitslampen verblinden haar wanneer ze de rechtszaal verlaat na de veroordeling van haar vader en dronkenschap veroorzaakt een waas wanneer ze met Devlin een autorit maakt. Alicia wordt uit evenwicht gebracht door respectievelijk haar geweten (voordien was ze een losbol) en verliefdheid (voordien was ze een koele mannenverslindster). Hitchcock toont ons dit visueel door haar, eerst expressieloze, gezicht te doen oplichten door de verschijning (letterlijk, we zien aanvankelijk Devlin enkel in een donker achteraanzicht) van het object van haar liefde.

NOTORIOUS

Wederzijds onbegrip, gevoed door vooroordelen en verschillende verwachtingen, zorgt ervoor dat Alicia zich compromiteert. Haar ziekte is dan ook zowel fysisch (veroorzaakt door Alex) als psychisch (gevolg van het misprijzen van Devlin). Devlin kan haar enkel redden uit deze nachtmerrie door opnieuw uit het duister op te du 1iken (in haar slaapkamer) en zijn lot aan haar te verbinden (hij ondersteunt haar terwijl ze onder bedreigende blikken van de trap afdalen).

Devlin illustreert zo zijn motto “Action speaks louder than words” maar hij bewijst er zijn liefde voor Alicia niet mee (wl zijn medelijden en schuldgevoel). Onbewust had Alicia reeds lang begrepen dat het “a strange love affair” was door “the fact that you don’t love me“. Alex houdt wèl van Alicia. En hij zal de nachtmerrie niet kunnen verlaten. De niet beantwoorde liefde, samen met het bedrog, zetten Alex aan de persoon te doden waarvan hij houdt. De langzame vergiftiging van Alicia heeft dan ook iets sado-masochistisch: Alex Sebastian fleurt op door de pijn die hij ziet en voelt.

NOTORIOUS

Zien en voelen gaan bij Alfred Hitchcock steeds samen. Beelden zeggen meer dan woorden. Soms lijkt Notorious zelfs een stomme film. Tijdens een feest in het huis van Sebastian daalt de camera vanuit de nok neer om in te zoomen op de sleutel die Alicia in haar hand verbergt. De betekenis is duidelijk: op dit gigantisch feest draait alles rond een minuscuul object (de sleutel opent letterlijk en figuurlijk de deuren naar het verborgene). Maar ook: de (jaloerse) blik (van de echtgenoot die tijdens het feest zijn vrouw begluurt) kan bedriegen én het essentiële missen.

Dit laatste gebruikt Hitchcock ook in de kelder  scène. Devlin en Alicia speuren naar een geheim dat ze per ongeluk (een fles die stuk valt en een onvermoede inhoud reveleert) ontdekken in de wijnkelder, Alex betrapt hen (het duo ensceneert een liefdesscène) en gaat op zoek naar bewijzen en verklaringen. De scène is een prachtig staaltje van suspense-cinema. Hitchcock gebruikt hiervoor parallelmontage (timing) maar ook het doorbreken van de verwachtingspatronen (het zijn andere sporen dan de verwachte die Alex tot een reconstructie van het gebeuren leiden).

NOTORIOUS

Hitchcock voert hier een subtiel spel op met het getoonde en het onzichtbare, met de volgorde van het camoufleren en de ontdekken van sporen. Een handeling (het ontdekken van de inhoud van de flessen en het verbergen van de sporen van deze ontdekking) wordt door Hitchcock in twee fasen getoond (actie en reconstructie). Waarbij de overdadige informatie uit de eerste fase in de tweede fase onvolledig blijkt (niet de stofsporen maar het jaartal van de fles brengt Alex op het juiste spoor) en essentiële informatie (de vergissing met het jaartal) pas in die tweede fase opduikt. Spanning ontstaat mee doordat de regisseur zijn kijker via verschillende wegen naar de waarheid leidt (wat niet hetzelfde is als volledige misleiding).

De kijker wordt in Notorious trouwens op subtiele wijze betrokken in het gebeuren. Hitchcock creëert een kloof tussen de blik van zijn toeschouwers en die van zijn mannelijke personages. Zo kijken we anders aan tegen het suffe gedrag en de vreemde gebaren van Alicia omdat we weten dat ze vergiftigd wordt, terwijl Devlin slechts uiterlijke schijn ziet (en een heropduikend drankprobleem vermoedt). Een tragisch misverstand voedt onze sympathie voor Alicia. Maar dezelfde sympathie verblindt ook de toeschouwer t.o.v. Alex. We zien zijn passie en lijden niet omdat we wensen dat hij verraden wordt door zijn geliefde. Want dit bedrog moet leiden tot loutering, tot zuivering van een groter kwaad: het door Alicia ter beschikking stellen van haar lichaam.

NOTORIOUS

Dat Notorious een spionageverhaal over erotiek is blijkt ook uit de scène die de filmgeschiedenis inging als de langste bioscoopkus. Een kus die Alfred Hitchcock omwille van de censuur onderbrak en opdeelde in zo’n twintigtal kussen. Essentieel is dat de omhelzing niŽt onderbroken wordt: Alicia en Devlin kleven aan elkaars lichaam terwijl ze zich van het terras via de kamer naar de telefoon begeven. Deze omhelzing leidt een val in: de aangekondigde opdracht compromiteert Alicia en drijft Devlin van haar weg. De ontgoocheling van Delin heeft weinig met liefde en alles met zijn ego én libido te maken. Zijn ego is gekwetst omdat een andere man (Alex Sebastian) zijn plaats inneemt, zijn libido gefrustreerd omdat zijn erotische fantasie‘n niet gerealiseerd worden (een deur scheidt het koppel vlak na de langdurige omhelzing).

NOTORIOUS

Opvallend is hoe onbelangrijk triviaal de dialoog in deze scène is. Het haast absurde karakter van de gesproken woorden benadrukt de fysieke aantrekkingskracht die beid ×en op elkaar uitoefenen. Ook wanneer Alicia zich tijdens het drinken van koffie realiseert dat ze vergiftigd wordt, is het gevoerde gesprek weinigzeggend. Maar de blikken spreken des te meer. En wanneer Hitchcock de kijker door de ogen van Alicia laat zien (scherpte, diepte en lichtcontrasten worden vervormd) merken we fysiek de malaise van de getormenteerde vrouw. Zoals Scottie in Vertigo valt ze flauw. Opnieuw is ziekte bij Hitchcock verbonden met hevige emoties. En met een verstoorde blik.

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in Film & Televisie)

NOTORIOUS: reg. Alfred Hitchcock. sce. Ben Hecht naar een verhaal van Alfred Hitchcock. fot. Ted Tetzlaff. mon. Theron Warth. muz. Roy Webb. pro. Alfred Hitchcock voor R.K.O. Radio Pictures. act. Ingrid Bergman (Alicia Huberman), Cary Grant (Devlin), Claude Rains (Alexander Sebastian), Louis Calhern (Paul Prescott), Leopoldine Konstantin (Anna Sebastian), Reinhold Shunzel (Dr. Anderson), Moroni Olsen (Walter Beardsley) / U.S.A., 1946, 101 min., z/w. dis. ABC (import)

NOTORIOUS