Robert Schwentkes Der Hauptmann: Kleren maken de beul
DER HAUPTMANN
De eigen ruiten ingooien lijkt een specialiteit van Robert Schwentke. De Duitse regisseur van Tattoo, die na dertien jaar Hollywood (Flightplan, Divergent) terugkeert naar eigen land, verknoeide de actiefilm RED door een ridicuul ‘grappig’ slot en ook Der Hauptmann haalt hij onderuit met een epiloog die de illusie vernietigt en het oorlogsdrama herleidt tot een soort verborgen camera grap. Een didactische grap want de verwijzing naar de experimenten die Stanley Milgram voerde naar de relatie tussen macht en gehoorzaamheid is overduidelijk bedoeld om een parallel te trekken tussen historische bloeddorstigheid en hedendaagse apathie. Maar humor en theatraliteit houden daarbij de realiteit – zowel het tijdsgewricht als de maatschappelijke machtsstructuren – uit beeld.
DER HAUPTMANN
Der Hauptmann opent fysiek en realistisch met een eerst door militairen en daarna door boeren opgejaagde hongerige Duitse soldaat. Ontbering, angst, paranoia, overlevingsdrang en wanhoop worden tastbaar. Dan vindt de jonge (deserteur?) Herold een kapiteinsuniform in een gestrande jeep. Op de broek na past het perfect en de prooi begint meteen de jagers na te spelen. Wanneer blijkt dat hij voor soldaat Freytag geloofwaardig is als ‘Hauptmann’ besluit Herold de rol verder te spelen en een missie in opdracht van de Führer te verzinnen. Op een cynische overlever na laten soldaten, officieren en burgers zich gewillig (om de tuin) leiden.
Rond Herold vormt zich een soort rijzend theatergezelschap dat zich laaft aan de chaos en de ontreddering van een aflopende oorlog. De valse kapitein wordt daarbij een echte moorddadige machtswellusteling. Eerst aarzelend en als een vlucht voorwaarts maar vrij snel met aanstekelijk enthousiasme. In een gevangenkamp ligt de weg open naar een slachtpartij. Een uitroeiing die enkel gestopt kan worden door een nog grootschaliger apocalyps. Waarna Sonderkommando Herold zijn actieterrein naar het thuisfront verlegt. En er zelfs legitimerende stemmen opgaan.
DER HAUPTMANN
Op dat moment is het eerst realistische en daarna theatrale drama al lang via de zwarte komedie getransformeerd in een haast surrealistisch absurd theater van de wreedaardigheid. Je kan Der Hauptmann dan ook zien als een Monty Python versie (de explosie van een lichaam is erg The Meaning of Life) van een anti-oorlogsfilm. Eentje met een angel want met oorlogsmisdadiger Willi Herold (1925-1946) loert de historische realiteit om de hoek. Samen met hedendaagse kleurbeelden van de kamp des doods locatie maakt ons dat toch wat ongemakkelijk.
We begrijpen dat, zoals Michael Powell adviseerde aan Martin Scorsese bij Raging Bull, Schwentke opteert voor zwart-wit omdat het publiek anders niet voorbij het bloed kijkt. Door zijn stilering en satirische toon evacueert de cineast echter niet enkel walging maar ook de reële impact van geweld. Erger nog is dat de monochrome satire geen greintje emotie, ambivalentie of morele spanning bevat. Daarvoor is de schriftuur te afstandelijk en het verhaal van de schelm die fanaticus wordt te zeer een metafoor voor hoe macht menselijkheid kannibaliseert.
DER HAUPTMANN
De motor van het kwaad is een machtssymbool: het uniform. Kortom, de rol en niét de vertolker, de daden, het systeem en de ideologie. De rol én het verhaal want oorlog creëert ‘opschorting van ongeloof’ (waardoor Herolds fictie als echt wordt ervaren) en ‘opschorting van moreel besef’. Schwentkes “de kleren maken de beul” interpretatie van Millgrams experiment is te kort door de bocht als verklaring voor grensoverschrijdend gedrag, diabolisch geweld en genocides. Der Hauptmann mag dan publieksvriendelijker ogen dan Salò o le 120 giornate di Sodoma, van Pasolini had Schwentke kunnen opsteken dat gruwel vuil is en verankerd zit in de barbaarse samenleving die hier decor blijft. Juist omdat de hel voor hem een man in uniform is.
IVO DE KOCK
(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 683, maart 2018)
DER HAUPTMANN
GENRE drama
REGIE Robert Schwentke
SCENARIO Robert Schwentke
FOTOGRAFIE Florias Ballhaus
MUZIEK Martin Todscharow
CAST Max Hubacher (Herold), Milan Pescher (Freytag), Frederick Lau (Kipinksi), Bernd Hölscher (Schütte), Waldemar Kobus (Hansen), Alexander Fehling (Junker)
PRODUCTIE D-Por-Pol-F – 2017 – 118’
DISTRIBUTIE Cinemien
RELEASE 21 maart
DER HAUPTMANN