Kathryn Bigelows The Hurt Locker: Oorlog als adrenalinebom en explosieve tragedie
THE HURT LOCKER
Zes jaar na K-19 maakte Kathryn Bigelow een opgemerkte comeback met The Hurt Locker. Een omstreden Irakfilm die sommige (Franse) journalisten tijdens het festival van Venetië omschreven als een ‘fascistoïde heldendicht’ terwijl (Italiaanse en Amerikaanse) collega’s een ‘bijna-perfect apolitiek antioorlogsdrama’ zagen. Oplaaiende emoties die de intensiteit van deze door adrenalinejunkies gedreven viscerale actietragedie weerspiegelen.
THE HURT LOCKER
“Howard Hawks landscapes action” schreef criticus Manny Farber over de regisseur van The Big Sleep, Red River en Rio Bravo. Actie geboetseerd als een landschap, verbonden met het karakter van personages en de ziel van een plaats, verankerd in de psyche van een held en in de geest van een tijd. Explosief én tragisch. Ook Kathryn Bigelow, Hollywoods sterkste vrouwelijke actieregisseur, “landscapes action”. Actie spreekt bij haar luider dan woorden. In het tienervampierenverhaal Near Dark, de surfermisdaadfilm Point Break, het dystopische Strange Days en het onderzeeërdrama K-19 krijgt actie een psychologische dimensie.
THE HURT LOCKER
Ook The Hurt Locker gaat over een groep ‘mannen onder druk’. Een militaire ontmijningseenheid die in Bagdad bommen onschadelijk maakt en vooral tracht te overleven. De drie soldaten van de groep op wie Bigelow focust blijven inwisselbaar, bijna anonieme figuren (slechts voor nevenpersonages werden gekende acteurs gekozen) die verdwijnen in ‘professionalisme onder druk’ wanneer ze draadjes doorknippen in drukke straten of wachten op het perfecte schot tijdens een confrontatie met sluipschutters in de woestijn.
THE HURT LOCKER
Met een combinatie van documentaire handgehouden opnames, gestileerde slowmotion en uitvergrote details duwt de cineaste personages en kijkers in het hart van intense, suspenserijke actie. De spanning is te snijden, de druk niet te harden. Bigelow comprimeert de angst, dreiging en spanning van oorlog in elke scène, in elk beeld. Zonder effecten, de suspense is telkens een product van de situatie en de actie.
THE HURT LOCKER
De actiehelden zijn leden van Bravo Company, een elitelegereenheid die door Iraakse opstandelingen op straat achtergelaten bommen ontmantelt. Ze beschikken over een robot en dragen beschermende kledij maar vaak moeten ze zich toch in de ‘dodenzone’ begeven. De openingsscène maakt meteen duidelijk hoe groot het risico is wanneer de heldhaftige, ervaren Matt Thompson letterlijk wordt weggeblazen. Sanborn en Eldridge zijn dan ook aanvankelijk allerminst opgezet wanneer “redneck piece of trailer trash” William James de nieuwe bomspecialist van hun team wordt.
THE HURT LOCKER
De schijnbare onverschilligheid tegenover de dood van deze roekeloze cowboy met 873 ontmijningen op de teller, bedreigt immers hun voornemen om de resterende 38 dienstdagen rustig uit te doen. Maar verder dan het afkeuren van zijn werkmethodes (James volgt nooit geijkte procedures) en het fantaseren over het uitschakelen van de lastpost komen ze niet. Loyaliteit tegenover de missie en het team halen altijd de bovenhand. “Je bent niet goed met mensen,” zegt Eldridge tegen James, “maar je bent een goede strijder”. Die goede strijder houdt het midden tussen een professional en een psychopaat, iemand die even efficiënt als ondiplomatisch is (“Als dat geen opstandeling was, dan is hij het nu” mompelt Sanborn na een interventie van James).
THE HURT LOCKER
“Oorlog is een drug” kondigt het openingscitaat aan en voor James is de job duidelijk een roeping, hij is verslaafd aan de adrenalinerush die gepaard gaat met elke actie. James lijkt cool (hij dumpt zijn pak met “wanneer ik ga sterven ben ik graag comfortabel”), het prototype van de machoheld die in Irak zit for the fun (hij leeft op in Bagdad terwijl zijn vrouw en baby thuis zitten). Maar uiteindelijk blijkt hij een complexe man of war die zijn eigen strijdangst sublimeert in een gevaarlijke verslaving. De kicks verengen het realiteitsbesef van een man die in Irak niets ziet en niets begrijpt, die een wreker wordt wanneer hij fantasie en werkelijkheid niet langer kan onderscheiden (en een als bompakket misbruikt Iraaks jongetje denkt te kennen).
THE HURT LOCKER
De kracht maar ook de beperking van The Hurt Locker is dat Bigelow en scenarist Mark Boal (die als journalist zo’n bomb squad volgde) quasi uitsluitend het verwrongen wereldbeeld van het hoofdpersonage toont (en verklaart). In dit subjectief visceraal drama is er geen plaats voor boodschappen (Redacted, Stop-Loss), afwisselende standpunten (Battle for Haditha) of catharsis (Grace is gone, In the valley of Elah). Alles draait rond het afstompende en verslavende effect van oorlog op de psyche en het gedrag van de Amerikaanse soldaat.
THE HURT LOCKER
Niet toevallig worden Irakezen in de rol van figurant en toeschouwer geduwd. De actie speelt zich af in de geest van militairen. Zij zijn het die de burgers als potentieel gevaar casten. Niet Bigelow, zij houdt de gezichten expressieloos. Interpretatie gebeurt via ‘het oog van de kijker’ die, gedreven door de spanning gecreëerd door Bigelows gestileerd documentair realisme, slechteriken ziet waar die niet (zichtbaar) zijn.
THE HURT LOCKER
The Hurt Locker lijkt een aaneenrijging van losse momenten. Fragmenten van het dagelijkse leven van soldaten: extreme spanning, vervelende routine en sporadische gesprekken. Afgesloten met een staaltje pure cinema, een tien minuten durende sequentie die de desoriëntatie van James toont wanneer hij thuiskomt en vaststelt nog uitsluitend in een oorlogsgebied te kunnen functioneren. De finale terugkeer van de veteraan naar ‘de actie’ is geen opgelegd lot (zoals in Stop-Loss) maar een innerlijke noodzaak. Een verslaving opgewekt en bevorderd door de oorlog.
Bigelow toont niet alleen een doos van Pandora, oorlog als adrenalinebom, maar vernietigt ook de typisch Amerikaanse vooruitgangsidee verbonden met de lineaire tijdsopvatting waarin tijd iets vervliedend is dat nooit terugkomt. De cineaste kiest voor een circulaire tijdsopvatting waarin het leven, zoals de seizoenen, terugkeert en opeenvolgende momenten niet noodzakelijk voor vooruitgang zorgen. Zo’n circulaire tijdsopvatting dook al op in psychoanalyse en film noir, waar het verleden verschijnt in het heden.
THE HURT LOCKER
De held die gevangen raakt in een cirkel is een vertrouwd motief in verhalen tijdens pessimistische periodes, op momenten van kritische reflectie. Met een machoheld die niet alleen complex blijkt maar ook alsmaar opnieuw zijn verslaving moet bevredigen is The Hurt Locker meer een donkere, fatalistische tragedie dan een idealistische, fascistoïde lofzang. William James kan geen vooruitgang boeken of richting geven aan zijn leven, gelooft niet in enige missie en zit opgesloten in een cirkel van opwinding en angst. Een cirkel die change uitsluit. Maar tegelijk wijst op de nood aan verandering, de nood aan afkicken.
IVO DE KOCK
(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 595, mei-juni 2009)
THE HURT LOCKER: oorlogsdrama / reg. Kathryn Bigelow / sce. Mark Boal / fot. Barry Ackroyd / mon. Chris Innis & Bob Murawski / muz. Marco Beltrami & Buck Sanders / act. Jeremy Renner (Willliam James), Anthony Mackie (Sanborn), Brian Geraghty (Owen Eldridge), Guy Pearce (Matt Thompson), Ralph Fiennes (team leader), David Morse (Reed), Christian Camargo (John Cambridge) / pro. Kathryn Bigelow, Mark Boal, Nicolas Chartier & Greg Shapiro / USA / 2008 / 131’ / dis. Belga
THE HURT LOCKER – KATHRYN BIGELOW