#BlackMoviesMatter: Afro-Amerikaanse filmmakers versus Hollywood

aug 9, 2017   //   by Ivo De Kock   //   actueel, thema  //  No Comments

MOONLIGHT

In 2016 laaide onder de social media hashtag #OscarsSoWhite de discussie over de diversiteit in Hollywood hoog op. Een jaar en enkele Oscars voor Moonlight later lijkt de positie van Afro-Amerikaanse filmmakers versterkt. Maar hebben de LA Rebellion cineasten en Spike Lee dat al niet eerder gehoord?

We weten allemaal dat er zich een olifant in de kamer bevindt,” zei Academy of Motion Picture Arts and Sciences voorzitter Cheryl Boone Isaacs in 2016 tijdens de traditionele lunch voor de Oscargenomineerden, “I have asked the elephant to leave.” De olifant die iedereen plots zag was het ontbreken van diversiteit in Hollywood gesymboliseerd door de de totale afwezigheid van gekleurd ‘talent’ in de Oscarrace.

FAST & FURIOUS 8

Een jaar en enkele reglementsaanpassingen later sleepte Barry Jenkins met Moonlight 3 beeldjes in de wacht, ontpopte Straight Outta Compton regisseur F. Gary Gray zich met blockbuster The Fate of the Furious (aka Fast & Furious 8) tot de eerste Afro-Amerikaanse cineast die wereldwijd meer dan 1 biljoen dollar in het laatje bracht, liet ook Jordan Peele (Get Out) de kassa rinkelen, mochten Denzel Washington (Fences) en Nate Parker (The Birth of a Nation) ‘zwarte’ thema’s aansnijden en plaatste Raoul Peck met zijn James Baldwin documentaire I Am Not Your Negro burgerrechten weer op de agenda. Discussie gesloten en “much ado about nothing” heel die #OscarsSoWhite heisa?

STRAIGHT OUTTA COMPTON

Niet echt. Uiteraard kan je alles relativeren. We spreken hier over Hollywood, de altijd al discutabele Oscars en een niet echt sociaal uitgesloten ‘black talent‘ elite die zich ondergewaardeerd voelt. Trouble in the bubble, dus. Maar alleen zegt dat parallel universum genaamd Hollywood, een pionier in globalisering, ook iets (heel veel eigenlijk) over de echte wereld. Omdat film naast commercie ook kunst is, en kunst vormt een belangrijke spiegel van de wereld.

FENCES

Daarom zijn de vertelde verhalen, opgevoerde protagonisten, aangesneden thema’s, belichte karaktereigenschappen en gemaakte morele keuzes belangrijk. Omdat #BlackLivesMatter was #OscarsSoWhite belangrijk en blijft #BlackMoviesMatter een symbolische hashtag. Maar, zegt Steven Spielberg terecht, “we moeten stoppen met de Academy te beschuldigen. Het gaat ook en vooral om mensen die, bij majors én onafhankelijke producenten, filmmakers inhuren. Het gaat om de verhalen die verteld worden, om wie diversiteit schrijft.”

De verhalen die verteld worden

De realiteit is dat de Oscars een erg conservatief richtsnoer zijn. In een Amerikaanse filmindustrie die risico’s schuwt en zweert bij het herhalen van successen bepalen de prijzen, samen met de box office resultaten, welke films in de toekomst gemaakt en gepromoot zullen worden. Maar vooral ook welke verhalen door de dominantie van male white stories nièt verteld zullen worden. De verhalen van vrouwen, gekleurde mensen en minderheden die niet in het favoriete template passen.

BODY AND SOUL: RACE FILMS

Gelukkig duiken er sporadisch vrouwelijke ‘helden’ zoals Katniss Everdeen (The Hunger Games) en Diana Prince (Wonder Woman) op en worden er films gemaakt over racisme (Loving) en discriminatie (Hidden Figures). Waardoor duidelijk wordt dat het anders kan en moet. “Tirannie neemt vele vormen aan,” schreef Mary McNamara in The Los Angeles Times, “en de mensen enkel een klein raam geven waardoor ze de wereld kunnen zien is er een van.”

SHAFT: BLAXPLOITATION

De Hollywoodgeschiedenis leert dat dit venster niet automatisch groter wordt wanneer de filmindustrie met ‘black talent‘ verhalen vertelt gericht op een zwart publiek. Zelfs wanneer de filmmakers ook zwart zijn. De ‘race films’, de buiten het Hollywood establishment met een volledig zwarte cast geproduceerde films in de periode tussen 1915 en eind jaren veertig (Within our Gates, Body and Soul), en ‘blaxploitation‘, de aanvankelijk voor een zwart publiek actiefilms met een zwarte cast gemaakt in de seventies (Shaft, Foxy Brown), vertelden geen zwarte verhalen maar kleurden witte verhalen in bevestigden vaak clichés. Daarom golden de filmmakers uit deze periodes niet als pioniers voor de jonge filmmakers die in de jaren 70, 80 en 90 rebelleerden tegen mainstream Hollywood.

KILLER OF SHEEP: L.A. REBELLION

Zo ontwikkelden UCLA-studenten die omschreven werden als ‘the L.A. Rebellion‘ (een term bedacht door activist en journalist Clyde Taylor die een ‘New Black Cinema’ zag) in de periode van eind jaren ’60 tot midden jaren ’80 een ‘andere cinema’ als tegengewicht voor Hollywood. Volgens de Ethiopisch-Amerikaanse filmmaker Haile Gerima (Harvest: 3.000 Years) was L.A. Rebellion “een collectief van niet alleen zwarten maar ook chicanos, native Americans, Iraniërs en Japanse Amerikanen die de witte mainstream cinema afwezen. We vormden geen coherente politieke of culturele beweging, we waren gewoon een uitbarsting.”

ASHES AND EMBERS: HAILE GERIMA

Opzet was een alternatief te bieden voor de ‘blanke blik’ van mainstream cinema. “We rebelleerden tegen het beeld dat Hollywoodfilms van ons schetsten,’ aldus cineaste Julie Dash, “we wilden ons herdefiniëren en een eigen stem ontwikkelen.” Dat gebeurde via films zoals Child of Resistance (Gerima), Illusions (Dash), Passing Through (Larry Clark), Killer of Sheep (Charles Burnett), The Kitchen (Alile Sharon Larkin) en Emma Mae (Jamaa Fanaka). De filmwereld stond echter niet te popelen om de ‘colored gaze‘ van ‘the L.A. Rebellion‘ te omhelzen terwijl ook de droom van collectief filmmaken snel verdampte.

DAUGHTERS OF THE DUST: JULIE DASH

Julie Dash draaide in 1991 wel Daughters of the Dust, een ‘symfonisch filmgedicht’ dat zowel via inhoud als vorm de zwarte identiteit weerspiegelt. Trots en zelfbewust. Naar Gerima’s advies: ”reageer niet op domheid maar vertel persoonlijke verhalen.” Vijfentwintig jaar later is er met een bioscoop- en dvd-release hernieuwde aandacht voor het gerestaureerde Daughters of the Dust. Terwijl het door Ava DuVernay, de bekroonde cineaste van de Martin Luther King biopic Selma, opgerichte distributie collectief Array Gerima’s amper vertoonde Vietnamtrauma film Ashes and Embers (1982) heruitbrengt. In de zalen en op dvd.

Zwarte Hollywood Power

HOUSE PARTY

Tegelijk belichten Blu-ray Special Editions twee mijlpalen van de commerciële Black Cinema: Do The Right Thing (1989) en Boyz N The Hood (1991). In de jaren negentig, een gouden periode voor Black Cinema, waren de films van Spike Lee (Jungle Fever, Malcolm X) en John Singleton (Poetic Justice, Higher Learning) geen uitzonderingen. Ook Mario Van Peebles (New Jack City), Charles Lane (Sidewalk Stories), Matty Rich (Straight Out of Brooklyn), Robert Townsend (Hollywood Shuffle), de Hudlin broers (House Party), Carl Franklin (Devil in a Blue Dress), Bill Duke (Deep Cover) en Ernest Dickerson (Juice) lieten zich opmerken. Net als LA Rebellion boegbeeld Charles Burnett (To Sleep with Anger). Dankzij televisie en bioscoop klommen Jamie Foxx, Will Smith, Denzel Washington, Samuel L. Jackson en Angela Bassett bovendien hoog op de power list van Hollywood.

BOYZ N THE HOOD: JOHN SINGLETON

Toch was er een ‘maar’. Zwarte acteurs kregen eindelijk hoofdrollen en werden sterren maar hun films vertelden zelden ‘zwarte’ verhalen. Op de biografieën Malcolm X, Ali en Ray na. Dat was mede het gevolg van het feit dat Hollywood tijdens de jaren 90 de ‘independents’ overnam en hun producties ging modelleren naar het beeld van mainstream cinema.

MALCOLM X

Zo werd Burnett bij The Glass Shield, een complex drama over een zwarte agent die botst met het racistische politiekorps, door Miramax verplicht het filmeinde ‘commerciëler’ en minder verontrustend te maken. Hollywood haalde ook de angel uit films van Van Peebles (Love Kills) en Singleton (Four Brothers) en duwde Spike Lee na een reeks commerciële flops richting genrecinema (Inside Man).

DO THE RIGHT THING: SPIKE LEE

Vrouwelijke zwarte filmmakers kregen het nog moeilijker. Alhoewel Daughters of the Dust beschouwd wordt als de beste Amerikaanse onafhankelijke zwarte film ooit kreeg Julie Dash nooit de kans om een volwaardige filmcarrière uit te bouwen. Volgens haar heeft dat “niet enkel te maken met ras maar ook met geslacht, de filmwereld verkiest mannelijke verhalen boven vrouwelijke standpunten.” Het glazen plafond deed zijn werk, haar onafhankelijke geest de rest.

WATER RITUAL

“Ik ontdekte dat men op duizenden manier ‘nee’ tegen je kan zeggen,” stelt Dash “maar ik zei zelf ook vaak ‘nee’ wanneer het niet in mijn richting ging.” Dat zwart vrouwelijk filmtalent nochtans bestaat bewees het BFI dat in juni 2017 het werk van 11 ‘key auteurs‘ vertoonde. Naast de L.A. Rebellion cineasten Dash, Barbara McCullough (Water Ritual), Alile Sharon Larkin (A Different Image) en Zeinabu Irene Davis (Cycles) ook Camille Billops (Finding Christa), Euzhan Palcy (A Dry White Season), Leslie Harris (Just Another Girl on the I.R.T.), Kasi Lemmons (Eve’s Bayou) en Dee Rees (Pariah).

PARIAH

New Black Cinema in het nieuwe millennium

In het nieuwe millennium werd de lijn doorgetrokken: zwarte regisseurs werden snel in het mainstream gareel gedwongen. Getuige Lee Daniels die na de mokerslag Precious het afgelikte The Butler maakte. Daarnaast klopte Hollywood zich op de borst met ‘witte redder’ films met thema’s als racisme, discriminatie en slavernij: Freedrom Writers (Richard LaGravanese), 12 Years a Slave (Steve McQueen), The Help (Tate Taylor) en The Soloist (Joe Wright). Bij velen leefde de opvatting dat het Amerika tijdens het Obama-tijdperk raciaal een enorme sprong voorwaarts had gemaakt. Er was zelfs sprake van een post-raciale samenleving.

PRECIOUS

Herhaaldelijke gevallen van met telefoons vastgelegde politiebrutaliteit zorgde voor een brutaal ontwaken uit die droom. De protestbeweging #BlackLivesMatter kwam op gang en een nieuwe generatie filmmakers herinnerde zich dat Boys N The Hood opende met de waarschuwing dat “One out of every twenty-one black Americans will be murdered in their lifetime.” Ryan Coogler ensceneerde in Fruitvale Station de ook met een telefoon gefilmde moord van een zwarte metro-reiziger in Oakland. Een aanklacht maar vooral een intens zwart verhaal waarop de cineast kon voortbouwen om in Creed de blanke Rocky-mythe te verankeren in een multiculturele realiteit om daarna zijn stempel te drukken op de superhelden film Black Panther.

FRUITVALE STATION

Ik begon Get Out te schrijven in het tijdperk dat ik het post-racial lie America noem,” zegt Jordan Peele, “nadat Obama verkozen was leefde het gevoel dat we ons in een post-racistisch Amerika bevonden. De film wil erop wijzen dat dit niet klopt en dat het in ons DNA zit. Racisme bevindt zich in het merg van ons land.” Get Out werd een horrorfilm met thriller- en komedie-elementen waarbij het monster in het hart van de film racisme is.

GET OUT

“Horror onderzoekt onze alledaagse angsten,” stelt Peele, “elke belangrijke angst heeft een corresponderende klassieke horrorfilm. Alleen stond sinds George A. Romero’s (uit 1968 daterende) Night of the Living Dead racisme niet meer centraal in een horrorfilm.” Een zwart perspectief introduceren in mainstream horror is voor hem “het ontbrekende stuk in de grote discussie. Genrefilms zijn een prima middel om kijkers onder te dompelen in de ervaring van de protagonist.”

SELMA

Ook Justin Simien (Dear White People) koos voor het wapen van de satire maar anderen schreven hun zwarte verhalen in in de realiteit en de geschiedenis. Ava DuVernay koos met Selma voor didactiek, Nate Parker liet zich bij Birth of a Nation leiden door woede en knoopte aan bij de tussen Malcolm X en Martin Luther King laverende geweld-discussie van Do The Right Thing.

THE BIRTH OF A NATION

Moonlight zet een stap verder en vertelt een ‘zwart verhaal’ dat gaat over zwarte identiteit. Barry Jenkins toont de tocht van een zwarte man die zijn identiteit moet onderdrukken en heruitvinden in een wereld waar ‘zijn soort’ niet welkom is. Emotionele maar nooit sentimentele cinema die de kijker wel een goed gevoel geeft zonder te stellen dat alles goed komt. Dat lijkt ons de missie van de nieuwe zwarte cinema. Een work in progress. Met of zonder Oskars.

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 677, september 2017)

HOLLYWOOD SHUFFLE

ASHES AND EMBERS: Haile Gerima, USA 1985; 120′; met Norman Blalock, Evelyn A. Blackwell, John Anderson; FILM: **** / EXTRA’S: 0; dis. Mypheduh Films;

THE BIRTH OF A NATION: Nate Parker, USA 2016; 120′; met Nate Parker, Arnie Hammer, Penelope Ann Miller, Jackie Earle Haley, Colman Domingo, Gabrielle Union, Aja Naomi King; FILM: *** / EXTRA’S: **** (documentaires, commentaar, verwijderde scènes); dis. Fox;

BOYZ N THE HOOD: John Singleton, USA 1991; 112′; met Ice Cube, Cuba Gooding Jr., Angela Bassett, Larry Fishburne, Morris Chestnut, Nia Long; FILM: *** / EXTRA’S: **** (documentaire, commentaar, verwijderde scènes); dis. Sony;

DAUGHTERS OF THE DUST: Julie Dash, USA 1991-2016; 112′; met Adisa Anderson, Barbara-O, Cheryl Lynn Bruce, Cora Lee Day, Geraldine Dunston; FILM: **** / EXTRA’S: **** (interviews, Q&A, commentaar, boekje); dis. Cohen/eOne;

DO THE RIGHT THING: Spike Lee, USA 1989; 120′; met Danny Aiello, Ossie Davis, Ruby Dee, Spike Lee, Samuel L. Jackson; FILM: **** / EXTRA’S: **** (commentaren, documentaires); dis. Universal;

FAST & FURIOUS 8: F. Gary Gray, USA 2017; 136′; met Vin Diesel, Michelle Rodriguez, Charlize Theron; FILM: ** / EXTRA’S: ** (documentaires, verlengde scènes); dis. Universal;

FENCES: Denzel Washington, USA 2016; 139′; met Denzel Washington, Viola Davis, Stephen Henderson, Jovan Adepo; FILM: ** / EXTRA’S: ** (documentaires); dis. Paramount;

FRUITVALE STATION: Ryan Coogler, USA 2013; 91′; met Michael B. Jordan, Meloni Diaz, Octavia Spencer; FILM: **** / EXTRA’S: 0; dis. A-Film;

GET OUT: Jordan Peele, USA 2017, 104′, met Daniel Kaluuya, Alison Williams, Catherine Keeler, Bradley Whitford; FILM: *** / EXTRA’S: **** (documentaire, commentaar, verwijderde scènes, Q&A); dis. Universal;

I AM NOT YOUR NEGRO: Raoul Peck, USA-F-B-Zw 2016; 99′; met James Baldwin, Samuel L. Jackson, Malcolm X, Martin Luther King, Medgar Evers; FILM: *** / EXTRA’S: 0; dis. Dalton;

KILLER OF SHEEP: Charles Burnett, USA 1978; 83′; met Henry Sanders, Kaycee Moore, Charles Bracy, Angela Burnett; FILM: **** / EXTRA’S: 0; dis. BFI;

MOONLIGHT: Barry Jenkins, USA 2016; 111′; met Alex Hibbert, Ashton Sanders, Trevante Rhodes, Mahershala Ali, Naomi Harris; FILM: *** / EXTRA’S: **** (commentaar, documentaires); dis. Splendid Film;

SELMA: Ava DuVernay, USA 2014; 128′; met David Oyelowo, Tom Wilkinson, Carmen Ejogo, Oprah Winfrey; FILM: *** / EXTRA’S: *** (documentaires); dis. Eone;

STRAIGHT OUTTA COMPTON: F. Gary Gray, USA 2015; 147′; met Dr. Dre, Easy-E, Ice Cube, Mc Ren, DJ Yella; FILM: *** / EXTRA’S: *** (commentaar, documentaires, verwijderde scènes); dis. Universal.

I AM NOT YOUR NEGRO

Leave a comment