Clint Eastwoods Flags of our fathers: De emotionele impact van oorlog

FLAGS OF OUR FATHERS

“Het juiste beeld kan ervoor zorgen dat een oorlog gewonnen of verloren wordt”. Flags of our fathers, de eerste van twee films die Clint Eastwood maakte over de bloedige slag om Iwo Jima in 1945, vertelt het verhaal achter een iconische foto. Zijn pendant Letters from Iwo Jima bekijkt alles vanuit Japans perspectief.

FLAGS OF OUR FATHERS

“Bij film werkt mijn verbeelding nog intens, ik bewaar daarbij een soort onbemiddeld, direct plezier”. Met deze uitspraak legde de Franse cultuurfilosoof Jean Baudrillard de vinger op het traumatische karakter van een sterke filmervaring, waarbij de opheffing van tijd essentieel is en volgens François Truffaut “alles gebeurt terwijl men kijkt”. Reeds 35 jaar – van Play Misty for Me over Bird, Unforgiven, Mystic River en Million Dollar Baby tot het tweeluik Flags of our fathers/Letters from Iwo Jima – filmt Clint Eastwood met een emotionele directheid die geen obstakel duldt tussen de kijker en de essentie van zijn films. Te weten, de personages met hun emoties en relaties.

In Flags of our fathers draait alles om de emotionele impact van oorlog op soldaten en familieleden, de verstoorde relatie tussen personages en hun omgeving én de stoornissen die optreden in het verhaal van helden tegen wil en dank. Deze verfilming van de bestseller van James Bradley en Ron Powers is een zeldzaam meesterwerk dat in zijn directheid de toeschouwer tijdens het kijken tot in zijn ziel raakt en achteraf aan de ribben blijft kleven. Geen afstandelijkheid of cynisme hier maar een directe confrontatie met een dubbele gruwel: de genadeloze oorlogsrealiteit en de leugenachtige propagandaversie van de ‘heroïsche strijd’.

FLAGS OF OUR FATHERS

Eastwoods traag verteld, veeleer contemplatief dan spannend verhaal, wordt niet gedreven door genreconventies. Wèl door de gevoelens, trauma’s en gedachtesprongen van personages. Er is (nooit opwindende) actie maar de nadruk ligt op de reactie. Niet toevallig begint de film (in zwart-wit) met een close-up van een betraand gelaat, om dan via een flashforward in het trauma te duiken van een “waar is hij?” stamelende oude man (‘hij’ is de strijdmakker).

Het oorlogsluik van de film wordt bevolkt met denkende figuren in een chaotisch landschap en draagt vooral een gevoel op ons over. De toon is somber, donker en triest. Te midden van grauwe chaos levert alleen de band tussen lotgenoten, soms slechts uitgedrukt via blikken, warmte op. De pijnlijke emoties die Eastwood hier zo beklijvend tastbaar maakt zijn authentieker dan de valse, door propagandaleiders gemanipuleerde gevoelens, ver van het front. Eastwood peilt naar de rol van leugens en helden in de vorming van een samenleving. Op een directe, emotionele manier.

FLAGS OF OUR FATHERS

De look van de film weerspiegelt de gevoelens van de personages. Met gedesatureerde kleuren en donkere zwartpartijen op het eiland, contrastrijke felle kleuren tijdens de Amerikaanse promotour en als overgang donkerrode aardbeiensaus stromend over een ijsroomversie van ‘de foto’. Flags of our fathers is geen deprimerende maar wel een melancholische film die ons de trieste schoonheid van het leven en de sombere oorlogsrealiteit laat voelen. “Tot zover ‘geen man wordt achtergelaten’” zegt een soldaat wanneer hij beseft dat een opstomende vloot niet stopt om een in het water gevallen collega op te pikken.

Ontnuchtering wordt verbijstering wanneer in februari 1945 op de donkere zandstranden van Iwo Jima ijzige stilte (“denk je dat ze allemaal dood zijn?”) omslaat in luidruchtige chaos. Hoofden rollen letterlijk, ledematen slingeren rond, lichamen worden verbrijzeld door tanks en tijdens een pauze mijmert men bij rijen lijken. Anders dan veel oorlogsfilms bouwt Eastwood geen spanning op, i.p.v. duels te tonen concentreert hij zich op de onafwendbaarheid (beelden vanuit het p.o.v. van Japanners) en de absurditeit (een kogel komt uit het niets en introduceert een rode vlek in een grijs vlak) van de gruwel.

FLAGS OF OUR FATHERS

De verteller stelt dat “elke idioot denkt dat hij oorlog kent, vooral wanneer hij er nooit één meemaakte”. Wat Eastwood interesseert, is niet het geweld maar zijn emotionele impact. De reactie van slachtoffers (“they kiled me”) maar vooral ook van getuigen. De dokter die zelfs fataal gekwetsten blijft verzorgen omwille van zijn verbondenheid met hen is symbolisch. Oorlog creëert een band (racisme steekt pas de kop op buiten de gevechtszone). Een overste laat de eerste gehesen Amerikaanse vlag op Mount Suribachi vervangen door een tweede om te beletten dat een politicus zijn handen legt op wat “thuishoort in de eenheid”.

Fotograaf Joe Rosenthal legde het door 6 soldaten optrekken van die vervangingsvlag vast. Zijn foto verscheen in Amerikaanse kranten en veranderde de opinie van een oorlogsmoeë bevolking die plotseling het beeld van een (collectieve) overwinning zag. Zes helden en een iconisch beeld waren geboren. De helft van de nieuwbakken helden bleek al gesneuveld toen de foto verscheen. De overlevenden werden terug naar huis geroepen. Om op te draven in een promotour van een met geldgebrek worstelend leger.

FLAGS OF OUR FATHERS

Het gecreëerde spektakel – het drietal moet de vlag planten op een papiermaché berg in een baseballstadion – herschrijft de geschiedenis. Met andere vlagdragers. “Dat is het verhaal dat we verkopen” wordt de soldaten ingepeperd. Mentaal krijgen ze het moeilijk met hun ‘heldenrol’. Eastwood trekt een parallel met hoe Hollywood de oorlog weergaf. Met heroïsche fantasmen als werkelijkheid. “Ik heb nooit ontdekt wat mijn vader vertelde aan de moeder van die gesneuvelde soldaat, maar ik ben er zeker van dat het niet de waarheid was” aldus de verteller.

Flags of our fathers opent met “meestal zijn soldaten niet wie we denken dat ze zijn” en sluit met “er bestaat niet zoiets als helden. Helden zijn creaties die we nodig hebben om hun offer te begrijpen. Ze vochten voor hun land maar stierven voor hun vrienden. Herinner ze zoals ze zijn”. Er zijn niet alleen geen helden maar ook geen slechteriken. “In de oorlogsfilms waarmee ik opgroeide waren er altijd goeden en slechten,” stelt Eastwood, “maar het leven zit zo niet in elkaar, en oorlog evenmin”.

FLAGS OF OUR FATHERS

Daarom demoniseert hij de Japanners niet (wanneer ze volledig in beeld komen zijn ze net zoals de Amerikanen slachtoffers). En daarom draaide hij parallel een Japans gesproken film, Letters from Iwo Jima (aka Red Sun, Black Sand), die de andere kant van het verhaal vertelt. “Deze films gaan niet over winnen of verliezen,” stelt Eastwood, “maar over de effecten van oorlog op mensen”.

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 568, november 2006)

FLAGS OF OUR FATHERS: reg. & muz. Clint Eastwood / sce. William Broyles & Paul Haggis naar boek van James Bradley & Ron Powers / fot. Tom Stern / mon. Joel Cox / prod. des. Henry Bumstead / act. Ryan Phillippe (John ‘Doc’ Bradley), Jesse Bradford (Rene Gagnon), Adam Beach (Ira Hayes), Barry Pepper (Mike Strank), John Benjamin Hickey (Keyes Beech) / pro. Clint Eastwood, Steven Spielberg & Robert Lorenz / USA / 2006 / 120’ / dis. Warner

FLAGS OF OUR FATHERS