Michael Dudok de Wits The Red Turtle: Nederlandse animatie made in Japan
THE RED TURTLE
De Nederlandse animatiefilmer Michael Dudok de Wit was behoorlijk onder de indruk toen hij in 2000 een Oscar won voor zijn kortfilm Father and Daughter. Maar helemaal paf stond hij toen er enkele jaren later bij hem een brief van de wereldberoemde Ghibli-studio, de in Tokyo gevestigde tegenhanger van de Amerikaanse giganten Disney en Pixar, in de bus viel. Of ze misschien samen aan een langspeelfilm zouden kunnen werken? Dudok de Wit hapte toe er werd de eerste niet-Japanse filmmaker die voor Ghibli een lange film maakte. Zijn wondermooie The Red Turtle ging in première op het jongste Filmfestival van Cannes en oogstte er veel lof.
Ghibli, een animatiestudio met een sterke signatuur
Toen in 2013 met The Wind Rises en The Tale of Princess Kaguya twee pareltjes van het Japanse anime (“manga in beweging”) genre onze verbeelding kwamen prikkelen zorgde dat voor veel opwinding. Er was vreugde omdat de ‘oude meesters’ Hayao Miyazaki en Isao Takahata andermaal voor verbluffende spirituele sprookjes hadden gezorgd maar ook verdriet omdat het zou gaan om de laatste animatiefilms van de co-oprichters van de Japanse animatiestudio Ghibli.
THE TALE OF PRINCES KAGUYA
Van de twee zeventigers ontkende Takahata snel dat hij dacht aan stoppen (“zolang ik de fysieke, morele en mentale energie nog heb én de mogelijkheden om films te maken er nog zijn blijf ik doorgaan”) maar Miyazaki leek meer vastberaden. Het afscheid van de workaholic werd in verband gebracht met geestelijke oververmoeidheid en ongerustheid omtrent de toekomst van ‘zijn’ animatiecinema nadat Kodak aankondigde te zullen stoppen met de productie van film.
THE WIND RISES
Maar een rustperiode heeft Miyazaki blijkbaar goedgedaan want in november 2016 kwam het nieuws dat hij werkt aan een comeback. Een kortfilm die Miyazaki maakte voor het Ghibli museum zou hij tegen 2019 (net voor de Olympische Spelen van Tokyo in 2020) willen omtoveren in een langspeelfilm. Boro the Caterpillar (Kemushi no Boro) is gebaseerd op een idee waar Miyazaki al twintig jaar mee rondloopt en vertelt volgens de regisseur “het verhaal van een kleine, harige rups; een rups die zo klein is dat je hem tussen je vingers kan platdrukken.”
THE RED TURTLE
Leuk nieuws want dat Ghibli als animatiestudio zo’n sterke signatuur heeft is ook de verdienste van de regisseur van My Neighbor Totoro, Spirited Away, Howl’s Moving Castle, Ponyo on the Cliff by the Sea en The Wind Rises. Terwijl steeds meer animatiefilms digitaal en in 3D gemaakt worden blijft Miyazaki zweren bij handgetekende beelden in 2D. Fragiele, lieflijke beelden die hij ondersteunt met een mono-soundtrack. Een echte keuze is dat niet. Hij kan immers enkel ruimte en beweging creëren op papier, “ik denk niet dat de Japanse creatieve geest geschikt is voor 3D”. De computer is niet zijn ding.
De Japanse gevoeligheid van Michael Dudok de Wit
Michael Dudok de Wit noemt zich niet computerschuw “maar ik ben meer een natuurmens.” De animatiefilmer paste met zijn liefde voor sobere ‘klare lijn’-tekeningen ook bij de stijl en spirit van Miyazaki en Ghibli. De bazen van Ghibli, Toshio Suzuki en Isao Takahata, benaderden Dudok de Wit in 2006 omdat ze Father and Daughter zowel op emotioneel, grafisch als narratief vlak haast een Japanse film vonden.
THE RED TURTLE
“Wij houden van je korte film, wanneer je een lange film wilt maken, dan willen we graag helpen” schreven ze aan de Nederlandse animatiefilmer. In gesprekken drongen ze er bij Dudok de Wit op aan om de Japanse gevoeligheid die bleek uit zijn kortfilm te bewaren. Met Takahata als belangrijkste contactpersoon begon de Nederlander behoedzaam aan het nieuwe project. Een proces dat verscheidene jaren zou duren. Maar ze bleken ondanks de cultuurverschillen op dezelfde golflengte te zitten. En de Japanners lieten Dudok de Wit veel vrijheid. In elke fase van het project gaven ze opinies en suggesties, maar nooit directieven. “U bent de regisseur, u beslist, het is uw film” bleef de bottom line.
THE RED TURTLE
Bovendien bleken ze hetzelfde te denken over veel dingen. Over de natuur, over de relatie van mens en natuur, over de schoonheid van boeddhistische, pure architectuur en over de kracht van eenvoud en stilte. Verder deelden ze ook een voorliefde voor een cinema die open staat voor persoonlijke interpretatie, voor films die een tikkeltje mysterieus blijven en de kijker ruimte laten om het verhaal in te vullen en de personages te verklaren. De films van Miyazaki en Takahata hebben iets magisch, houden het mysterie ook mysterieus, en de meest Japanse onder alle Nederlandse filmmakers volgt hen daarin. Niet toevallig slaat het aanvankelijk realistische, en rationeel vertelde, The Red Turtle na een tijdje om in een meer surrealistische, droomachtige film.
De rode schildpad in een oneindige natuur
The Red Turtle begint als een westers verhaal, een Rubinson Crusoe variant met een naamloze man die tijdens een woeste zeestorm aanspoelt op een verlaten eiland. Aanvankelijk houdt de eenzame man zich bezig met het verkennen van het eiland, het zoeken naar voedsel en het opzetten van ontsnappingspogingen met een zelfgebouwd vlot. Maar een grote, rode schildpad steekt daar een stokje voor en langzaam laat het verhaal de invloed van de Engelse schrijver Daniel Defoe los om te transformeren in surrealistisch getint Japans sprookje.
THE RED TURTLE
Een filosofisch sprookje dat peilt naar de plaats van de mens in de wereld en de natuur. Via metaforen en symbolen serveert Dudok de Wit ons universele lessen over harmonieus samenleven, respect voor de oneindige zee en de tijdloze natuur en ontzag voor de (verwoestende) kracht van de oerelementen.
De drenkeling zegt geen woord (we weten niet uit welk land of welke eeuw hij komt) maar deze man die “afgesloten is van zijn verleden en bijna naakt in de natuur aankomt” (dixit Dudok de Wit) spreekt ons aan omdat hij langzaam één wordt met de natuur en na een tijdje geen afscheid meer wil nemen van zijn paradijs. Hier volgt het verhaal een coming-of-age stramien: het hoofdpersonage is aanvankelijk erg onvolwassen (met extreme emoties en zin voor avontuur) maar verantwoordelijkheidszin maakt hem volwassener. Erg universeel allemaal.
THE RED TURTLE
Maar The Red Turtle is ook een nadrukkelijk Japans sprookje. Behoorlijk bevreemdend, bijzonder mysterieus en sterk rustgevend. Met hallucinaties, gedaanteverwisselingen, een apocalyptische tsunami, enigmatische dieren, vier vioolspelers op een strand, een emotionele ouder-kind band, de verstrengeling van heden en verleden én een fusie de realiteit met het bovennatuurlijke.
Een sprookje voor jong en oud
Michael Dudok de Wit maakt animatie voor volwassen maar zijn werk slaat, net als dat van Miyazaki en Takahata, ook aan bij kinderen. The Red Turtle is geen moeilijke maar wel complexe film die emotioneel werkt en fascineert door zijn mysterieus karakter. De droomscènes en maanverlichte nachtscènes werken hypnotiserend, de muziek van Laurent Perèz del Mar meeslepend, het majestueuze en lichtjes bedreigende karakter van de schildpad betoverend en de overvloed van details (nieuwsgierige krabbetjes, de impact van wind en regen) opwindend. Daardoor is de film ook voor kinderen een magische rollercoaster.
THE RED TURTLE
Zelf heeft de regisseur-scenarist het (in De Filmkrant) over “een tedere film met kleine gestes. Die kunnen krachtiger zijn dan grote gebaren.” The Red Turtle roept kleine en grote vragen op. Welke symboliek schuilt er achter de rode schildpad die het hoofdpersonage op het eiland houdt? Hoe kan het zeedier aan land in een vrouw veranderen? Wat is werkelijkheid en wat is fantasie in het kluwen van nachtmerries en dagdromen? Is de zoon een vleesgeworden verlangen? Zegt de bespiegeling over afscheid en verlies ook iets over onze relatie met de natuur?
THE RED TURTLE
Vragen die open blijven omdat Dudok de Wit langzaam de rationele logica loslaat. Waardoor het aan de toeschouwer is om aan te voelen waar hij moet interpreteren en waar het mysterie best mysterie blijft. Want ook zonder antwoorden blijft dit wondermooie, betoverende en magische cinema. Voor jong en oud, voor kind en ouder. Voor al wie houdt van verwondering.
IVO DE KOCK
(Artikel verschenen bij MOOOV, E-learning; The Red Turtle)
THE RED TURTLE: Michael Dudok de Wit, J-F 2016, 80′; scenario Pascale Ferran & Michael Dudok de Wit; prod. Studio Ghibli; dis. Lumière.
MICHAEL DUDOK DE WIT