Charlie Kaufmans Anomalisa: Ontroerend animatiesprookje voor volwassenen
ANOMALISA
Zeven jaar na zijn paranoïde existentialistisch epos Synecdoche, New York keert Charlie Kaufman terug als regisseur met een nieuw verhaal over de desintegratie van een ego in een onmenselijk geworden samenleving. Alleen is het samen met Duke Johnson geregisseerde Anomalisa een stop motion animatiesprookje dat onderzoekt wat het betekent om mens(elijk) te zijn in een wereld die bijna volledig bevolkt wordt door clonen.
Een genre-switch maar qua toon en stijl nauw verwant met de scenario’s waarmee Kaufman Michel Gondry (Human Nature, Eternal Sunshine Of The Spotless Mind) en Spike Jonze (Being John Malkovich, Adaptation) op weg zette naar bizarre, creatieve trips door de geest van mensen die worstelen met perceptie en emoties.
ANOMALISA
De zwaarmoedige theaterregisseur van Kaufmans zelfautopsie Synecdoche, New York maakt in Anomalisa plaats voor een angstige, met eenzaamheid en spirituele vertwijfeling worstelende motivatiecoach die in een zielloos, uniform hotel een existentialistische crisis doormaakt. Tot hij met Lisa een vrouw ontmoet die ‘anders’ is. Michael Stone krijgt liefde en verlossing in het vizier maar paranoia leidt tot fysieke en mentale desintegratie.
Het Al Fregoli hotel waar hij verblijft verwijst naar het Fregoli syndroom, volgens Kaufman “een vorm van paranoia waarbij iemand gelooft dat iedereen ter wereld dezelfde persoon is in vermomming. Een interessante metafoor voor een man die geen band kan vormen met andere mensen, voor wie iedereen hetzelfde klinkt”.
ANOMALISA
Deze waanvoorstelling leidde tot stilistische keuzes. Waaronder die om acteur Tom Noonan alle stemmen te laten doen, op die van Michael (David Thewlis) en Lisa (Jennifer Jason Leigh) na. Maar ook de keuze om de poppen van de protagonisten te modelleren naar menselijke modellen en van de figuranten passe-partout personages te maken. Cruciaal was ook de beslissing om de naden in de poppen te bewaren.
“Daar zagen we de thematische waarde van in,” aldus Kaufman, “het is alsof we alles zien vanuit Michaels perspectief. Voor hem is iedereen identiek en is elk gezicht een masker”. Wanneer de poppen uit elkaar vallen is dat metaforisch én een vervreemdingseffect. “De ontmanteling is grappig en educatief omdat we tonen hoe de animatie werkt,” zegt Noonan, “maar het is ook Michael die zegt ‘Kijk naar me. Ik val uiteen, ik ben mijn identiteit kwijt. Ik zit in een emotionele bestaanscrisis’”.
ANOMALISA
Anomalisa is in alle opzichten een anomalie (de titel is een samentrekking van anomalie, Lisa en Mona Lisa). De film werd geproduceerd buiten Hollywoods studiosysteem met Kaufmans experimenteel en voor theater ontwikkeld geluidsspel (een sound play) als startbasis, crowdfunding via Kickstarter.com als financieringswijze en een filosofie die ingaat tegen de mainstream opvatting dat een film duur moet ogen.
Production values zijn hier bijkomstig en Kaufman gaat ook in tegen de traditie die wil dat bij animatie alles netjes opgekuist wordt. “Je kunt stop-motion polijsten,” stelt Johnson, “maar we wilden de chaos en de naden niet wegwerken met visuele effecten. Idem voor het geluid. We wilden natuurlijke kamergeluiden en de rumoerigheid van het echte leven”. Daarom lieten ze de stemacteurs samen de dialogen opnemen. Hun interactie levert authenticiteit en levendigheid op.
ANOMALISA
“Bij animatie knippen ze onzuivere stukken er uit,” benadrukt Kaufman, “ze verwijderen mondgeluiden en ademhaling. Wij lieten dat er allemaal in en animeerden het. Wat bijdraagt aan het gevoel dat die poppen leven. We waren heel blij met het resultaat van de opnamen en de emotie en specificiteit van de momenten tussen de personages”.
“Terugkijkend ben ik verbaasd dat Anomalisa gemaakt is,” zegt Kaufman, “we wisten niet of we de film zouden afkrijgen, vaak hadden we het gevoel dat het niet zou lukken. Maar we bleven doorgaan, ondanks alle moeilijkheden en tegenslagen. Ik ben blij en trots dat hij bestaat”. Ook al omdat Anomalisa op creatieve (en narratief onconventionele) wijze afrekent met vervreemding, voor Kaufman “een groot probleem in onze cultuur. Ik denk dat dit veel te maken heeft met computers en sociale media, met het weinig authentieke karakter van menselijke interacties”.
IVO DE KOCK
(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 667, september 2016)
ANOMALISA: Charlie Kaufman & Duke Johnson, USA 2015, 91′; met Jennifer Jason Leigh, Tom Noonan, David Thewlis; extra’s: documentaires; FILM: **** / EXTRA’S: ***; dis. Paramount.
ANOMALISA