John Crowleys politieke thriller Closed Circuit: Terreur en toegedekte staatsgeheimen
In onze bioscopen kregen we Closed Circuit niet te zien maar via dvd maken we kennis met deze verontrustende actiefilm van de Ierse cineast John Crowley. Gelukkig want het is een interessant drama over hoe het bij de infiltratie van een terroristencel door de Britse geheime dienst fout loopt. Maar vooral ook over hoe staatsgeheimen toegedekt worden en over waar de macht ligt in de westerse samenlevingen. Geen perfecte maar wel een explosieve film.
Het door Eastern Promises-scenarist Steven Knight geschreven en door John Crowley (A Boy) vakkundig geregisseerde Closed Circuit is een boeiende thriller die vragen stelt bij de totalitaire trekjes van veel westerse landen na 9/11.
Het verhaal draait rond twee advocaten, tegenstanders in een explosief terroristenproces én ex-geliefden, die zichzelf dreigen te verbranden aan de waarheid. De sfeer is die van manipulatie en controle: geheimen en bewakingscamerabeelden gaan hand in hand, net als genadeloosheid en cynisme.
Actie legt daarbij de complexiteit en de malaise van het systeem bloot. De helden zijn moedig maar machteloos en gedoemd. “There are powers at play that neither you nor I may even hope to control” waarschuwt een topmagistraat. Verontwaardiging is noodzakelijk maar onvoldoende.
Buitengewone maatregelen voor bijzondere tijden
De protagonisten van Closed Circuit, Martin Rose (Eric Bana) en Claudia Simmons-Howe (Rebecca Hall), zijn twee ambitieuze Britse advocaten die na de (schijnbare) zelfmoord van de eerste met de zaak verbonden advocaat de verdediging van een aangeklaagde overlevende van een zelfmoordaanslag in Londen (balans: 120 doden) moeten opnemen.
Claudia is de ‘speciale advocate’ van beschuldigde Farroukh Erdogan (Denis Moschitto). Deze categorie is het resultaat van reactionaire wetgeving die bepaalt dat de staat bepaalde bewijsstukken die verbonden zijn de ‘nationale veiligheid’ enkel vrij hoeft te geven in gesloten rechtbanksessies waarbij enkel deze speciale advocaat aanwezig mag zijn.
Zowel de vaste verdediger als het publiek en de pers mogen dus niet horen wat daar verteld wordt. Sterker nog, Claudia mag er met haar collega Martin niet over communiceren. Op overtredingen staan zware straffen.
De openbare aanklager (Jim Broadbent) beschouwt dit als een “rechtvaardig en transparant systeem” maar snel wordt duidelijk dat het tegenovergestelde waar is. Het ware doel is dingen verborgen houden, processen manipuleren en de pers op afstand houden.
De staat en zijn geheimen
Onderzoek leert de advocaten echter dat Erdogan een bijzondere figuur is. Ondanks een duister verleden en een drugsverbonden arrestatie verhuisde hij probleemloos naar Groot-Brittannië waar hij snel behoorlijk wat geld verdiende. Dat kon enkel omdat hij een Brits geheim agent is die zich ingewerkt had in een potentiële terroristencel.
Of Erdogan het initiatief genomen heeft bij de aanslag of gewoon de controle verloren was blijft onduidelijk maar zijn dienst MI5 wil kost wat kost de eigen betrokkenheid verborgen houden.
De sfeer van geheimzinnigheid en mysterie wordt snel onheilspellend wanneer zowel de adovaten als een Amerikaanse journalist bedreigd worden en kennismaken met fysiek geweld. Vooral wanneer ze op zoek gaan naar de sleutel van het verhaal, de naam van de informant die de politie o het spoor zette van Erdogan voor MI5 hem kon wegtoveren.
Eigentijds drama
In tegenstelling tot heel wat thrillers die wèl onze bioscopen halen is Closed Circuit geen tijdloos entertainment maar een indringende film van zijn tijd. De aanwezigheid van bewakingscamera’s (die zeer sterk is toegenomen in Groot-Brittannië) wordt benadrukt en verbonden met een ongemakkelijk gevoel (omwille van het alom bekeken worden en de mogelijke manipulatie).
Maar vooral ook de paranoia die na 9/11 stelselmatig gevoed werd en die leidt tot ambtenaren die veranderen in spionnen, dubieuze rechtbankzittingen, overheden die geheimen toedekken en speciale diensten die straffeloos misdaden begaan en individuën intimideren en liquideren wanneer die dreigen voor onthullingen te zorgen.
Kortom, dit is de wereld van bewaking en manipulatie die in het kielzog van de ‘war on terror’ is ontstaan en blootgelegd door de revelaties van Edward Snowden over de Amerikaanse National Security Agency.
Closed Circuit toont niet enkel dat de zaken in Groot-Brittannië amper verschillen van wat er in de VS gebeurt maar ook dat er een band is tussen de activiteiten van geheime diensten en die van terroristische groeperingen. De film suggereert niet dat geheime diensten aan de basis liggen van aanslagen maar wel dat ze er meer van weten en meer betrokken bij zijn dan ze willen toegeven.
Tegelijk wordt duidelijk gemaakt dat het publiek misleidende en gemanipuleerde informatie krijgt en dat het cynisme waarmee dit gebeurt doet vermoeden dat het in een groter geheel past, namelijk een hersenspoeling die het makkelijk maakt om de status quo te behouden.
Complotdenken of maatschappijkritiek
Closed Circuit is geen foutloze film. Het is een thriller die met enkele onwaarschijnlijkheden veel vraagt van onze suspension of disbelief, ons vermogen ons ongeloof uit te schakelen en mee te leven met de dramatische ontwikkeling. De onthullingen lopen wat al te vlotjes en sommige personages blijven wat clichématig (de idealistische New York Times journalist).
Maar het is wat te makkelijk Closed Circuit af te doen als complete fictie en een paranoïd staaltje complotdenken. Dat er een verstrengeling is van de activiteiten van geheime diensten en die van terroristische groeperingen is immers ondertussen voldoende bekend.
De grote verdienste van regisseur John Crowley is dat hij wijst op de leugens en manipulaties die gepaard gaan met de ‘war on terror’. Het eerste slachtoffer van deze oorlog is de waarheid, zoveel is duidelijk.
Crowley geeft ook aan dat de bevolking het tweede grote slachtoffer is. Het slachtoffer van controle, manipulatie en (voor wie op kritisch onderzoek uitgaat) repressie. De regisseur is hier kritisch zonder evenwel subversief te worden. Want het structurele aspect van repressie wordt slechts halfslachtig aangebracht. De repressie van de overheid lijkt eerder hysterisch dan systematisch onderdrukkend en de actie van de geheime dienst oogt meer als een zelfverdedigingsreflex dan een planmatig systeem.
Ondanks het feit dat Closed Circuit wel kritisch maar niet subversief is blijkt hij toch wat te verontrustend voor de multiplexen. Daar waar in de jaren zeventig politieke paranoïde thrillers zoals Alan J. Pakula’s The Parallax View probleemloos de zalen haalden wordt deze door de Amerikaanse pers neergesabelde film uit onze multiplexen gehouden.
Wegens onvoldoende hersenloos? Omdat het allemaal wat te realistisch of verontrustend is? Of zijn er zoals de openbare aanklager stelt “machten in het spel die jij of ik zelfs niet kunnen hopen te controleren”.
IVO DE KOCK
(Artikel verschenen bij DeWereldMorgen.be, 3 september 2014, Closed Circuit)