Scott Coopers gangsterdrama Black Mass: De blik van de sociopaat

BLACK MASS

Johnny Depp is ijzingwekkend briljant in Scott Coopers biografische gangsterfilm Black Mass. De volledig getransformeerde acteur zet de beruchte Ierse maffiabaas James ‘Whitey’ Bulger – die in de jaren ’70 en ’80 met zijn Winter Hill Gang heerste over South Boston – overtuigend neer als een even gevaarlijke als charismatische gangster, een sociopaat die geliefd én gevreesd werd. Een blik, gebaar of stemverheffing van Depp volstaan om spanning of dreiging te creëren.

Dat het extremisme van de geweldexplosies toch nog verrast is de verdienste van regisseur Cooper (Crazy Heart, Out of the Furnace) die niet kiest voor een actiefilm maar voor een Shakespeariaanse tragedie. Er wordt dan ook minder gefocust op misdaad (afpersing, drugs, moord) en meer op het samenspel van de katholieke gangsterbaas, zijn broer en senator Billy en zijn FBI-vriend John Connoly. Een samenspel dat de briljante strateeg Whitey de license to kill oplevert die het trio uiteindelijk zuur zal opbreken.

BLACK MASS

“Ik wou geen film maken over criminelen die toevallig ook mensen zijn,” zegt regisseur Cooper, “ik wou dat de film ging over mensen die toevallig ook criminelen zijn. Daarom moest ik Whitey Bulger vermenselijken. Het was te gemakkelijk geweest om hem te romantiseren als mythische gangsterfiguur. Maar het was belangrijk om zoveel mogelijk donkere kanten van hem te tonen”.

Daarbij kiest Cooper niet voor verheerlijking maar ook niet voor veroordeling. Hij vraagt de toeschouwers, die hij plaatst in een wereld van geweld en verraad, te oordelen over deze larger than life figuren. Cooper verdoezelt niets: “ik wou nooit vergeten dat er veel slachtoffers in dit verhaal zijn. Daarom maak ik het geweld niet romantisch of aantrekkelijk, ik wil Whitey tonen als de sociopaat die hij was”.

Regisseur William Friedkin is alvast een fan: “Black Mass is een grootse film én grote cinema, wat zelden samenvalt. Het had een actiefilm met veel achtervolgingen kunnen zijn maar het is een karakterstudie geworden van mysterieuze, complexe figuren. Het gaat over goed en kwaad en hoe beiden in ieder van ons op verschillende wijzen bestaan”.

Het is ook een drama over schijn, perceptie en illusie. Whitey vertelt zijn zoon die zich liet vatten bij een vechtpartij “if no one sees it, it didn’t happen” en hij gedraagt zich alsof zijn misdaden onzichtbaar waren en dus onbestraft zouden blijven. De informant die vasthoudt aan “I’m not a rat” is een pathologische leugenaar die tragisch genoeg zijn eigen mythe ging geloven.

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 659, november 2015: Black Mass)

GENRE gangsterfilm

REGIE Scott Cooper

SCENARIO Mark Mallouk & Jez Butterworth

FOTOGRAFIE Masanobu Takayanagi

MUZIEK Tom Holkenborg

CAST Johnny Depp (James Bulger), Dakota Johnson (Lindsey Cyr), Benedict Cumberbatch (Billy Bulger), Joel Edgerton (John Connoly), Kevin Bacon (Charles McGuire)

PRODUCTIE UK – 2015 – 122’

BLACK MASS

DVD:

BLACK MASS: Schuld en misdaad

Voor wie denkt dat er enkel in België behoorlijk wat fout loopt met de werking van politiediensten en het verzamelen van informatie is Black Mass verplicht kijkvoer. Dit misdaaddrama doet haarfijn uit de doeken hoe een onderzoek zo uit de hand kan lopen dat het levens kost en reputaties beschadigt. Regisseur Scott Cooper vertelt het waargebeurde verhaal van Whitey Bulger, een van de meest gewelddadige criminelen uit het zuiden van Boston, die als broer van een senator en (jeugd)vriend van een agent gewoon FBI-informant kon worden met als eng doel een rivaliserende maffiafamilie uit te schakelen. In de rol van Bulger geeft Johnny Depp zowat een masterclass method acting maar het nadeel is dat ‘het kwaad’ hierdoor vooral verbonden wordt met een persoonlijkheidsstoornis (de psychopatische gangster) en amper met falende structuren en processen. De betrokkenheid van overheidsdiensten bij de gruwelijke moorden in die periode wordt geminimaliseerd (tot een gevolg van een foute vriendschap) en verstrengeld met een menselijk drama. Dat levert zondebokken op die het systeem mooi overeind helpen houden. Klinkt vertrouwd? Inderdaad, daarom is het jammer dat deze interessante film niet tot het bot gaat.

IVO DE KOCK

BLACK MASS: Scott Cooper, USA 2015, 110′; met Johnny Depp, Joel Edgerton, Kevin Bacon, Benedict Cumberbatch; extra’s: documentaires; FILM: ** / EXTRA’S: **; dis. Warner.

BLACK MASS