Léonore Serraille over Un petit frère: “Cinema kan gewone levens buitengewoonmaken”
Coming-of-agefilm. Migrantendrama. Moeder en zonen portret. Zoektocht naar identiteit. De tweede film van de Franse scenarist-regisseur Léonor Serraile, het meditatieve Un petit frère, is het allemaal. En meer. “Ik wou mijn kinderen een stuk van hun geschiedenis vertellen.”
John Cassavetes en Jean-Luc Godard zijn Léonor Sérrailles favoriete filmmakers, Maar wanneer we in Gent vragen naar haar inspiratiebron antwoordt ze “La fémis. Tijdens mijn opleiding aan die Parijse filmschool kreeg ik de kans om een nieuw universum te ontdekken, maar vooral ook de vrijheid om de richting uit te gaan die ik wou. De raad steeds jezelf te blijven als filmmaker koester ik.” Getuige haar debuut Jeune femme, het portret van een Parijse dertiger, en nu Un petit frère, het verhaal in drie hoofdstukken van een migrantengezin.
Een tweede film betekent vaak keuzestress. Léonor Serraille: “Ook bij mij. Geen van de verhalen die ik overwoog bleef hangen. Tot producente Sandra da Fonseca me de bevrijdende raad gaf ‘doe alsof er hierna geen andere film meer komt en ga voor wat je moèt vertellen.’ Ik besefte dat ik al lang iets wou doen rond de verschillende etappes in het leven van de vader van mijn kinderen. Want ik had het gevoel dat hij de stap van zijn land van herkomst naar Frankrijk pas helemaal zou zetten wanneer de in zijn hoofd spelende ervaringen en herinneringen een verhaal werden via film. Dat verstrengelde met vragen die ik stelde nadat we op korte tijd twee kinderen kregen. Wat is een gezin? Wat betekent moeder zijn? Wat wil je aan je kinderen meegeven? Het verhaal van hun vader, die als kind verhuisde van de sub-Sahara naar Frankrijk, hoorde daarbij. Vanuit de beleving van migranten wou ik dingen tonen die voor mij evident zijn maar voor hen vreemd. Dat zien we nooit in films. Terwijl cinema gewone levens buitengewoon kan maken. Het hoeft niet persé over dealers en jihadisten te gaan, mensen die werken zijn ook interessant.”
Kiezen voor meerdere protagonisten maakte het scenario wel complexer. “Achttien maanden waren nodig omdat ik elk personage uniek wou. Geen individuen herleid tot een aspect van hun persoonlijkheid. Zelf wil ik ook niet enkel als ‘een vrouw’ gezien worden. Met film kan je kijken wat er achter clichébeelden schuilt en elementen aandragen die onze blik veranderen.”
Casting accentueert die blik. “Het was niet evident kinderen en acteurs voor de verschillende leeftijdsfasen te vinden omdat ze eenzelfde energie moesten uitstralen en de groepscoherentie diende te kloppen. Daarbij speelt niet zozeer het fysieke aspect van de veroudering maar vooral het emotionele aspect van de evolutie en continuïteit van de gezinsleden. Dat zit in hoe men kijkt en luistert. Annabelle Lengronne, die als 34-jarige Rose speelt, moest overtuigen zonder te veel maquillage. Daarom was haar expressiviteit belangrijk. Ik voelde dat Annabelle de rol absoluut wou omdat het ook haar verhaal is, niet omdat de rol goed was voor haar acteercarrière. Ze herkende zich in iemand die de slachtofferrol afwijst en zich eerder uit via actie dan via woorden. Een vrije, moderne vrouw die zowel hard als zacht kan zijn en de lat hoog legt voor haar kinderen. Met haar energie vormt ze de motor van het verhaal.”
Omdat u tijd neemt voor karakterontwikkeling. “Voor mij primeren personages. Meer dan een verhaal zoek ik in films concrete gevoelens. Zij bepalen de mise-en-scène. Elk personage heeft momenten die dramaturgisch overbodig zijn maar voor de karakterschets essentieel blijken.”
Un petit frère is een misleidende titel. De aandacht gaat naar meerdere personages. “De drie interesseerden me tijdens het schrijven evenveel. Tijdens het draaien kreeg de moeder onverwacht een diepere kracht. We beseften dat we misschien wel een film getiteld Rose aan het maken waren. Daar moesten we mee opletten want het was de bedoeling het portret van drie mensen te maken, waarbij het ene personage het andere personage op de schouders neemt. De dialoog tussen scènes en tijdperken interesseert me. Hoe replieken, blikken terugkomen. Het mochten geen drie kortfilms achter elkaar worden. Zoals het beeld van de familie blijft terwijl elk lid zich uitdrukt. Ze vormen schakels van een ketting die breekt maar zich terug vormt. In families met migratie roots worden kracht en transformatievermogen doorgegeven.”
Hoe flexibel was uw scenario? “De structuur en de richting van de film bleef maar verder was alles mogelijk. Op de set konden we dingen doen die in tegenspraak waren met het scenario of nieuwe zaken uittesten. Acteurs schrijven niet mee aan het scenario maar ze drukken wel hun stempel op stijl en inhoud. Soms vinden ze dingen uit waardoor ze co-auteur worden. Zeker Annabelle eigende zich haar personage zo sterk toe dat ze er dingen uit haalde die mij ontgaan waren. Zoals de humor. Het bleef natuurlijk opletten dat de evenwichten niet verstoord werden maar elke acteur verrijkte de film. Ergens was het goed dat ze zo afstand tussen mij en het project creëerden want bij een persoonlijke film kan het verantwoordelijkheidsgevoel verlammend werken.”
De vaderfiguur is afwezig. “Omdat hij dat in de realiteit ook was. Er is natuurlijk een sociaal-politiek element verbonden met de focus op de strijd van een alleenstaande moeder maar het bood ook de mogelijkheid om alternatieve ‘vaders’ in beeld te brengen. Zoals de school. Het Franse opvoedingssysteem behoort tot het decor van ons leven maar speelt in deze families een belangrijke rol. De school is een ersatz vader voor Ernest en Jean vooral omdat ook Rose eigenlijk weg was, op zoek ging naar haar vrijheid.”
Gevlucht voor het patriarchaat. “Rose is geen klassiek Moeder Courage personage. Ze zoekt haar eigen weg, beleeft zonder complexen haar eigen avonturen. Veel toeschouwers zijn geschokt om een zwarte vrouw te zien die drinkt, rookt en slaapt met mannen. Maar ik vond het belangrijk dat het centrale personage een moderne, eigenzinnige en wat bevreemdende vrouw is. Ingewikkeld en niet foutloos. Geen klassieke heldin. Net als de oudere broer. Jean worstelt met zowel het gewicht dat ‘oudere broer’, en een beetje ‘vader’, zijn impliceert als met de verwachtingen van zijn moeder.”
Beide broers zoeken hun identiteit. “Ze stellen zich vragen over hun huidskleur, over het land waar ze geboren zijn, over hun culturele identiteit, over wat Frans zijn betekent. In mijn eigen gezin merk ik dat kinderen zich al heel jong vragen stellen over die identiteit en dat ik niet altijd eenduidige antwoorden kan geven.”
Is diteen politieke film? “Niet expliciet en doelbewust. Ik wil geen politieke boodschap brengen maar onrechtstreeks zegt Un petit frère dingen over racisme, migratie en discriminatie. Terwijl de casting ook wel politiek is. Ik ben het beu om altijd dezelfde gezichten en verhalen te zien in Franse films. Voor mij zijn de acteurs in mijn film Frankrijk en bestaan de personages die ik portretteer echt. Misschien is dit wel politiek, wijzen op verhalen die nergens verteld worden?”
Een bedrijfsfeest legt thema’s als racisme en uitbuiting bloot. “Omdat deze problemen bestaan. Ze maken deel uit van hun leven maar ik wil ze alles niet laten overheersen. De gebeurtenissen in het kasteel zijn belangrijk omdat ze gebaseerd zijn op reële gebeurtenissen. Via de werkgever die zijn personeel uitnodigt op zijn kasteel introduceer ik met zijn ‘Frankrijk is jullie veel verschuldigd’ uitspraak ironie. Want de bijdragen van immigranten worden te vaak vergeten.”
Het ontsporend feest choqueert de personages amper. “Omdat het geen verrassing is voor hen, Ze beleven het dagelijks. Voor de filmmaker is het balanceren tussen subtiliteit en realisme. Ik was zelf getuige van veel gewelddadiger interventies maar bij de arrestatiescène verzacht ik het politieoptreden om de scène de film niet te laten overheersen. Het leven is geen aaneenschakeling van dramatische explosies of keerpunten.”
IVO DE KOCK
UN PETIT FRÈRE van Léonor Serraille. Frankrijk, 2022, 116’. Met Stéphane Bak, Ahmed Sylla, Annabelle Lengronne. Scenario Léonor Serraille. Montage Clémence Carré. Fotografie Hélène Louvart. Distributie Cherry Pickers.
