Van 2023 tot 2024: Rendez-vous met Chantal Akerman

jan 10, 2023   //   by Ivo De Kock   //   Geen categorie  //  Reacties uitgeschakeld voor Van 2023 tot 2024: Rendez-vous met Chantal Akerman
Chantal Akerman

Dat met ‘Jeanne Dielman 23, quai du Commerce, 1080 Bruxelles’ een Belgische film uit 1975 werd uitgeroepen tot ‘beste film aller tijden’ door 1.600 filmcritici en -academici in de prestigieuze ‘Sight and Sound’ poll kon internationaal op heel wat bijval rekenen. Chantal Akerman is immers een alom gewaardeerd filmmaker. In eigen land reageerden de usual suspects geringschattend maar tonen nieuwe generaties filmliefhebbers zich geïnteresseerd in het oeuvre van de in 2015 gestorven cineaste. 2023 én 2024 beloven de Akerman jaren te worden.

Eind 2022 was het opnieuw tijd voor de Greatest Films of All Time poll van Sight and Sound, het tijdschrift van het British Film Institute. Sinds 1952 worden iedere tien jaar in die Top 100 iedere de beste films aller tijden aangeduid door enerzijds filmmakers en anderzijds filmcritici en -academici. Doorgaans een gebeuren dat enkel cinefielen bezighoudt. Dat 480 filmmakers van over heel de wereld 2001: A Space Odyssey van Stanley Kubrick verkozen voor Citizen Kane (Orson Welles) en The Godfather (Francis Ford Coppola) zorgde dan ook voor weinig opschudding.

Jeanne Dielman, 23, quai du Commerce, 1080 Bruxelles

België boven

Maar dat de nummer 1 van 2012,  Alfred Hitchcocks Vertigo, op de lijst van 1.600 filmcritici en -academici dit jaar moest plaatsmaken voor (nummer 4 bij de cineasten) Jeanne Dielman, 23, quai du Commerce, 1080 Bruxelles van de Belgische filmmaker Chantal Akerman (1950-2015) sloeg wel in. De eigenzinnige Brusselse (lang in Parijs en New York wonende) autodidact had naam en school gemaakt met dit staaltje observatiecinema uit 1975 maar was in eigen land wat uit de aandacht geraakt. Ondanks haar meer dan veertig lange en korte films, haar geprezen literair fictie en non-fictie werk en markante video-installaties (tot 15 januari presenteert Bozar Selfportrait/Autobiography. A work in progress uit 1998).

Dat nog voor de media heisa rond de toppositie van Jeanne Dielman (zopas een maand vertoond via VRT Max) in het filmcanon de kleinschalige Belgische release van Toute une nuit (1982) succesvol bleek (meer dan 2.000 toeschouwers), was beslist een gunstig voorteken. Met de bekroning lijkt een keerpunt bereikt, Chantal Akerman treedt postuum opnieuw op het voorplan. Organisatoren merken enthousiaste belangstelling voor de vertoningen van Akerman films die aangekondigd zijn voor de januari maand (hieronder lijsten we er enkele op) en links en rechts duiken ‘memes’ op van kijkers die Jeanne Dielman ontdekten.

Chantal Akerman

Terwijl gerestaureerde Akerman films beschikbaar werden via online platformen (zie verder) hinken de fysieke dragers achterop want quasi alle (oude) uitgaven zijn uitgeput. Al komt daar mogelijk verandering in want naast de verschillende vertoningen en activiteiten van dit jaar staat voor 2024 een grote Chantal Akerman retrospectieve op het programma! Iets om naar uit te kijken.

Female gaze

In haar commentaar bij de bekroning van Jeanne Dielman, 23, quai du Commerce, 1080 Bruxelles zegt professor Laura Mulvey “dat Akermans onwrikbare en resolute keuze voor een vrouwelijk perspectief (niet enkel via het personage Jeanne Dielman maar ingebed in de film zelf en in de visie van de cineast) in combinatie met haar compromisloze en coherente cinema een film opleverde die tegelijk feministisch en filmisch radicaal was.”

Een verwijzing naar het feit dat de film met Delphine Seyrig in de hoofdrol bij zijn release gezien werd als een ode aan het onzichtbare leven van talloze huisvrouwen – met een protagoniste die aardappelen schilt, koffie zet, eet met haar zoon of vreugdeloos seks ondergaat – en symbool voor feministische bewustwording maar vooral extreme, radicale cinema was. Intuïtief, persoonlijk (Akermans joodse familiegeschiedenis en de relatie met haar moeder worden weerspiegeld) en sober observerend. Met symmetrische kaders, lange shots en vaste camerastandpunten.

Jeanne Dielman, 23, quai du Commerce, 1080 Bruxelles

Zelf linkte Akerman haar stijl aan het Tweede Gebod uit de bijbel, namelijk het verbod op afbeelding en ‘idolatrie’. Spektakel en idolen bevorderen de onvrijheid van de kijker, vond Akerman. Haar stijl was een bewuste ethische keuze. Met een loopbaan was ze minder begaan. “Ik denk dat het woord carrière niet past bij mijn leven,” zegt Akerman in de documentaire I Don’t belong anywhere van Marianne Lambert, “want wanneer je een carrière hebt, heb je een plan. Ik heb altijd gedaan waar ik van hield en wat me interesseerde. Ik dacht dat wanneer iets mij interesseerde, het ook andere mensen zou interesseren.”

Permanente ontdekkingstocht

“Wanneer Hitchcock, een regisseur waarvan ik hou, een film maakt doet hij je dit of dat voelen, net als de grootste Amerikaanse filmmakers,” zegt Chantal Akerman wanneer ze in I don’t belong anywhere samen met monteur Claire Atherton stil staat bij haar werkwijze, “ze laten de kijker niet vrij zijn tegenover de film. Dat maakt hen goede regisseurs. Ik doe het tegenovergestelde en hoop dat de kijker zich vrij voelt om de film te voelen en niet enkel te begrijpen. Mijn films gaan van de buik naar het hoofd en terug. Ik probeer gevoelens en gedachten te creëren.”

Toute une vie

In een levendig interview met Dominique Païni op de dvd van La Captive (2000) preciseert Akerman “Ik controleer, maar controleer niet. Ik denk dat je structureel controleert. Voor deze Marcel Proust adaptatie zeker. Maar ik beslis niet over het effect dat ik op iemand heb. Niet het soort effect dat het zal hebben. Ik ben samen met de monteur wanneer ik het effect van de film voor het eerst zie.”  Films maken was voor Chantal Akerman films ontdekken. De films van Akerman (her)ontdekken is voor de filmliefhebbers kennismaken met uitdagende cinema en een uitzonderlijk filmmaker.

IVO DE KOCK

News from home

CHANTAL AKERMAN IN DE ZALEN:

CINEMATEK, Baron Horta 9, 1000 Brussel, www.cinematek.be

CINEMATEK, het Koninklijk Belgisch Filmarchief ooit opgericht als filmmuseum door Jacques Ledoux, nam o.m. in samenwerking met de Chantal Akerman Foundation (www.chantalakerman.foundation) reeds voor de Sight and Sound poll in 2022 verschillende initiatieven (waaronder de vertoning van de gerestaureerde versie van Toute une nuit) en zal betrokken zijn bij de grote retrospectieve voorzien voor 2024, gekoppeld aan een expositie van Akerman installaties in Bozar (februari tot juli 2024). Ondertussen worden nog geregeld Akerman films in de programmatie opgenomen. In januari:

HÔTEL MONTEREY, 1972, 62’.

JEANNE DIELMAN, 23 QUAI DU COMMERCE, 1080 BRUXELLES, 1975, 202’. Met Delphine Seyrig, Jan Decorte, Henri Storck.

CINEMATEK conserveert en beheert zowel de films als de archieven van Chantal Akerman en host de Chantal Akerman Foundation (in Hôtel de Clèves, Ravenstein 3, 1000 Bruxelles).

Flagey. Heilig-Kruisplein, 1050 Brussel, www.flagey.be

3 x Chantal Akerman in januari.

JEANNE DIELMAN, 23 QUAI DU COMMERCE, 1080 BRUXELLES, 1975, 202’. Met Delphine Seyrig, Jan Decorte, Henri Storck.

NEWS FROM HOME, 1976, 90’. Met Chantal Akerman.

TOUTE UNE NUIT, 1982, 89’. Met Aurore Clément, Jan Decorte, Jan Decleir.

Cinema Galeries. Koninginegalerij 26, 1000 Brussel, www.galeries.be

JEANNE DIELMAN, 23 QUAI DU COMMERCE, 1080 BRUXELLES, 1975, 202’. Met Delphine Seyrig, Jan Decorte, Henri Storck.

Vanaf februari krijgt de film een maandelijkse vaste plek in de programmatie!

Cinema Palace. Anspachlaan 85, 1000 Brussel, www.cinema-palace.be

JEANNE DIELMAN, 23 QUAI DU COMMERCE, 1080 BRUXELLES, 1975, 202’. Met Delphine Seyrig, Jan Decorte, Henri Storck.

Cinema RITCS, Antoine Dansaertstraat 70, 1000 Brussel, www.ritcs.be

JEANNE DIELMAN, 23 QUAI DU COMMERCE, 1080 BRUXELLES, 1975, 202’. Met Delphine Seyrig, Jan Decorte, Henri Storck.

Antwerpen, Mechelen, Kortrijk.

JEANNE DIELMAN, 23 QUAI DU COMMERCE, 1080 BRUXELLES, 1975, 202’. Met Delphine Seyrig, Jan Decorte, Henri Storck.

In Cinema Lumière, Filmhuis Mechelen & kunstencentrum BUDA.

CHANTAL AKERMAN ONLINE:

Saute ma ville

Avila, www.avilafilm.be

Dit Belgisch online platform dat focust op Belgische cinema biedt zes films aan.

SAUTE MA VILLE, 1968, 13’. Met Chantal Akerman.

LA CHAMBRE, 1972, 11’. Met Chantal Akerman.

JEANNE DIELMAN, 23 QUAI DU COMMERCE, 1080 BRUXELLES, 1975, 202’. Met Delphine Seyrig, Jan Decorte, Henri Storck.

TOUTE UNE NUIT, 1982, 89’. Met Aurore Clément, Jan Decorte, Jan Decleir

GOLDEN EIGHTIES, 1986, 96’. Met Myriam Boyer, John Berry, Delphine Seyrig, Nicolas Tronc.

NO HOME MOVIE, 2015, 115’. Met Chantal Akerman, Natalia Akerman, Sylvaine Akerman.

Sooner, www.sooner.be

JEANNE DIELMAN, 23 QUAI DU COMMERCE, 1080 BRUXELLES, 1975, 202’. Met Delphine Seyrig, Jan Decorte, Henri Storck.

No home movie

CHANTAL AKERMAN OP FYSIEKE DRAGERS:

Naast de Amerikaanse Criterion uitgave van Jeanne Dielman zijn eerdere dvd edities (zoals een Cinéart collectie met Hotel Monterey, Je tu il elle, Jeanne Dielman, News from Home, Les Rendez-vous d’Anna) veelal uitgeput en enkel in de betere bibliotheek te vinden. Het is op dit vlak hopen op een nieuwe collectie n.a.v. de retrospectieve van 2024. De documentaire van Marianne Lambert is wèl beschikbaar en blijft een puike introductie in de wereld van Chantal Akerman.

I DON’T BELONG ANYWHERE – THE CINEMA OF CHANTAL AKERMAN van Marianne Lambert, België, 2015, 67’. Met Chantal Akerman, Gus Van Sant, Claire Atherton. Scenario & productie Marianne Lambert. Fotografie Rémon Fromont. Montage Marc De Coster. Extra’s: verwijderde scènes. Distributie Icarus Films Home Video.

LA CAPTIVE van Chantal Akerman. Frankrijk – België, 2000, 108’. Met Stanislas Merhar, Sylvie Testud, Olivia Bonamy. Scenario Chantal Akerman & Eric De Kuyper naar Marcel Proust. Fotografie Sabine Lancelin. Montage Claire Atherton. Extra’s: interview Chantal Akerman door Dominique Païni, interview Sylvie Testud. Distributie Gemini Films.

La Captive