Terug in de tijd: Brian De Palma’s controversiële thriller Body Double

apr 4, 2016   //   by Ivo De Kock   //   actueel, De Palma, film, genre, nieuws, regisseur, thriller  //  No Comments
BODY DOUBLE 01

BODY DOUBLE: The voyeur

“Dramatische personages en de periode waarin het gebeuren zich afspeelt interesseren me nu meer dan het idee van ‘pure cinema’ dat me in het begin van mijn carrière fascineerde,” vertelde Brian De Palma ons ooit tijdens een interview, “films zoals Scarface en The Untouchables waren wel succesvol in de V.S. terwijl Blow Out en Body Double flopten”. Deze laatste, omstreden en ondergewaardeerde, thriller wordt in een gerestaureerde versie uitgebracht op Blu-ray. Reden genoeg om eens te kijken wat we bij de release over deze vintage De Palma schreven in het maandelijks filmtijdschrift ‘Andere Sinema’.

Een film van Brian De Palma is bijna altijd automatisch voer voor controversen. Dressed to Kill werd onder vuur genomen door feministen, Blow Out was voor puriteinen zoals Harlan Ellison een “film die op bewuste en gratuite wijze de menselijke geest bevuilde” en Scarface kreeg het te verduren omwille van een wrede kettingzaagmoord. Het is dan ook weinig verwonderlijk dat Body Double meteen de reputatie van pornofilm verwierf Maar andermaal is het veel drukte om niets, Body Double is een vrij brave film met onbetwistbaar een humoristische inslag. Niets is wat het lijkt bij De Palma, en zo hoort het ook.

BODY DOUBLE 02

BODY DOUBLE: The brunette

The Story

De centrale figuur van Body Double is Jake Scully (Craig Wasson), een claustrofobe acteur die zijn job verliest wanneer hij tijdens opnamen problemen heeft om als vampier in een lijkkist te blijven stilliggen. Tot overmaat van ramp betrapt hij zijn vriendin op overspel. Dag job, gezin en huis. Jake is totaal de kluts kwijt.

Sam, een bevriende acteur, redt hem uit een vernederende acteersessie (een pijnlijke parodie van de method training) en bezorgt hem een job als huisoppasser. Het huis in kwestie heeft “one very special feature”: door een verrekijker kan men het dagelijkse masturbatie-ritueel van buurvrouw Gloria (Deborah Shelton) begluren.

Jake geraakt gefascineerd door Gloria en wanneer een collega voyeur aanstalten maakt om haar te volgen, zet Jake zelf de achtervolging in. Om haar uiteindelijk te waarschuwen voor die andere, ‘gevaarlijke’ voyeur. Maar wanneer de man (een indiaan) Gloria wil vermoorden met een boor ziet Jake die dreiging wel maar komt hij te laat om de daad te voorkomen.

BodyDouble_010

BODY DOUBLE: The gaze and the murder

Bij het bekijken van een fragment uit de pornofilm ‘Hollie does Hollywood’ realiseert Jake zich echter plots dat de masturberende vrouw een body double was (een doublure die omwille van haar mooie vromen voor naaktscènes gebruikt wordt, zoals Angie Dickinson er een had voor de douchescène van Dressed to kill).

Hij werd dus als voyeur bij de neus genomen, misleid om van iets getuige te zijn. Jake gaat op zoek naar de waarheid maar komt niet ongeschonden uit deze speurtocht.

Obsessive Images

Body Double heeft net als vroegere Brian De Palma films niet de primordiale pretentie een verhaal te vertellen of enige betekenis over te dragen. Het is dan ook geen film over maatschappelijke mechanisme en:of complotten of over cinema al nemen beiden een belangrijke plaats in in de film zelf.

Brian De Palma start niet van een idee of een inhoud wanneer hij een film maakt, hij vertrekt van beelden. De regisseur noemt zichzelf een ‘visueel stilist’: “I like interesting visual spaces, architecture. I like photographing women because they’re esthetically interesting. I’m interested in motion, sometimes violent moitons because they work esthetically in film. I like mysteries and plots with reversals” (in Film Comment).

Als visuele stilist gaat De Palma op zoek naar beelden die directe, onbemiddelde, emoties oproepen bij de kijker. Dat kunnen pijnlijke beelden van intense spanning zijn zoals de spanning tussen het ongeschonden gelaat en het scheermes in Dressed to kill. Maar dat kan net zozeer een visueel plezier zijn resulterend uit de fascinatie van het beeld, de euforie omwille van de schoonheid. In beide gevallen zijn het echter ook tegelijk de emoties van de filmpersonages: angst en geluk of passie. En de intensiteit van deze emoties wordt voor een stuk bepaald door die personages en het verhaal.

BODY DOUBLE 03

BODY DOUBLE: The Blonde

Schoolvoorbeeld is de circulaire camerabeweging rond een koppel die extreme passie (Body Double), sterke tederheid (Carrie) of intens geluk (Obsession) kan uitdrukken. De Palma belandt dus eigenlijk via een omweg toch bij verhaal en personages. Kritiek op zijn zogenaamde koele formalistische spielerei is dan ook onterecht: hij is duidelijk wel begaan met zijn personages (behalve in Carrie misschien).

De Palma imiteert evenmin Hitchcock, hij refereert aan hem (De Palma’s films situeren zich duidelijk in de filmgeschiedenis) en hij weet wat hij ontleent functioneel aan te wenden. Zo lijk de claustrofobie van Jake in Body Double aanvankelijk enkel een grappige Vertigo ripp off maar in een hallucinanten finale wordt duidelijk van wel fundamenteel belang ze is voor de personages én voor de film.

Shadow of a doubt

Misleiding, verwarring en twijfel zijn fundamentele begrippen bij Brian De Palma. Niets is wat het lijkt in Body Double: de behulpzame vriend-acteur, de masturberende buurvrouw, de indiaan, de nachtmerrie. De kijker wordt betrokken in deze verwarring doordat hij op cruciale ogenblikken maar over evenveel visuele informatie beschikt als het personage (soms krijgt hij, om de spanning te verhogen, wel meer auditieve informatie; dij de betrapping van het overspel bijvoorbeeld).

Maar zowel qua personages (die ieder een rol spelen) als qua beelden voert De Palma een ontdubbeling door: afgebeelde en beeld lopen uit elkaar. Het is eigenlijk een onderonsje van acteurs (Sam, Jake, Hollie) die elk om beurt gefopt, misleid, geregisseerd worden. De waarheid blijft onvatbaar omdat realiteit en mythologie (een door film gecreëerde mythologie), werkelijkheid en nachtmerrie door elkaar lopen.

BodyDouble_027

BODY DOUBLE: Space en danger

De waarheid is, zoals reeds uit Blow Out mocht blijken, een constructie die haar geloofwaardigheid ontleent aan de media. Het enige wat tijdens de finale direct écht is, is Jake’s angst, de verbeelding verduistert daarbij door allerlei pirouettes het verhaal. Obsessie en verwarring vallen samen en zorgen voor een tegelijk apocalyptisch en futiel slot.

De kracht van deze scène is dat angst en verwarring van regisseur, kijker en personage er gecombineerd worden. Want alles draait rond ‘wat zie ik en hoe kan ik het controleren’. De angst om het begrip, de controle te verliezen zet aan tot het willen begrijpen, vatten, regisseren. Acteren is leuk; iedereen is in zeker mate exhibitionistisch, men begint te acteren wanneer men een camera/blik ziet of vermoedt. “I get all turned on when I know people are watching” zegt pornoster Linda tijdens een commercial in Body Double.

Maar het is potentieel gevaarlijk omdat je je emoties in handen van anderen (een regisseur, een kijker, een vriendin) legt. En in De  Palma’s wereldbeeld zijn er geen ‘onschuldigen’; iedereen manipuleert iedereen, alles zweert samen. Met als resultaat complete verwarring, complete chaos en uiteindelijke totale vernietiging.

Brian does Hollywood

Regisseren is voor Brian De  Palma een manier om een imaginaire wereld met reële angsten (verminking, betrapping van een vriendin ‘met een ander’, verrast worden in een plaats waar men zich veilig voelt zoals een badkamer) te controleren.

Dat blijkt uit zijn films en dat geeft de regisseur in Film Comment ook grif toe: “I don’t like to be out of control. I don’t see scary films. That’s like getting on a roller coaster, you’re out of control. I never get on roller coasters, I’m amazed at people who do. Who wants to be scared? Why whould you put yourself in a situation where you were out of control? But there’s a difference between being the marionette and being the puppet master. One is a director because one wants to be the master”.

BodyDouble_001

BODY DOUBLE: The world is a stage

Dat de poppenmeester zijn vak beheers laat hij in elke film blijken in (minstens) één magistrale scène waar spanning en actie crescendo gaan. Het is niet altijd de slotscène, in Scarface zit de douchemoord-met-de-kettingzaag ergens middenin en in Body Double is de slotscène eerder gebouwd rond verwarring. Paradepaardje hier is de moord op Gloria die zo ongewoon spannend wordt doordat drie dingen gecombineerd worden: een zeer wrede bedreiging (een boor), een schijnbaar lange worsteling (waarbij Gloria enkele keren lijkt te ontkomen) en een redder die een zekere afstand moet overbruggen (en uiteindelijk aangevallen wordt door een hond).

Maar wat we bij dit alles toch ook niet mogen vergeten is De Palma’s gevoel voor humor. Er zijn Home Movies-achtige grappen met de pornofilms ‘Hollie does Hollywood’ en ‘Bold Obsession’ en de scène waar Jake in de opname van een clip van Frankie goes to Hollywood (Relax uiteraard) belandt, om het auditiegesprek met de porno-producent niet te vergeten.

De ernst van al het getoonde wordt ook constant gerelativeerd; een narratieve humoristische distantiëring die fungeert als tegenwicht voor de visuele emotionele identificatie. Body Double beweegt zich zo tussen een kitscherige farce en een prangende thriller, wat de verwarring helemaal ten top drijft.

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in ANDERE SINEMA, n° 65, januari 1985:pdf  Body Double AS 65)

BodyDouble_037

BODY DOUBLE: The Chase

Terug in de tijd (2): BODY DOUBLE

De filmtitel Body Double slaat een van de trucs waarmee u en ik door filmregisseurs in de leuren worden gelegd, namelijk het gebruik van dubbelgangers die alleen hun lichaam ter beschikking moeten stellen. Zo’n body double verving Janet Leigh in de fameuze douchescène van Alfred Hitchcocks Psycho en ook Angie Dickinson werd voor De Palma’s Dressed to kill van een anoniem en jong lijf voorzien. In Brian De Palma’s Body Double zet een duivels personage een ingewikkelde intrige op touw om een vrouw door een andere te vervangen. Eén van de vrouwen een onschuldige toeschouwer vallen als eerste slachtoffers. Net zoals bij Hitchcock is het De  Palma vooral om de angst te doen. Angst om te worden betrapt, bang om verminkt te worden en de vrees om te zien wat men niet durft zien. Body Double is een film over verleiding en misleiding. Een mooie film.

IVO DE KOCK

(Bespreking verschenen in PANORAMA, 19 maart 1985)

BodyDouble_032

BODY DOUBLE: Driller killer

Zie ook:

DRESSED TO KILL: Dressed to kill

PHANTOM OF THE PARADISE: Phantom of the Paradise

SCARFACE: Scarface

PASSION: Passion

BODY DOUBLE: Body Double

Leave a comment