Michael Koch over ‘Drii Winter’: “Bergbewoners kijken anders naar leven en dood”
Met ‘Drii Winter’, tijdens Film Fest Gent bekroond met de Georges Delerue Award voor beste soundtrack, serveert de Zwitserse regisseur-scenarist Michael Koch ons een moderne Alpen-variant van een Griekse tragedie. Een fascinerend, verstild noodlotsdrama vol onderhuidse emoties dat volgens Koch draait “om hoe onze relatie met de natuur onze benadering van ziekte en dood beïnvloedt.”
Na zijn sociaal-realistisch debuut Marija (2016) tekent Michael Koch (° 1982) met Drii Winter (A Piece of Sky) voor spirituele, contemplatieve cinema. Een liefdestragedie waar emoties onderhuids borrelen en magisch-realistische elementen de documentaire schijn doorprikken. Met amateuracteurs, en als decor een onverstoorbaar berglandschap, vertelt Koch het verhaal van de eerst door een gesloten gemeenschap en daarna door ziekte beproefde liefdesrelatie. Resultaat is het gelaagd portret van een bonkige landwerker en een jonge moeder.
Wanneer na een motorongeval een hersentumor vastgesteld wordt bij de zwijgzame Marco blijkt die ziekte te leiden tot een gedragswijziging. Daardoor krijgt zijn romance met de frêle ogende Anna klappen. Maar de tragedie zorgt ook voor kracht en energie terwijl het omringende berglandschap inwendige rust oplevert. We spraken met de Zwitserse filmmaker in een hotel met zicht op de Gentse skyline over verstilde cinema en de botsing tussen weidse natuur en verborgen emoties.
In steen gehouwen
In de openingsbeelden van Drii Winter (A Piece of Sky) ontdekken we een ruw, rotsachtig landschap en een bonkig personage. Wanneer de naam al niet geclaimd was door een bekend acteur had het personage ‘The Rock’ kunnen heten.
Michael Koch: “Het is fijn wanneer je een beeld vindt waarmee je verschillende point-of-views kan verbinden. De massieve rotsblok zegt iets over het personage maar vertegenwoordigt ook de natuur. In het begin van de film zien we de steen, daarna Marco’s massief lichaam, dan zijn ruw gezicht en in een volgend shot ontdekken we Anne in het gastenverblijf waar ze werkt.
Zo worden, tegelijk met de schets van het kader, de protagonisten geportretteerd. Wat aangeeft dat je alles vanuit twee standpunten kan bekijken. Mens en natuur. Stenen vormen een rode draad door het verhaal. Ze lijken stille getuigen van het verhaal van Marco en Anna terwijl de rotsblok aan het slot de cirkel sluit. De rotsen zullen er nog duizend jaar zijn, wanneer mensen al lang verdwenen zijn. Terwijl aan mensenlevens een einde komt blijft de natuur bestaan.”
Aan het slot volgt op het beeld van de rotsblok een shot waarin Anna vanop een berg uitkijkt over een immens landschap.
“Dat geeft de dimensie aan van de wereld waarin ze leeft. In bergen besef je dat je als mens een kleine rol speelt in vergelijking met het schijnbaar eindeloze berglandschap. Je bent slechts een nietig onderdeel van een groter geheel.”
Eenzelfde beeld van een op de rug gefilmd personage op het dak van een wolkenkrabber in een stedelijk landschap zou geassocieerd worden met hoogte, angst en dood terwijl hier de associatie rust, ontzag en leven is.
“Ik heb ook die indruk, al gaat Drii Winter toch ook onder meer over de dood. Voor mij heeft die bergwereld iets heel kalm, vredig, en dat levert de kijker inwendige rust op. Het weerspiegelt ook de geestesgesteldheid van de personages.”
Geen postkaart uit Zwitserland
Drii Winter laat de traditionele toeristische clichés, met bergen waar het groen van de bossen en weiden afwisselt met het wit van gletsjers, achterwege.
“Het leek me nuttig om lichtjes andere beelden te gebruiken om de locatie een andere energie te geven dan die van de vertrouwde Zwitserse posterbeelden. De bergen ademen schoonheid uit maar bezitten ook destructieve energie. Je voelt dat uiteindelijk de natuur sterker is dan de mens. Dit bewustzijn is belangrijk voor het verhaal omdat ik denk dat de dorpsbewoners opgroeien met het gevoel dat je niet alles kan controleren, dat de natuur meer kracht bezit. Dat doet iets met de mensen, met de manier waarop ze omgaan met moeilijke situaties in hun leven.”
Het weer verandert snel in de bergen wat bewoners het gevoel geeft dat ze overgeleverd zijn aan de grillen van de natuur.
“Klopt, ik breng veel tijd door in de bergen en wou niet enkel dit verhaal vertellen maar ook het berggevoel delen. Ik zocht naar beelden die mijn beleving konden vertalen. Drii Winter loopt als tocht naar zelfontdekking via gevoelens van eenzaamheid, isolement en machteloosheid.”
Een berg problemen
Wat inspireerde je om dit verhaal te vertellen van een man wiens karakter verandert door ziekte?
“In de bergen ontmoette ik een jonge vrouw die me haar verhaal vertelde. Haar echtgenoot werd ziek door een hersentumor en verloor de controle over zijn leven. Ze vertelde dit niet op een gefrustreerde of getraumatiseerde manier, het klonk alsof ze er mee kon omgaan. Haar kalmte maakte indruk op mij. Het is een zwaar verhaal maar ik zie haar niet als een slachtoffer. Ze ontwikkelde een inwendige kracht waardoor ze verder kon leven.
Ik deed research over deze vaak voorkomende vorm van tumor en ontdekte daarbij dat mensen uit bergregio’s er op een andere manier mee omgaan dan mensen uit de steden. Daar waar in steden mensen meer vertrouwen op dokters en chirurgie, ik denk omdat het voor hen moeilijker te aanvaarden is dat er dingen zijn die je niet kan veranderen of controleren, treedt er in de bergen meer aanvaarding op. Bergbewoners kijken anders naar leven en dood.”
De oplossingen die in stedelijke context verwacht worden van de medische wereld creëren vaak extra spanning bij patiënten.
“Exact. Daarom vond ik het interessant om het verhaal in dit deel van de wereld te situeren omdat er een aspect van mysterie en energie verbonden is met de daar heersende benadering van het leven. Na mijn research bracht ik veel tijd door in de bergen om te spreken met mensen en daardoor evolueerde het scenario. Ik vroeg hen wat ze dachten over ziekte en dood. Hoe ze omgingen met dergelijke moeilijke situaties. En of ze wilden optreden in de film.
Vooraf leek de keuze voor niet-professionele acteurs geen evidentie maar na verloop van tijd leek het me de enige optie. Want de film gaat over deze bergmensen. Ze waren niet makkelijk te overtuigen om mee te werken want ze hebben het bijzonder druk. Vooral in de zomer zijn ze constant bezig. Op Simon Wisler, die ik ontdekte tijdens een lokale worstelwedstrijd, heb ik een jaar moeten inpraten voor hij bereid was mee te werken.”
De kracht van amateurs
Zijn vertolking is subtiel, van zijn gezicht lezen we de kalmte die past bij het verhaal en de toon van Drii Winter.
“De medewerking van Simon en de andere niet-professionele acteurs was extra belangrijk omdat er weinig dialoog is in de film. De bergbewoners spreken niet veel, ze doén vooral dingen. Ik wou hun dagelijkse werkzaamheden tonen en daar waren hun lichamen, hun gezichten én hun ervaring belangrijk voor. De ‘amateurs’ maken de film heel authentiek. Bovendien zijn de emoties van bergbewoners vaak verborgen. Je moet ze via een soort schattenjacht trachten te vinden.”
Daarbij was het waarschijnlijk belangrijk dat ze niet het gevoel kregen te moeten acteren, gevoelens of ideeën te moeten uitdrukken.
“Ik nam de bergbewoners zoals ze zijn, vroeg ze niet om personages te spelen of worden. Op uitzondering misschien van Michèle Brand, zij was ook een niet-professionele acteur maar haar personage Anna moest wel bepaalde emoties vertonen zodat het publiek het drama kan plaatsen. Michèle doet het geweldig omdat je niet het gevoel krijgt dat ze speelt.”
Ze reageert op de andere personages en treedt als brugfiguur op voor het publiek dat tracht te oordelen en niet te veroordelen.
“Zij is onze link met deze wereld en haar niet-oordelende opstelling houdt ons een spiegel voor. We zien alles door haar ogen en het is aan ons om al dan niet te oordelen. In de huidige samenleving oordelen we veel te snel en scherp. Soms is het beter om niet te oordelen. Aan het einde is het duidelijk wat Anna wel en niet wil maar ze blijft weigeren Marco te veroordelen. Ik denk dat het soms goed is om even te wachten met oordelen. De tijd nemen om na te denken over argumenten is geen overbodige luxe.”
De drie seizoenen
Oordeel en straf worden dikwijls verbonden. Vaak wordt geoordeeld vanuit een verlangen naar bestraffing. Anna beseft dat kinderen beschermd moeten worden maar ze weigert mee te werken aan het straffen van Marco.
“Je kan mensen ook niet straffen omwille van hun ziekte. Marco controleert zijn gedrag niet maar Anna beseft dat haar dochter beschermd moet worden. Daar is ze als moeder verantwoordelijk voor. Het is mooi dat ze die twee emoties kan scheiden: de nood om te beschermen en de reflex om te straffen.”
Het verhaal volgt de seizoenen en is opgedeeld in segmenten gescheiden door muzikale intermezzo’s. Zorgt het zingende koor in het berglandschap voor rust- en reflectiemomenten?
“Het verhaal is opgedeeld in hoofdstukken en de optredens geven een overgang aan. Ik zag tijdens het scenarioschrijven in het verhaal een Griekse tragedie met het centrale koppel Marco-Anna dat door het noodlot een beproeving te verduren krijgt. Als publiek kijken we naar hoe ze met die test omgaan. Door het koor van de Griekse tragedie letterlijk in beeld te brengen wou ik deze link onderstrepen.
Bovendien heeft elk bergdorp wel een koor waardoor het ook geen totaal vreemd gegeven is. De narratieve structuur is elliptisch, met lange gechoreografeerde sequenties, en het koor signaleert telkens een overgang. Doordat het een haast surrealistische insert lijkt ontstaat er ook een zekere spanning met de documentaire, vals realistische look van Drii Winter.”
Het kader zegt alles
Hoe besliste je welke performance waar opgenomen werd?
“Ik deed research naar traditionele Zwitserse folksongs en gaf de teksten aan mijn broer Tobias die de muziek voor de film schreef. Tijdens de opnamen filmden we kooroptredens willekeurig maar tijdens de montage werd de film herschreven. Bij het voorbereiden had ik interessante locaties in de buurt van het dorp gevonden. Dat leverde een mooi overzicht op: het meer in de vallei, de plek met de rotsen, de brug die aangeeft hoe smal de vallei kan zijn,… Bij het monteren gaven we elk ‘musical’ stukje zijn betekenisvolle plaats.”
Het 4:3 beeldformaat van Drii Winter wordt doorgaans niet gebruikt wanneer het landschap belangrijk is.
“Het zou eenvoudig zijn om de toeschouwer te overweldigen met breedbeeld of Cinemascope opnamen van de bergen. Maar dat is ook gevaarlijk want ik wou me vooral concentreren op de personages. Door dit formaat focussen we op mensen en niet op de omgeving. Dat was één reden. De andere was dat het formaat de enge vallei tussen twee bergen perfect evoceert.”
Het levert een contrast op tussen enerzijds een claustrofobisch gevoel en anderzijds het aanvaarden van de eigen nietigheid in een immense ruimte.
“Ik hou ook van het idee dat een outsider in een gesloten wereld terechtkomt. De reacties van de lokalen verschillen van persoon tot persoon op die vreemdeling.”
Een heel eigen pad
Belangrijk in je filmstijl is dat je toeschouwers niet aangeeft wat ze moeten zien maar hen aanmoedigt om goed te kijken. Details zijn daarbij cruciaal.
“Voor mij moet film kijken een ontdekkingstocht worden. Cinema draait niet alleen om doorgeven aan het publiek hoe ze een verhaal, personages en de wereld moeten zien en beoordelen. Film gaat om het delen van ervaringen, van momenten waarbij je dingen kan ontdekken. Daarom tracht ik het publiek ook de tijd te geven verschillende zaken te ontdekken en gevoelens te laten inwerken. Door ietwat te vertragen geef ik de kijker tijd en ruimte om zich een eigen opinie te vormen.”
Zijn er filmmakers die je inspireerden om dit pad te volgen?
“Ik kan er niet een bepaalde regisseur uithalen, er zijn er meerdere die golden als voorbeeld. De Mexicaanse cineast Carlos Reygadas (Stellet Licht, Post Tenebras Lux, Nuestro Tiempo) onder meer, iemand die tijd neemt om dingen te ontdekken en graag werkt met niet-professionele acteurs. Maar ook de vroege films van Bruno Dumont (La vie de Jésus, L’humanité, Flandres), die op ongewone en niet-psychologische wijze het gedrag van personages verklaren, spreken me aan.”
Bij Dumont worden personages vaak bepaald door een spirituele kant van hun persoonlijkheid terwijl er in Drii Winter een magisch aspect verbonden is aan de identiteitsverandering.
“Er is geen religieus element aan gelinkt, Anna is ook niet gelovig in de klassieke zin. Maar haar overtuiging is meer verbonden met de cyclus van de natuur en het leven. Daarom was het ook belangrijk om de film te draaien tijdens verschillende seizoenen om aan te geven dat alles doorgaat. Ook wanneer Marco sterft. Dat brengt hoop in beeld en reikt kracht aan.”
Welk advies dat je ooit kreeg als filmmaker blijf je blijf volgen?
“Ik vroeg ooit aan Carlos Reygadas wat zijn drive was bij filmmaken. Hij zei dat je als cineast gedreven moet worden door iets dat zo intens en persoonlijk is dat je het absoluut wil delen. Dat je niet anders kan dan het delen. Je moet eerlijk zijn met jezelf en enkel werken in een kader waar je je gevoelens en gedachten compromisloos kan uitdrukken. De droom is het punt te bereiken waarop je ongedwongen je interne gevoelens en noden kan delen met een publiek via een verhaal en personages. Ik wil in de toekomst geen films of verhalen kopiëren die men al duizend keer gezien heeft maar eerder mijn intuïtie en perceptie van de wereld vertrouwen en trachten te delen met de wereld.”
IVO DE KOCK
Gent, 18 oktober 2022
DRII WINTER van Michael Koch. Zwitserland-Duitsland 2022, 136’. Met Michèle Brand, Simon Wisler, Elin Zgraggen, Daniela Barmettler. Scenario Michael Koch & Nadja Dumouchel. Muziek Janik Giger & Tobias Koch. Fotografie Armin Dierolf. Montage Florian Riegel. Distributie MOOOV. Release 7 november 2022.