MICHAEL CIMINO: Een enigma in een mysterie in een mythe
“Niemand weet eigenlijk iets van jou” zei een vriend ooit tegen filmicoon Michael Cimino. Biograaf Charles Elton tracht feiten van fictie te scheiden om het mysterie te doorgronden maar stuit op een caleidoscoop van persona’s.
De bittere en kritische toon van de Amerikaanse cinema tijdens de jaren zeventig weerspiegelde de morele crisis van het land en werd aangekondigd door de Easy Rider tagline “A man went looking for America and couldn’t find it anywhere”. Vijf jaar na Dennis Hoppers roadmovie uit 1969 startte Michael Cimino (1939-2016) onder Clint Eastwoods vleugels met Thunderbolt and Lightfoot zijn zoektocht naar Amerika. Hij vond het land overal; in pijnlijke verhalen, adembenemende landschappen en traumatische ervaringen.
Een filmreis die liep van helletochten The Deer Hunter (1978), Heaven’s Gate (1980), The Year of the Dragon (1985), The Sicilian (1987) en Desperate Hours (1990) tot de helende roadtrip Sunchaser (1996). Met meer melancholie dan somberheid focuste Cimino op de in Amerikaanse cultuur populaire strijd tussen idealisme en zelfkastijding. Om in zijn bloedeigen opkomst- en ondergangsverhaal te transformeren van wonderboy tot paria van Hollywood. Eerst bejubeld, daarna uitgespuwd en dan vergeten.
Behalve in Frankrijk waar gelobbyd werd voor de rehabilitatie van Heaven’s Gate en naast twee romans (Big Jane, A Hundred Oceans) ook Cimino’s autobiografie Conversations en mirroir verscheen. Ondanks “Ik ben een mythe” openingswoorden vooral het portret van een personage, de beschrijving van het leven van iemand die al dan niet Michael Cimino is. Een eenzaat die een reïncarnatie van Norma Desmond (Sunset Boulevard) lijkt. Teruggetrokken levend en dromend van onsterfelijkheid. “Ik haat het dit boek te schrijven,” lezen we na 50 pagina’s, “ik heb niets te zeggen”.
Dat was natuurlijk niet zo, alleen had de filmmaker zoals Charles Elton stelt in Cimino “een ambivalente relatie met de waarheid” en de neiging zijn leven te fictionaliseren. De leugens van Cimino waren legendarisch: hij veranderde zijn geboortedatum, beweerde over oorlogservaring te beschikken die inspiratie leverde voor The Deer Hunter, trachtte een ‘waargebeurd’ etiket te kleven op de Russische roulette scène in die film, loog over het auteurschap van scenario’s, verzon opname incidenten en interventies bij testvoorstellingen. Elton doorprikt de meest grove leugens maar bij sommige verhalen blijft twijfel leven. Omdat er onvoldoende documentatie bestaat en omdat getuigenissen van naasten vaak constructies lijken. Elton lost dat op door verschillende versies te brengen en de lezer te laten kiezen.
Grote onthullingen en definitieve conclusies levert dat niet op maar wel het beeld van een complex man met gebreken én immens talent. Maar vooral ook de drang om “een Russische popjes verhaal van zijn eigen leven te maken” waarbij het moeilijk te bepalen was “of Cimino zijn eigen verhalen geloofde of dat de verzinsels waarheid werden door herhaling.” Daardoor was er “geen definitieve versie van zijn leven, no final draft”, enkel variaties die pasten bij de telkens veranderde beelden die Cimino van zichzelf presenteerde. Volgens Elton sloeg de verwarring die dat creëerde ook over op de man verantwoordelijk voor het vervagen van de scheidingslijn tussen feit en fictie. “Ook al had hij zijn caleidoscopisch persona zelf gecreëerd, Cimino worstelde met het integreren van de verschillende Michael Cimino’s in één Michael Cimino,” schrijft Elton, “hij vertelde ooit aan F.X. Feeney ‘Toen ik mezelf googelde herkende ik de meeste mensen niet die ik geweest ben’.”
De kracht van Cimino is dat deze eerste biografie van de regisseur duidelijk maakt dat het omstreden statement “I am not who I am, and I am who I am not” niet verwarrend maar verhelderend is. Voor de filmmaker waren creatie, transformatie en identiteit verbonden. Terwijl de kloof tussen zijn zelfbeeld en imago groot bleef. Elton geeft toe het enigma van monstre sacré Cimino – “hij mag zich monsterlijk gedragen hebben, hij was echt geen monster” – niet helemaal ontsluierd te hebben. Hij schetst wel hoe de filmmaker het product was van zijn ambitie, talent en gedrevenheid. Waarbij compromisloosheid leidde tot unieke, tegendraadse films. Maar er was, zoals de ondertitel onderstreept, ‘the price of a vision’. Met die bijzonderheid dat Cimino volgens Elton deze prijs ook wou betalen omdat hij als de dood was voor middelmatigheid. Een van de Russische popjes genaamd Michael Cimino was ook een variant van de The Fountainhead protagonist die eigen creaties liever vernietigt dan zich te conformeren. Geen toeval dat de Ayn Rand adaptatie een niet gerealiseerd droomproject bleef.
IVO DE KOCK
CIMINO. THE DEER HUNTER, HEAVEN’S GATE AND THE PRICE OF A VISION, CHARLES ELTON, NEW YORK, ABRAMS PRESS, 2022, 348 PAG., 26 €.
