Stephan Streker over ‘L’ennemi’: “Iemand veroordelen vanuit je ‘intieme overtuiging’ is onzin”

‘L’ennemi’, de vierde film van de Brusselse journalist en filmmaker Stephan Streker (‘Michael Blanco’, ‘Noces’, ‘Le monde nous appartient’), is tegelijk een tragisch liefdesverhaal en een trip door de verwarde geest van een van moord beschuldigde politicus. De verwijzing naar het wedervaren van de Waalse politicus Bernard Wesphael is overduidelijk maar een docudrama wordt het nooit. ‘L’ennemi’ blijft fictie en flirt eerder met vragen dan met antwoorden. “Het zou oneerlijk zijn te stellen dat wat ik toon ‘de waarheid’ is” aldus Streker. Maar de emotionele waarheid van deze tragedie aan ’t zeetje zindert wel na. Krachtige, wervelende cinema!

Wanneer een gedesoriënteerde Jérémie Renier (o.m. L’enfant, Le gamin au vélo, Nue propriété, Frankie, Slalom) in L’ennemi met wazige blik rondkijkt op het strand van Oostende ontwaart hij een jongetje met een Kevin De Bruyne Rode Duivels t-shirt. Geen toeval want regisseur en voetbal-analist Stephan Streker (° 1964) noemt zich diens “nummer één fan. Om drie redenen: Kevin ziet dingen beter dan gelijk wie, hij ziet ze sneller én doet anderen beter voetballen.” Aan het einde van ons rond zijn passie voor film draaiend interview geraakt Streker helemaal in overdrive wanneer die andere grote liefde aan bod komt. Voetbal. Antwerp – Vitosha Sofia en Erik Van Looy, het eerbetoon aan Streker in een column van Filip Joos, Johan Cruijff en de “gekke maar geniale voetballer Didier Lamkel Ze” passeren de revue. Net als heilige principes zoals voetbalwedstrijden en films tot het einde uitzien.

Een tragische draaikolk

Niet echt ongewoon want Stephan Streker is naast regisseur van films als Michael Blanco (2004),  Le monde nous appartient (2012) en Noces (2016) ook voetbalconsulent voor de Franstalige televisie. Alleen ging dit interview door tijdens Film Fest Gent anno 2020, aan het begin van de pandemie waardoor de film release alsmaar werd uitgesteld. Tot nu dus. Strekers adembenemende door waargebeurde feiten geïnspireerde psychologische liefdestragedie L’ennemi (2020) duikt in de verwarde geest van een man die schuld en onschuld, fictie en realiteit, liefde en lijden door elkaar haalt. De onstuimige relatie van politicus Louis Durieux Renier) en radiopresentatrice Maeva (Alma Jodorowsky) eindigt bruusk wanneer hij haar vermoord aantreft op de badkamervloer van zijn Oostends hotel. Dat leidt tot Durieuxs arrestatie (omdat hij verzuimt zijn parlementaire onschendbaarheid te vermelden) en een reeks vragen die onbeantwoord blijven.

L’ennemi is een krachtige tragedie maar vooral ook sterke cinema. Je werkt nadrukkelijk met beeld, geluid, muziek en acteurs om dit complex portret te schetsen van een verwarde publiek figuur die worstelt met dramatische privéproblemen.

Stephan Streker: “Vandaag is het meer dan ooit nodig om gebruik te maken van de kracht en de mogelijkheden van cinema om films te maken die je in de zaal wil zien. Films maken is op een verhoogde, gedramatiseerde manier communiceren via beeld, geluid, tijd en muziek. Een communicatie die tegelijk diepgaand, mysterieus en complex kan en moet zijn. De artistieke inspanning die filmmakers leveren staat haaks op wat sociale media doen, namelijk de wereld binair opdelen in hashtags. Zoals #guilty versus #innocent. Dat zwart-wit denken zint me helemaal niet.

Als filmmaker doe je het omgekeerde wanneer je een krachtig en uniek verhaal wil vertellen. Je gaat op zoek naar iets dat meer gelaagd, geheimzinnig en ingewikkeld is en de vrijheid van interpretatie bij de toeschouwer legt. Een van mijn obsessies als cineast is het intellect én de emoties van de kijker op zo’n complexe manier aan te spreken dat er meer vragen worden opgeroepen dan antwoorden gegeven. Vragen trekken immers zaken open terwijl antwoorden dingen afsluiten. Daarom heb ik L’ennemi ook gemaakt voor de bioscoop met een breedbeeldformaat, gedetailleerde aandacht voor het geluid, een dramatisch gebruik van muziek en een wisselwerking tussen beeldkader en decor. Ik ben blij dat je dit oppikt want het is volgens mij zo dat cinema zal overleven.”

Een verzonnen realiteit

Dit is fictie die vertrekt van de realiteit. Van de moord op Véronique Pirotton, de vrouw van de Waalse politicus Bernard Wesphael, in 2013. Wat sprak je aan in het gegeven?

“Het is tegelijk wel en niet de waargebeurde geschiedenis, het faits divers. Het is natuurlijk geïnspireerd door de feiten, maar toch is het nièt het verhaal van Bernard Wesphael. Het is niet zijn parcours of lotsbestemming. In L’ennemi heeft hij een zoon en geen dochter, is zijn nieuwe vrouw kinderloos terwijl ze in de realiteit een kind heeft, stapt Louis Durieux uit de politiek terwijl Bernard Wesphael nog actief bleef. Er zijn dus veel verschillen. Mijn opzet was om met filmische middelen een sterk, dramatisch verhaal te vertellen vanuit een duidelijk standpunt. Het intieme standpunt, de relatie van een individu met zichzelf. Daarin zit heel wat twijfel, veel onzekerheid.

Alle andere personages hebben een mening over Durieux en de zaak maar hij niet. Misschien doet Louis alsof hij het niet weet, dat blijft een vraagteken. Wat me boeit zijn al die zekerheden die opgebouwd worden terwijl een publieke persoon naakt staat tegenover iedereen. Bovendien zegt het ook iets over België, een land waar bekende figuren binnen een taalgemeenschap onbekend kunnen zijn voor leden van de andere gemeenschap. En natuurlijk gaat het ook over liefde. Liefde is het mooiste wat er is maar kan ook omslaan in het verschrikkelijkste dat er bestaat, lijden. Zeker aan de kust, ik heb de indruk dat men altijd begint te ruziën aan de zee. Vooral in Oostende lijkt iedereen constant elkaar uit te schelden.”

Misschien is het de combinatie van grijsheid en wind?

“Ik denk het. De wind maakt gek. Ik heb een hekel aan wind. Tijdens de opnamen was ik bang dat die wind dingen om zeep zou helpen.”

Maar wind is samen met de elementen water en zand nadrukkelijk aanwezig in L’ennemi.

“Net als Oostende, dat een personage is in de film. Het is mijn favoriete stad, een stad van artiesten en muzikanten. Van James Ensor en Marvin Gaye.”

Midnight Love Tour

Klopt het dat Oostende ook in de titel van je project zat?

“Inderdaad, Ostende, une nuit. Een nacht in Oostende. Ik heb uiteindelijk voor L’ennemi gekozen omdat L’ennemi intime, de intieme vijand, het onderwerp is. De titel is kort en krachtig gehouden omdat het intieme sowieso verbonden is met de notie van vijand. De enige vijand die je in je leven zal tegenkomen ben jezelf. Er zijn natuurlijk nog tegenstanders maar de grote vijand ben jij. Tegelijk ben je ook je beste vriend. Daar komt het intieme in beeld: wie of wat ben je wanneer je alleen bent?”

Je opent ook met de close-up van een vrouw.

“Een mooie vrouw die het mooiste liefdeslied zingt dat er bestaat. Eentje waaruit liefde en lijden spreekt.”

Je focust op haar ogen en dus ook de blik van de kijker.

“Waarom wou ik vertrekken van een waargebeurd verhaal? Omdat het gezichtspunt, de point of view, daarbij essentieel is. De blik maakt het werk. Oliver Stone heeft een film gemaakt over JFK, zoals ook een Michael Mann of een Clint Eastwood reële verhalen hebben aangepakt. Interessant daarbij is de persoonlijke aanpak en stijl van de makers die zich het onderwerp toe eigenen. Niet zozeer het alibi van wat men vertelt maar hoe men een verhaal brengt, vanuit welk perspectief men vertelt en welke vrijheid de kijker krijgt om er mee om te gaan.

Of het nu gaat om dit faits divers of een ander: elke filmmaker die zich baseert op waargebeurde feiten vertelt een verschillend verhaal, neemt andere elementen over en voegt er andere toe. Cinema is waarheid creëren via leugens. Ik heb niet de pretentie om conclusies te trekken over de ware verantwoordelijkheden en motivaties van echte personen. Mijn film is een spektakel, een fictie die enkel als doel heeft ons te bevragen en te ontroeren.”

Botsende point-of-views

Alle personages rond Louis Durieux zijn constant bezig om de gebeurtenissen te verklaren en hem aan te geven hoe hij zich moet gedragen.

“Exact. Iedereen heeft een idee over en een visie op wat Durieux wel of niet gedaan heeft en over wat hij had moeten doen. Zelfs zijn zoon, die beweert niet te oordelen, neemt wèl een standpunt in. Zijn gezichtspunt wordt gekleurd door de situatie en het gedrag van vader. Het is zoals bij Noces dat draaide rond een in België levend meisje dat door haar familie onder druk wordt gezet om via Pakistaanse tradities te huwen. Wat me frappeerde toen de beste vriend van haar broer me het verhaal vertelde was dat hij aangaf hoezeer die broer van zijn zus hield en zich verscheurd voelde. Ik zag meteen een Griekse tragedie en een verhaal waarbij verschillende standpunten botsen.

Het idee om L’ennemi te maken ontstond op de dag dat twee vrienden me, onafhankelijk van elkaar, trachtten te overtuigen van respectievelijk de schuld en de onschuld van Bernard Wesphael. Twee intelligente mensen die onwrikbaar overtuigd waren van hun gelijk. Het stimuleerde me om een verhaal te vertellen waarin niet het hoofdpersonage maar de anderen over de zekerheden beschikken. Terwijl we via radio en televisie gebombardeerd worden met ‘feiten’ en opinies. Die elementen in combinatie met mijn eigen gevoeligheid moest een goede film opleveren leek me. Daarom begon ik aan het scenario.”

Door het mysterieuze karakter van L’ennemi moet Jérémie Renier als acteur vooral suggereren en prikkelen.

“Dat dit hem moeiteloos lukt bewijst welke grote acteur hij is. Acteurs doen beroep op ofwel hun instinct, ofwel op hun techniek. Jérémie combineert de twee. Dankzij de broers Dardenne en o.m. L’Enfant leerde hij zijn instinct volgen terwijl hij door constant te acteren zijn techniek perfectioneerde. We hebben intens samengewerkt maar ook met de andere acteurs klikte het perfect. Iedereen zat op dezelfde golflengte. Met name de kijker vrij laten om dingen te interpreteren, hen geen conclusie op te dringen. Omdat je in het ware leven ook je weg moet zoeken en omdat films die aangeven wat je moet denken en voelen niet interessant zijn. Ik hou het wanneer er op einde vragen open blijven. Of het nu gaat om Alexandria…Why? van Youssef Chahine of Barry Lyndon van Stanley Kubrick, goede films laten je achter met vragen. En goede acteurs zoals Jérémie roepen die vragen mee op.”

De maskers van Ensor

De beelden waarmee je opent en sluit zijn daarom cruciaal.

“We openen met Maeva omdat ze een mysterie blijft: het verhaal draait om haar en we weten niet wat er met haar gebeurd is. Wanneer er aan het einde n.a.v. zijn vrijspraak geantwoord wordt op de vraag of dit vonnis Durieux onschuldig maakt met “dat weet alleen hij” geeft dat ook aan dat alleen zij het eigenlijk weet. Ik vond het belangrijk dat een film die in de eerste persoon wordt verteld opent met een vrouwelijk personage. Er zijn t.o.v. haar, onafhankelijk van de schuld van de mannelijke protagonist, rekeningen te vereffenen. Want er is een beeld van haar gecreëerd terwijl ze een mysterie blijft.”

L’ennemi baadt in een beklemmende ‘schijn bedriegt’ film noir sfeer, laat de maskers van Ensor een symbolische rol spelen en herneemt de “Tout le monde est coupable” quote uit Jean-Pierre Melville’s Le Cercle Rouge. Niets is zeker, alles is perceptie en interpretatie.

“Iedereen heeft recht op een opinie en een interpretatie maar het is ook niet meer dan dat. Meningen zeggen vaak meer over de persoon die ze uit dan over het individu waarover gepraat wordt. Dat laat ik het Sam Louwyck personage (‘de man die zeven talen spreekt’) ook letterlijk zeggen. Iemand beoordelen, veroordelen vanuit je ‘intieme overtuiging’ is onzin. Het zegt alleen iets over jou op dat moment in je leven.”

Gent, 17 oktober 2020

IVO DE KOCK

L’ENNEMI van Stephan Streker. België 2020, 105’. Met Jérémie Renier, Alma Jodorowsky, Emmanuelle Bercot, Félix Maritaud, Sam Louwyck, Peter Van den Begin, Bruno Vanden Broecke, Jeroen Perceval, Zacharie Chasseriaud, Peter Van den Begin. Scenario Stephan Streker. Fotografie Léo Lefevre. Distributie Paradiso. Release 26 januari 2022.