Filmjaar 2021: Hoe essentieel is cinema? De sequel.

dec 23, 2021   //   by Ivo De Kock   //   actueel, boek, dvd, filmkritiek, nieuws  //  Reacties uitgeschakeld voor Filmjaar 2021: Hoe essentieel is cinema? De sequel.
Un Monde

Teleurstelling. Verbijstering. Onbegrip. Verontwaardiging. Woede. Vertwijfeling. Dat de Belgische filmsector aangeslagen reageert op de beslissing van het overlegcomité om de bioscopen te sluiten van 26 december tot 28 januari is een understatement. Niemand die het kan vatten dat met mondmasker en op afstand van elkaar in één richting naar een scherm kijken beschouwd wordt als onveilige cultuurbeleving en motor van de pandemie. Toch is het terug naar af voor de cinema’s en de sector. Dat levert een déjà-vugevoel op. Een jaar geleden keken we terug op het corona-filmjaar 2020 met een vraag: hoe essentieel is cinema? Deze vraag blijft relevant bij dit weinig feestelijk slot van 2021. Helaas is het antwoord van de overheid “totaal niet”. En toch blijft cultuur in het algemeen en film in het bijzonder belangrijk, nee: essentieel, voor de samenleving en onze geestelijke gezondheid. Ook daarom blikken we terug op Filmjaar 2021.

Hoe zullen film- en het cinemalandschap eruitzien na COVID-19? De vraag die we ons naïef weg na coronajaar 2020 stelden in ‘Filmjaar 2020: Hoe essentieel is cinema?’ (Filmjaar 2021) krijgt een ‘wordt vervolgd’-antwoord nu de pandemie met al haar varianten en golven wel een franchise lijkt geworden, en de zalen andermaal op slot gedwongen worden. Bizar genoeg was 2021 een rijk filmjaar – met ondanks de lange sluiting van de zalen een kwantitatief en kwalitatief sterk aanbod – al viel de opkomst tegen en bleven goed en slecht nieuws (over films, bioscopen en filmtijdschriften) elkaar afwisselen. De ene rollercoaster leek daarbij duidelijk op de andere.

Annette – regie Leos Carax

Maar hoe essentieel is cinema? Die vraag schuift mee naar 2022. Nadrukkelijker zelfs nu de bioscoopsector en filmliefhebbers zich midscheeps getroffen voelen door wat – eufemistisch gezegd – niet meteen een weloverwogen beslissing (want niet eens gedragen door experten en wetenschappelijk onderzoek) lijkt, om niet te zeggen oogt als paniekvoetbal. De hoop op filmplezier en cinemabeleving in een post-coronatijdperk, gesterkt door een uitermate warm en geslaagd Film Fest Gent 2021, zal ook in het nieuwe-jaar-met-oude-zorgen verbonden blijven met de verdediging en promotie van het essentiële karakter van film. De (uiteraard subjectieve) jaarlijstjes die traditioneel in december opduiken krijgen daarbij een extra dimensie. Ze illustreren de rijkdom van een medium dat ook (lees: zeker) in crisistijden voor meerwaarde zorgt.

Les Olympiades – regie Jacques Audiard

Crisis en cinema

Filmmakers zijn er zich van bewust. Toen we Jacques Audiard interviewden voor De Filmkrant n.a.v. het hedendaagse sprookje Les Olympiades, zag hij zijn volgend filmproject in dat perspectief: “Emilia Perez is een Spaans gezongen muzikale komedie die ik eerst als een opera schreef. Wat me aantrok was Mexico en de kans om de verschrikkelijke dingen die er gebeuren, via zang op te roepen. Chanter et enchanter, zingen en betoveren. Ik denk dat ook andere regisseurs, zoals Leos Carax (Annette), via het genre reageren op de huidige crisissituatie. Cinema floreerde tijdens de bezettingsjaren, de muzikale komedie deed het goed tijdens de depressieperiode. Een verband tussen dit escapisme en de huidige pandemie ligt voor de hand.”

Dealer – regie: Jeroen Perceval

Nu, 2021 was een ramp maar als filmjaar scoorde het eigenlijk nog oké. De vloedgolf aan films die ons na de heropening van de bioscopen overspoelde (slechts een fractie van wat op de plank lag werd immers online gelanceerd) deed de box office wel geen goed. Niet enkel de Vlaamse film (helaas de laatste jaren in een neerwaartse spiraal beland) werd hierbij getroffen (zelfs Jan Verheyens publieksvriendelijke Red Sandra en geprezen films als Dealer en La Civil deelden in de klappen). Op het vlak van kwaliteit en diversiteit zat het echter wel snor. Het was dan ook dit jaar niet zwaar zwoegen om jaarlijstjes met bioscoopfilms, online releases, fysieke dragers en filmboeken op te stellen.

Titane – regie: Julia Ducournau

Bioscoop 2021

Best ten op het grote scherm:

  1. Titane van Julia Ducournau
  2. First Cow van Kelly Reichardt
  3. Un Monde van Laura Wandel
  4. Petite Maman van Céline Sciamma
  5. Nomadland van Chloé Zhao
  6. The Card Counter van Paul Schrader
  7. Bad Luck Banging or Loony Porn van Radu Jude
  8. Petite Fille van Sebastien Lifshitz
  9. Old van M. Night Shyamalan
  10. Pig van Michael Sarnoski
Petite Maman – regie: Céline Sciamma

Net buiten de top tien: The Green Knight (David Lowery), Black Widow (Cate Shortland), Ballad of a White Cow (Maryam Moghadam en Behtash Sanaeeha), Les Olympiades (Jacques Audiard), Benedetta (Paul Verhoeven), Playlist (Nine Antico), Onoda (Arthur Harari), Future Shocked (Johan Van Schaeren), La Civil (Teodora Ana Mihai), Martin Luther King vs The FBI (Sam Pollard), The Father (Florian Zeller), Promising Young Woman (Emerald Fennell) en Where is Anne Frank (Ari Folman).

David Byrne’s American Utopia – regie: Spike Lee

Streaming 2021

Online revelaties:

  1. David Byrne’s American Utopia van Spike Lee
  2. The Underground Railroad van Barry Jenkins
  3. Judas and the Black Messiah van Shaka King
  4. The White Tiger van Ramin Bahrani
  5. No Sudden Move van Steven Soderbergh
  6. Squid Game van Hwang Dong-huyk
  7. Lilian van Andreas Horvath
  8. White Riot van Rubika Shah
  9. Kajillionaire van Miranda July
  10. The Burnt Orange Heresy van Giuseppe Capatonde
In the Mood for Love – regie: Wong Kar-wai

Fysieke dragers 2021

Klassiekers op Blu-ray & dvd:

  1. Le dernier métro van François Truffaut (Carlotta)
  2. Southland Tales van Richard Kelly (Arrow)
  3. Under the volcano & Wiseblood van John Huston (Carlotta)
  4. In the mood for love van Wong Kar-Wai (Cinéart)
  5. Black Jack van Ken Loach (Rimini)
  6. Johnny Guitar van Nicholas Ray (Sidonis)
  7. El Espinazo del diablo van Guillermo del Toro (Carlotta)
  8. Boxcar Bertha van Martin Scorsese (Rimini)
  9. The Far Country van Anthony Mann (Sidonis)
  10. Early Roman Polanski (Carlotta)
Johnny Guitar – regie: Nicholas Ray

Boeken 2021

Nederlandstalige filmboeken:

  1. Kijken maakt gelukkig van Gawie Keyser (Walburg Pers)
  2. Mooi zijn en zwijgen van Anke Brouwers (Vrijdag)
  3. Robbe De Hert, de Robin Hood van de Vlaamse Film samengesteld door Lukas De Vos & Freddy Michiels (VVF)
  4. Gent Filmstad – Cinema’s en filmaffiches – 1938-1961 van Lies Van de Vijver, Guy Dupont en Roel Vande Winkel (Houtekiet)
  5. Ik ben het die hier de vragen stelt! van Chris Craps (Storyland)
The Power of the Dog – regie: Jane Campion

Het jaar van de vrouw

“Enig lichtpunt in een verder donker (film)jaar lijkt me dat vrouwelijke filmmakers voor de meest markante films en meest memorabele scènes zorgden.” Dat schreven we toen we onze top vijf van 2021 met enkel vrouwelijke filmmakers bezorgden aan De Filmkrant. Het fijne was dat pas bij de terugblik was opgevallen hoe sterk de regisseuses hun stempel op het filmjaar hadden gedrukt. Door vaker in de regiestoel op te duiken, maar vooral ook door films die meer indruk maakten, die onder de huid kropen, die zorgden voor een krop in de keel en plezier waar geen naam voor bestaat.

Openheid en empathie verbinden de filmmakers van het jaar. “Wie wil kijken, ziet dat er zich dagelijks in scholen grote en kleine drama’s afspelen”, zei Laura Wandel toen we het tijdens Film Fest Gent met haar hadden over hoe heftig het is om vast te stellen dat pestgedrag op school tijdloos is. “Dankzij de empathische kracht van cinema kan ik dat duidelijk maken.” Er waren zeven jaar nodig voor het in Cannes positief onthaalde Un monde, “vijf jaar om de film te schrijven en twee om hem te maken.” De Belgische filmmaker wil zich dan ook niet laten vastpinnen op een tijdsplanning. Want “niet de tijd maar de film is belangrijk. Wanneer zeven of tien jaar nodig blijken, dan is het maar zo. Ja, het leven is kort, maar ik maak liever slechts twee films die ‘juist’ zijn dan tien die zus en zo zijn.”

First Cow -regie: Kelly Reichardt

Prijzen en waardering

Terwijl het vroeger bij ‘net niet’ en schouderklopjes bleef was 2021 het jaar waarin vrouwelijke filmmakers ook belangrijke prijzen in de wacht sleepten. Met name Chloé Zhao’s Nomadland won de Oscar voor beste film, Julia Ducournau zag Titane bekroond worden met een Gouden Palm in Cannes en Audrey Diwan verraste door de Gouden Leeuw van Venetië in de wacht te slepen met L’événement. Heel passend in het jaar dat boegbeeld en prijswinnaar (Ducournau’s voorganger) Jane Campion haar comeback vierde met The Power of the Dog, een western die toxische mannelijkheid onderuit haalt.

Nomadland – regie Chloé Zhao

Haast even opmerkelijk was dat nog andere relatief nieuwe stemmen lof kregen voor hun even boeiende als vernieuwende cinema. Van Belgische kant, naast Laura Wandel (Un monde pronkt tussen de 15 Oscarfinalisten voor beste International Feature Film) ook Teodora Ana Mihai die voor haar kidnapdrama La Civil de ‘prijs van de moed’ ontving in Cannes. Internationaal was er terecht veel waardering voor Kelly Reichardt en haar ‘de mythes van Amerika’s ontstaansgeschiedenis’ doorprikkende alternatieve western First Cow, Céliné Sciamma en haar sprookjesachtige tijdreisfilm Petite maman en Maggie Gyllenhaals ingetogen taboedoorbrekende The Lost Daughter.

Black Widow – regie: Cate Shortland

Sterke films voor het witte doek

Minder lof was er voor Chloé Zhao’s blockbuster Eternals, maar Cate Shortland zorgde dan weer voor misschien wel de beste Marvel-film in het ondertussen lange rijtje: Black Widow. Actie met een portie tragiek en de nodige dubbele bodems. Nog sterkere sociale commentaar en straffere humor maakt van Emerald Fennels wraakfantasie Promising Young Woman een van de meest speelse en verrassende films van het jaar. Ex-aequo met Kitty Greens ontluisterende thriller over machtsmisbruik en seksisme, The Assistant.

Seksisme en toxisch machismo worden ook gefileerd in Ninja Thybergs studie van de Amerikaanse porno-industrie Pleasure, bekroond in Deauville (Festival de Deauville 2021). Een festival waar nog vrouwelijke filmmakers aan het feest waren: Lauren Hadaway (The Novice), Alana Waksman (We Burn Like This) en Sabrina Van Tassel (The State of Texas vs. Melissa). En het leukste langspeelfilmdebuut van het jaar? De in stijlvol zwart-wit gedraaide komedie gedrenkt in pijn en woede: Playlist van de Franse striptekenaar Nine Antico (Interview Nine Antico).

Old – regie: M. Night Shyamalan

En nog een lijstje

Grootste understatement van het jaar: De ‘There’s something wrong with this beach!’-quote in M. Night Shyamalans grimmige sprookje Old, de meest knettergekke Hollywood-studiofilm in jaren, handig balancerend tussen B-film-kitsch en experimentele cinema.

Concertfilm van het jaar: Spike Lee wil zich een keer niet op de borst kloppen en laat American Utopia zo wervelen. “Everything changes. Every day is a miracle. I’m not alone and we’re all the same. The world won’t end it will just change its name.

Documentaire van het jaar: Petite Fille. “Wanneer ik groot ben zal ik een meisje zijn”, vertelde de vierjarige – als jongen geboren – Sasha aan haar moeder. Dat was voor Sabastien Lifshitz het startpunt van een subtiel, emotioneel portret.

Bizarste foodie-fabel: in Michael Sarnoski’s debuut Pig schittert Nicolas Cage als een man die na de ontvoering van zijn truffelvarken in de culinaire onderwereld van Portland duikt en daarbij trauma’s en wonden blootlegt. En eigenzinnige gerechtjes serveert.

The Father – regie: Florian Zeller

Vreemdste ‘immersive cinema’-ervaring: Florian Zeller dompelt ons onder in de verwarde geest van een paranoïde oude man (een theatrale, briljante Anthony Hopkins) en zorgt ervoor dat The Father desoriënteert én blijft nazinderen.

Strafste boekverfilming: The Underground Railroad van Barry Jenkins, de odyssee van een ‘weggelopen’ slavin door een land waar slavernij en racisme aan elkaar vastgeketend zijn. Sterke portretten en hallucinante beelden.

Strafste moordaanklacht: in Judas and the Black Messiah toont Shaka King hoe de Amerikaanse overheid Black Panther-leider Fred Hampton fysiek uitschakelde. Martin Luther King vs the FBI (Sam Pollard) en The United States vs Billie Holiday (Lee Daniels) zijn boeiende companion pieces.

Meest prettig gestoorde ‘historische’ film: David Lowery’s briljante, speelse en prettig gestoorde middeleeuwse trip The Green Knight. “Well done, my brave knight. Now … off with your head”, dixit de groene ridder.

The Green Knight – regie: David Lowery

Meest verrassende filmopener: de amateur-pornoscène waarmee Radu Jude zijn door Jean-Luc Godard geïnspireerde satirische geschiedenisles annex sociaal drama Bad Luck Banging or Loony Porn start.

Meest duizelingwekkende filmopener: de briljante dans-en-zangscène (‘So May We Start‘) waarmee Leos Carax Annette naar een niveau stuwt dat hij helaas niet kan aanhouden.

Het leukste déjà vu gevoel: Paul Schraders ‘old style’ The Card Counter mixt trauma’s, pijn, tristesse, verlossing en symboliek in een intens, karaktergedreven drama.

Het sterkste heimwee naar schandaal gevoel: Paul Verhoeven provoceerde op zijn heel eigen tong in de wang-manier met Benedetta. Maar zijn flirt met wansmaak, perversiteit, geweld en ironische maatschappijkritiek leverde enkel in Nederland (er zijn nog zekerheden) een mini-schandaal uit.

Het ‘Napels-zien-en-130-minuten-sterven’-gevoel: Paolo Sorrentino’s tragikomedie The Hand of God is tenen krullende navelstaarderij, die je haast doet betreuren dat Netflix ook films in de zalen uitbrengt.

The Hand of God – regie: Paolo Sorrentino

Het meest teleurstellende oogsnoepje: Wes Anderson kan toveren met beelden en scènes tot in de puntjes uitwerken, maar The French Dispatch houdt de kijker (bewonderend maar verveeld) op afstand. We waren liever te gast in The Grand Budapest Hotel.

De meest overtuigende tweede film: Julia Ducournau’s Titane is geen brave politiek-correcte themafilm maar extreme cinema. Fascinerend, provocerend en verontrustend. Een film die doet wat kunst hoort te doen maar meestal nalaat: taboes doorbreken en grenzen verleggen.

De leukste American Independents uit 2021 die hopelijk in 2022 de zalen halen wanneer die heropenen: Jim Cummings (Thunder Road) satire The Beta Test en Sean Bakers (The Florida Project) op de grens van fictie en realiteit balancerend fabel Red Rocket.

Meest emotionele moment tijdens een interview dit jaar: de bekentenis, met tranen in de ogen, van co-regisseur Maryam Moghaddam in Gent dat (het poëtische doodstrafdrama) Ballad of a White Cow wel héél (pijnlijk) persoonlijk is. Voldoende om alles in perspectief te plaatsen. Waardoor we klaar zijn voor 2022.

IVO DE KOCK

Ballad of a White Cow – regie Maryam Moghadam & Behtash Sanaeeha