‘Gent Filmstad’: Een trip door het filmgeheugen via cinema’s en affiches.

nov 3, 2021   //   by Ivo De Kock   //   actueel, Belgische cinema, boek, expo, nieuws, thema  //  No Comments

Tijdens een kwalitatief hoogstaand Film Fest Gent 2021 werden niet enkel twee nieuwe filmtijdschriften (‘Fantômas’ en ‘Humbug’) maar ook twee nieuwe boeken over film voorgesteld. De ode aan sterke vrouwen van de Amerikaanse stille cinema ‘Mooi zijn en zwijgen’ van Anke Brouwers en ‘Gent Filmstad: Cinema’s en filmaffiches, 1938-1961’, een fraai naslagwerk over een brok Belgische bioskoopcultuur gekoppeld aan een fraaie expo filmaffiches in De Krook. Twee onderbelichte stukken filmgeschiedenis in de volgspot.

Het wonderlijke jaar van het Vlaamse filmboek. Dat lijkt 2021 te worden. Nadat het jaren speuren met een vergrootglas was om tussen het ruime aanbod nieuwe Nederlandstalige boeken een uitgave over film te vinden zijn er dit jaar ondanks de crisis in papierland meerdere te ontdekken. Naast Ik ben het die hier de vragen stelt! (Chris Craps over filmsterren), Bobonneke valt in de radijzen (Erik Martens over filmende huisvaders), Mooi zijn en zwijgen (Anke Brouwers over de machtige vrouwen van de Amerikaanse stille film) – op deze werken komen we later terug – en Gent Filmstad – Cinema’s en filmaffiches – 1938-1961 (samengesteld door Lies Van de Vijver, Guy Dupont en Roel Vande Winkel). Even terzijde: wie Nederland wil annexeren mag Kijken maakt gelukkig van Gawie Keyser op de stapel filmboeken leggen.

Boekvoorstelling Gent Filmstad tijdens Film Fest Gent: (vlnr) Roel Vande Winkel, Lies Van de Vijver, Guy Dupont. Foto Storm Calle.

Gent Filmstad

Van al dat fraais uit het print universum is Gent Filmstad ongetwijfeld op visueel vlak de absolute topper. Met dank aan de vormgeving én de illustraties: historische beelden van bioscopen uit lang vervlogen tijden én afdrukken van adembenemende Belgische filmaffiches. Dat deze  affiches uit de periode 1938-1961 vaak echte kunstwerken waren weten affichekenners en -verzamelaars al langer (eigenlijk haalden enkel Poolse en Japanse posters ooit dit hoge niveau) maar nu kan een ruimer publiek dit met eigen ogen ontdekken. Naast het boek en de expo Filmaffiches die nog tot en met 6 november loopt in De Krook zijn er zo’n 9000 gedigitaliseerde affiches te bewonderen in het beeldarchief van Stad Gent (beeldbank.stad.gent).

Baron Georges Heylen promootte ooit zijn Antwerps bioscoopimperium als ‘Antwerpen Kinemastad’ (zelfs voordat het Gentse Film Fest nog een Filmgebeuren was) maar Brussel (waar de Franse Nouvelle Vague cineasten gretig naar toe pendelden om de betere Amerikaanse films te ontdekken) en Gent (waar de cinematograaf van de gebroeders Lumière anno 1896 werd voorgesteld in de Opera) mochten zich een filmstad noemen. Met lange tijd veel (wijk)zalen en een trouw publiek dat wekelijks op de afspraak was voor populair film entertainment voor jong en oud. Die traditie zou vanaf de jaren zeventig afkalven en de bioscopen verdwenen een voor een. Om te transformeren in winkel- en woonpanden die enkel nog vaag refereren aan het glorieuze Gentse filmverleden.

Modern Times (Charlie Chaplin). Collectie Archief Gent.

Bioscopen en affiches

Toen Lies Van de Vijver (UGent), Guy Dupont (Archief Gent) en Roel Vande Winkel (KU Leuven) Gent Filmstad – Cinema’s en filmaffiches – 1938-1961 voorstelden werd hier en daar meewarig gereageerd. Gent Filmstad, straks niet alleen zonder wijkbioscopen maar ook zonder arthouses? Het leek een mogelijk doemscenario. Maar kijk, cinefiele weldoeners beletten ondertussen dat Sphinx de (Sint-Michiels)helling afschoof en wie weet komt er ook nog witte rook omtrent Studio Skoop en/of het droomproject ‘Huis van de Cinema’. Waardoor Gent – met ook nog KASKcinema, Kuru, Kuleshov en uiteraard Film Fest Gent – zijn statuut van filmstad én referentie op het vlak van film toch mag bewaren.

Dat heeft het gek genoeg ook te danken aan de Gentse politie. Of liever de overheid die in 1856 een politiereglement opstelde waarin stond dat van elke affiche die in Gent werd aangeplakt een exemplaar diende te worden gedeponeerd op het hoofdbureau van de stedelijke politie. Dat resulteerde in een aanzienlijke collectie filmaffiches die in de jaren zestig werd overgedragen aan Archief Gent. Het gaat om zo’n 9000 exemplaren uit de periode 1938-1961 die lange tijd in dozen en rollen werden gepropt maar dankzij een in 2018 gestart project geordend, onderzocht en netjes gedigitaliseerd werden. Deze collectie is in 2021 volledig online toegankelijk gemaakt en een fractie ervan is te bewonderen in hoofdbibliotheek De Krook aan het Miriam Makebaplein. Met succes want het doorgaans wat sombere gebouw werd er kleurrijker en levendiger door. En de bib bezoekers reageerden enthousiast.

Singin’ in the rain (Stanley Donen & Gene Kelly). Imprimerie L & H Verstegen, Brussel. Collectie Archief Gent.

125 jaar cinema

Tussen de 9000 filmaffiches zitten pareltjes maar de auteurs weerstonden aan de verleiding om van Gent Filmstad een louter kijkboek te maken. Ze grepen de kans om ook aan geschiedschrijving te doen en de verschillende fases – van de eerste cinema’s in de periode 1909-1918 over de geluidsfilm en de opkomst van arthouse cinema tot de eerste Europese multiplex in 1981 (toen Decascoop) – te belichten. Daarnaast wordt ook uitgebreider ingegaan op twee fascinerende episodes: de Gentse filmvertoningen tijdens de Duitse bezetting en de gouden jaren van de Gentse cinema (van de Hollywood machtsgreep tot de kroniek van een aangekondigde crisis).

Schepen Filip Watteeuw worstelde tijdens de presentatie van Gent Filmstad niet enkel met de naam van een Gents (journalistiek) filmicoon maar moest ook bekennen dat hij zich geen Gentse wijkbioscoop voor de geest kon halen. Hij zal niet alleen zijn want namen als Ideal, Lido, Oud Gend of King George zullen niet veel belletjes meer doen rinkelen. Daarom is het goed dat dit boek onderstreept dat de filmstad van 1948 tot 1952 zomaar eventjes 37 bioscoopzalen telde. De bekendste is ongetwijfeld het door architect Geo Henderick in 1932 gebouwde Capitole aan het Graaf van Vlaanderenplein en ook Sphinx groeide (onder eerdere benamingen Patria/Regent/Splendid/Palace/Plaza/Calypso) uit tot een iconische bioscooplocatie. Maar het is bijzonder fascinerend om de historiek van bioscopen aan het Woodrow Wilsonplein (Century & Select) en locaties als Sint-Pietersnieuwstraat (Vooruit), Kortedagsteeg (Savoy), Veldstraat (Majestic & Eldorado), Sint-Pietersplein (Leopold), Koning Maria Hendrikaplein (Rex), Sleepstraat (Royal), Blazoenstraat (Novy), Meibloemstraat (Rio), Frans van Ryhovelaan (Cameo & Forum) en Ottergemsesteenweg (Metro) door te nemen.

Tarantula (Jack Arnold). Imprimerie J. Lichtert & Fils, Brussel. Collectie Archief Gent.

Een collectie Belgische filmaffiches

De auteurs van Gent Filmstad wijzen er op dat er historische hiaten in de collectie van 9000 affiches zitten. Bovendien bestond het filmcanon in de betrokken periode enkel voor een select groepje cinefielen terwijl film voor het grote publiek meer entertainment dan kunst was. Dat weerspiegelt zich in het dominant karakter van Hollywood cinema (en Duitse film voor de bezettingsjaren) van de collectie. Het overzicht is dan ook onvolledig. Maar zeker representatief en voor de filmliefhebber is het alleszins smullen van zeldzame affiches van pakweg Remorques (Jean Gremillon), Le petit monde de don Camillo (Julien Duvivier), Black Narcissus (Michael Powell) en Das Indische Grabmal (Fritz Lang).

De collectie filmaffiches die in het boek en in de beeldbank van Stad Gent te vinden zijn bieden echter vooral een unieke gelegenheid om de Belgische affiches uit de periode 1938-1961 te ontdekken. Want al werden deze affiches ook door de makers zelf in het beste geval slechts als uitstekend vakwerk beschouwd, en niet als de kunststukjes die het soms waren, ze waren bijzonder creatief en eigenzinnig. Dat was een gevolg van de vrijheid die de makers kregen: tekenaars dienden de Amerikaanse ontwerpen niet klakkeloos over te nemen maar mochten binnen vaste formaten (met witruimte voor de bioscopen en de takszegels) eigen creaties ontwikkelen. De tekenaars en drukkers werkten anoniem (een Wik signeerde af en toe zijn werk) maar zouden achteraf door liefhebbers uit de vergetelheid worden gehaald. Vooral in Antwerpen en Brussel actieve namen als Wik, Ernest Godts, Jos De Cock, Morice Panneels, de broers Léon en Hector Verstegen, Jean en Pierrre Lichtert en bedrijven als Lithocarty, Edicolor en Graphilux kregen zo toch enigszins de reputatie die ze verdienen.

Band of Angels (Raoul Walsh). Maurice Panneels Brussel. Collectie Archief Gent.

Pareltjes affichekunst

Grasduinen door Gent Filmstad – Cinema’s en filmaffiches 1938-1961 is een mooie aanzet om ook eens de expo te bezoeken of in de beeldbank te duiken. Enkele tips? De affiches van het werk van Alfred Hitchcock zijn stuk voor stuk meesterwerken. Psycho, Vertigo, North by Northwest en Rear Window maar ook nog vele andere. Of die van Douglas Sirk (Written on the wind, Magnificent Obsession) en Charlie Chaplin (Modern Times, Limelight). Ook o.m. Singing in the rain, Some Like it Hot, Et dieu créa la femme, London by night, The Nuremberg Trial, The Naked City, The Searchers, Band of Angels, The Lady from Shanghai, The Naked and the Dead, Duel in the Sun, The Fly en Tarantula blijven onvergetelijk. Maar hou het daar niet bij, de ontdekkingen blijven komen voor wie zich in deze collectie onderdompelt.

IVO DE KOCK

London by night. Expo Filmaffiches De Krook. Foto Ivo De Kock.

Lies Van de Vijver, Guy Dupont & Roel Vande Winkel, Gent Filmstad – Cinema’s en filmaffiches 1938-1961, Houtekiet, Antwerpen – Amsterdam, 2021, 277 pag.

Filmaffiches: beeldbank.stad.gent, trefwoord ‘filmaffiches’.

Expo Filmaffiches voor Gentse cinema’s tussen 1938 en 1961 in Bibliotheek De Krook van 9 september tot en met 6 november 2021. Miriam Makebaplein 1, 9000 Gent.

Leave a comment