De melancholische doolhoven van beeldtovenaar Wong Kar-Wai

aug 14, 2021   //   by Ivo De Kock   //   actueel, Algemeen, portret  //  Reacties uitgeschakeld voor De melancholische doolhoven van beeldtovenaar Wong Kar-Wai
In the Mood for Love

Van Covid maakte de Hongkongse grootmeester Wong Kar-Wai gebruik om zich met zijn tienkoppig filmoeuvre te amuseren. Dat leidde tot digitale restauratie en hier en daar ook nieuwe montages. Enkele van die gloednieuwe 4K-cuts halen/haalden deze zomer de succesvol heropende zalen en krijgen aansluitend een dvd en blu-ray release. Telkens is het genieten geblazen van enigmatische, melancholische en visueel sprankelende cinema die door onze geest blijft spoken. Omdat Wong Kar-Wai’s films herkenbaar zijn maar onvatbaar blijven.

De bioscopen brengen ons deze zomer helemaal ‘in the mood for cinema’ via de adembenemende filmreeks ‘Wong Kar-Wai in 4K’. In België waren/zijn vijf films van de Hongkongse grootmeester Wong Kar-Wai (° 1956) te bewonderen op het grote scherm: Chungking Express (1994), Fallen Angels (1995), Happy Together (1997), In the Mood for Love (2000) en 2046 (2004). Nederland voegde daar nog The Hand (2004) aan toe, een sterk uitgebreid luik van de omnibusfilm (met ook bijdragen van Antonioni en Soderbergh) Eros. De Amerikaanse Criterion blu-ray box met zeven titels wordt helaas niet in Europa overgenomen maar Cinéart brengt wèl enkele digitaal gerestaureerde films uit: Fallen Angels en Happy Together op dvd, In the Mood for Love op blu-ray met sterk bonusmateriaal. Mogelijk (en hopelijk) volgt er nog wat fraais.

Wong Kar-Wai’s Chungking Express

Op zoek naar een thuis

“Thuis is een plek waar er altijd iemand is,” zegt Wong Kar-Wai in de making of van In the Mood for Love, “dat gevoel wilde ik met deze film oproepen.” Cinema is voor deze toonaangevende arthouse regisseur “emotions in motion”, een mallemolen van sprankelende beelden waarin mannen en vrouwen hun greep op de tijd verliezen en ervaren hoe moeilijk het is om terug naar huis te gaan. En hoe onmogelijk het telkens weer blijft om gevoelens te delen, om liefde vast te houden. Mevrouw Chan en meneer Chow cirkelen in In the Mood for Love rond elkaar, in de greep van verlangen, terwijl er op de achtergrond altijd ‘leven’ is. Met dank aan een gemeenschap die blind blijft voor het smachten van hun emotioneel uit evenwicht geraakte buren.

Wong Kar-Wai is geen veelfilmer die je elk jaar met een nieuw ‘product’ verrast. Zijn recentste, The Grandmaster, dateert uit 2013 (zes jaar na My Blueberry Nights) en zijn lang aangekondigde tv-reeks Blossoms is er nog altijd niet. Maar hoe lang geleden een laatste visie ook was, de films van de Hongkongse cineast blijven in je geheugen gegrift en zijn filmstijl oogt immer herkenbaar. Actie die speelt in kleine ruimtes, korrelig zwart-wit of weelderige verzadigde kleuren, intense emoties, een melancholische toon, thema’s als gedoemde liefde en vervliedende tijd, variërende beeldritmes, personages die koel lijken maar op een emotionele vulkaan dansen, hypnotische muziek, ogen als spiegel van de ziel, eten dat meer is dan voeding; de ingrediënten zijn even opvallend als terugkerend. Wong Kar-Wai maakt films die in het oog springen – letterlijk door de beeldenpracht – en die bijblijven omdat ze wringen. Omdat ze breken met de traditionele regels van het vertellen van verhalen en mede daardoor blijven nazinderen.

Wong Kar-Wai’s Days of Being Wild

Chaos en identiteit

Door Wong Kar-Wai’s weinig traditionele aanpak krijgt de kijker weinig houvast en is ie even verward en verloren als de losgeslagen personages die een speelbal lijken van de chaotische grootstedelijke omgeving waarin ze evolueren. Niet toevallig zoeken de protagonisten van Wongs amoureuze trilogie (Days of Being Wild, In  the Mood for Love, 2046) niet enkel naar liefde maar ook naar hun identiteit in een universum dat hen in de anonimiteit drumt.

Terwijl zowel Fallen Angels als Happy Together draaien rond de kruisende levens en botsende verlangens van verloren zielen in respectievelijk een neonverlicht Hongkong en een grauw Buenos Aires, een onderwereld van snackbars, kappers, ijssalons en tangobars. De protagonisten willen opnieuw beginnen, een ander leven leiden of terugkeren naar huis. Ze zijn verward, hun traject is chaotisch en ze dreigen meegesleurd te worden in een ontstuitbare emotionele, gewelddadige draaikolk.

Wong Kar Wai’s Fallen Angels

Prikkelende picturale pracht

Het verhaal is bij Wong Kar-Wai bijkomstig en wordt steevast summier gehouden. In Fallen Angels wordt een huurmoordenaar tegengewerkt door zijn opdrachtgeefster wanneer hij een ander leven wil, in Happy Together trekt een koppel naar Argentinië in de futiele hoop hun stormachtige relatie te redden en in In the Mood for Love worstelen buren met de ontrouw van hun partners en de eigen opborrelende liefdesgevoelens. De tijd verstrijkt maar er is geen plot met explosieve scharniermomenten of dramatisch slot. Alles draait rond een sprankelende beeldtaal die intense emoties en een melancholisch gevoel visualiseert. Met zijn prikkelende beelden toont Wong Kar-Wai hoezeer de personages vleesgeworden gefrustreerd verlangen zijn.

De cinema van Wong Kar-Wai is niet enkel gedrenkt in emoties van onderdrukte passie maar ook in doemdenken. De nauwelijks verhulde melancholie is verbonden met het idee van een ondergang. De teloorgang van relaties, het onbeantwoord blijven van liefde en het uitdeinen van chaos. Maar deze sombere, romantische, onderstroom is ook innig verbonden met het lot van Wongs Hongkong. In 1997 werd immers het akkoord getekend waarbij Groot-Brittannië zich terugtrok en deze ‘speciale bestuurlijke regio’ met een overgangsperiode van 50 overdroeg aan China. Een gegeven dat constant in het achterhoofd van Hongkongers speelt.

Wong Kar-Wai’s Happy Together

In datzelfde jaar 1997 knipoogt Wong ironisch met het ‘onmogelijke relatie’ verhaal Happy Together naar de moeilijke situatie. Ook In the Mood for Love bevat een verwijzing naar de geliefde stad van de in Shanghai geboren regisseur. “Aanvankelijk speelde alles zich af in kamer 307,” zegt de chroniqueur van Hongkong in de making of, “pas later maakten we er 2046 van.” Een verwijzing naar het jaar voordat China de heerschappij overneemt. Voor wie dit detail ontgaan moest zijn maakte de cineast met het verder weinig politieke 2046 wel een statement.

Toeval en transformatie

De director’s cut of alternatieve versie van pakweg Metropolis, Apocalypse Now, Superman II, Blade Runner, Heaven’s Gate, Once Upon a Time in America, Brazil, Donnie Darko, The Shining, en Justice League heeft al eerder de discussie doen losbranden over hoe definitief montages zijn, hoe een ‘werk’ gedefinieerd kan worden en hoe zinvol nieuwe filmversies zijn. Toen Wong startte met de restauratie van zijn films was hij zich bewust van het dilemma. “Restaureer je ze zoals het publiek ze zicht herinnert?” vraagt hij zich af in Knack Focus, “of zoals ik ze initieel voor ogen had? Er was zo veel dat ik kon veranderen, maar ik heb gekozen voor het laatste, om de kijker mijn meest levendige visie op mijn films te presenteren.”

Naast de vraag hoe noodzakelijk en nuttig die herwerking was/is duikt voor de filmliefhebber ook de vraag op hoe ‘anders’ deze gerestaureerde versies zijn. Hoe anders ook dan hoe we ons deze films herinneren uit eerdere kennismakingen? En hoe anders ze hadden kunnen zijn wanneer de filmmaker er verder aan was blijven sleutelen. De visuele kracht van Wong Kar-Wai’s oeuvre maakt dat zijn films smeken naar een groot scherm maar ook in de thuisbioscoop kunnen ze tot hun recht komen.

Wong Kar-Wai’s In the Mood for Love

De Speciale blu-ray editie van In the Mood for Love heeft het bijkomende voordeel dat het best boeiende extra’s bevat. Een making of, verwijderde scènes met audiocommentaar en een alternatief einde. Daardoor krijgen we inzicht in de visie van Wong en ook de transformatie van de film. Opmerkelijk is dat die er heel anders had kunnen uitzien en dat de regisseur er niet voor gekozen heeft om zijn film bij de restauratie opnieuw in een andere richting te sturen. Maar wel het ontstaansproces belicht.

Melancholische mijmering

“We wilden in 1997 twee films tegelijk opnemen, Happy Together en In the Mood for Love, toen nog Summer in Bejing,” aldus Wong Kar-Wai, “natuurlijk had ik wel een verhaal klaar. Maar of dat hetzelfde zou blijven eens het filmen begon? Ik dacht van niet. Voor mij is het een nieuw hoofdstuk van Days of Being Wild (1990) maar ik denk niet dat In the Mood for Love een sequel is.” De regisseur ziet een onderscheid met zijn vroege films: “Het grootste verschil is dat mijn personages volwassener zijn. Mijn andere films draaien rond jonge vrijgezellen. Hier heb ik geprobeerd te werken met volwassen, veelal getrouwde personages.”

Happy Together

Wat betreft de toon van de film ging Wong Kar-Wai terug naar zijn jeugdjaren, naar de sixties. In die zin is het een melancholische mijmering. “De stijl van een film hangt nauw samen met de inhoud,” benadrukt de cineast, “dit verhaal speelt zich af in de jaren zestig. De snelheid en de toon verschillen dus van Chungking Express (1994) of Fallen Angels, waar veel handcamerawerk bij kwam kijken.”

Wong Kar-Wai bootst de sfeer van het tijdperk na. “Ik trachtte een luide, wilde film te maken,” stelt hij, “een die de tijdsgeest weerspiegelt. Deuren stonden altijd open, banden waren hechter. Volgens mij stonden mensen in die tijd dichter bij elkaar. Het was niet beleefd om naar je gevoelens te ageren.” Dat is de tragiek van meneer Chow en mevrouw Chan, ze durven nooit aan elkaar en aan zichzelf toegeven dat ze houden van elkaar. Al spreekt het smachten uit elke blik en iedere beweging.

Wong Kar Wai’s In the Mood for Love

Tastbare tristesse

We ontdekken in In the Mood for Love hoe de geliefden naar elkaar toegroeien maar door sociale en persoonlijke remmingen nooit de beslissende stap zetten, waardoor hun passie geheim blijft. Zelfs wanneer het overspel van hun partners manifest wordt houden ze het eigen verlangen onder de radar. Wong Kar-Wai en zijn DoP Christopher Doyle tekenen voor picturaal verbluffende cinema, een nostalgische liefdesballade gedragen door het bezwerende ritme van de bossanova muziek en somptueuze decors. In the Mood for Love werd zijn magnum opus en wordt algemeen beschouwd als een nagenoeg perfecte film.

Nochtans had de film er heel anders uit kunnen zien. In de making of vertellen zowel Tony Leung als Maggie Cheung over scènes die wel gedraaid werden maar nooit opgenomen in de montage. Sommigen zijn te zien bij de verwijderde scènes en wat opvalt is dat het vaak om sterke momenten gaat – zoals wanneer de geliefden samen koken of opera zingen – die evenwel een heel ander register bespelen. “Misschien vonden ze het te grappig” zegt Leung over de scène waar ze noodles koken en daarbij hun hotelkamer bijna in de fik zetten.  Wat klopt. De toon zou heel anders geweest, de breuk met de melancholische mijmering radicaal. Te sterk eigenlijk. Idem voor een scène waarin het duo wèl toenadering tot elkaar zoekt.

Wong Kar Wai’s In the Mood for Love

Ander filmeinde of perfect slot

Heel opmerkelijk is het alternatief einde waarin we zien hoe Chow en Chan elkaar toevallig kruisen in  de Cambodjaanse tempel Angkor Wat. Terwijl hij met groep vrienden foto’s probeert te nemen wandelt zij met haar vriendinnen voorbij. Het komt (nadat de vrouwen vragen hun foto te nemen) tot het een ontmoeting en (alhoewel hij zegt haar eerst niet te herkennen) tot een gesprek dat niets oplost. “Heb je mij getelefoneerd?” vraagt Chow. “Dat herinner ik me niet meer” antwoordt Chan. Een leugentje dat geen van beiden wenst te doorprikken. Waarna ze weer uit elkaar gaan. En conclusie die niets toevoegt. Uiteindelijk sluit Wong Kar-Wai in de bioscoopversie In the Mood for Love magischer en mysterieuzer af met een boodschap die in een gat in de muur wordt gefrommeld. Een afsluiter die beklijft en twintig jaar later nog altijd overeind staat.

Het is goed om de merken hoezeer keuzes een film in een bepaalde, totaal andere, richting kunnen sturen – Wong benadrukt dat veel daarbij ontstaat en verandert tijdens het maken van de film – en dat het soms goed is om bij de aanvankelijk gekozen optie te blijven. De Hongkongse beeldtovenaar heeft In the Mood for Love, net als Happy Together en Fallen Angels, heel mooi digitaal opgepoetst maar weerstond gelukkig aan de verleiding radicaal andere films te creëren. Waardoor de betovering niet doorbroken wordt en het wonderlijke dolen door zijn melancholische doolhoven kan blijven duren.

IVO DE KOCK

Wong Kar Wai’s In the Mood for Love

FALLEN ANGELS van Wong Kar-Wai. Hong Kong 1995, 95’. Met Leon Lai, Michelle Reis, Takeshi Kaneshiro, Charlie Young, Karen Wok. Scenario Wong Kar Wai. Muziek Frankie Chan & Roel A. Garcia. Fotografie Christopher Doyle. Montage William Chang & Ming Lam Wong. Dvd distributie: Cinéart.

HAPPY TOGETHER van Wong Kar-Wai. Hong Kong 1997, 96’. Met Leslie Cheung, Tony Leung Chiu Wai, Chang Chen. Scenario Wong Kar Wai naar Manuel Puig. Muziek Danny Chung. Fotografie Christopher Doyle. Montage William Chang & Ming Lam Wong. Dvd distributie: Cinéart.

IN THE MOOD FOR LOVE van Wong Kar-Wai. Hong Kong 2000, 98’. Met Tony Leung Chiui Wai, Maggie Cheung Man Yuk, Ping Lam Siu. Scenario Wong Kar Wai. Muziek Michael Galasso & Shigeru Umebayashi. Fotografie Christopher Doyle & Ping Bin Lee. Montage William Chang. Blu-ray extra’s: making of, verwijderde scènes, alternatief einde, muziekvideo. Distributie: Cinéart.

Na IN THE MOOD FOR LOVE en CHUNGKING EXPRESS lopen FALLEN ANGELS, HAPPY TOGETHER en 2046 nog in de bioscoop. Op woensdag 18 augustus organiseert Sphinx bovendien (i.s.m. Kuleshov en Kinoautomat) in Gent ‘Wong Express: een rit doorheen het werk van Wong Kar-Wai’.  Met vier gasten die voor de vertoning van HAPPY TOGETHER het oeuvre de Hongkong auteur vanuit verschillende invalshoeken belichten.

Wong Kar-Wai’s 2046