Acteur-cineast Maïwenn: “’ADN’ is een zoektocht naar afkomst en identiteit”
De release van ‘ADN’ was voorzien voor eind oktober 2020. Het Franse drama ging in première tijdens Film Fest Gent, acteur en scenarist-cineast Maïwenn Le Besco (‘Polisse’, ‘Mon Roi’) kwam haar vijfde film met vuur verdedigen en alle bioscoopaffiches hingen op. Maar de zalen gingen dicht en ‘binnenkort in deze zaal’ werd ‘ruim zeven maand later.’ Eindelijk kunnen we terug naar bioscoop voor dit levendig, tegelijk bitter en humoristisch, dramatische portret van een vrouw die haar leven niet opnieuw kan oppakken na de dood van haar grootvader. De Frans-Algerijnse gaat daarom op zoek naar haar roots en naar haar eigen identiteit. Een tocht waarmee ze Algerije een plaats in haar leven en haar toekomst geeft.
ADN (‘DNA’) opent met familiescènes. Wanneer de Algerijnse grootvader Émir bezoek krijgt van zijn ganse familie in een zorginstelling blijkt er een en ander niet in de haak te zijn. Émir, een intellectueel en FLN-strijder tijdens de Frans-Algerijnse oorlog, takelt zienderogen af en leeft alleen wat op wanneer een door een niet-familielid boek met herinneringen (verhalen en foto’s) wordt bekeken. Wanneer hij even later sterft barst de ganse familie – van de rappende neef tot de jammerende kleindochter Neige – in tranen uit. Om bij de begrafenisondernemer te beginnen kibbelen over de kist en de begrafenisplechtigheid. Met de grootvader verdween het cement van de familie en daardoor duiken de onenigheden en problemen op. Problemen verbonden met een dysfunctionele familie, geslagen emotionele wonden en diepe onzekerheden.
Zelfportret van een actrice
Net als in Polisse (2011) en Mon roi (2015) reageren Maïwenns personages in ADN op problemen door te lachen, te huilen of te ruziën. Dat levert levendige crisisscènes op. Het is bij momenten wat hyperkinetisch en zelfgenoegzaam, dit zelfportret van een actrice voor wie de filmwereld een ersatz familie werd, maar de verstrengeling van rouwgevoelens en emotionele onzekerheden maakt van de zoektocht naar identiteit een boeiende roller coaster.
Het begint met enkele vragen: Welke herinneringen duiken op bij een overlijden? Hoe goed kennen we familieleden en hun geschiedenis ècht? Waarom gaan we, geconfronteerd worden met de dood, ons vragen stellen over onze oorsprong? Maïwenn brengt via wetenschappelijk DNA-onderzoek een verlangen naar tastbare sporen in stelling maar kiest voor een humanistische uitweg. Neige’s grootvader zit in haar, leeft voort via haar, maar uiteindelijk verdringt vrije keuze een rigoureuze lotsbestemming. Met haar Algerijns paspoort in de hand en middenin een protestbetoging eigent Neige zich de erfenis toe. Over deze zoektocht naar identiteit spraken we tijdens Film Fest Gent in oktober 2020 met hoofdrolspeler en filmmaker Maïwenn Le Besco (° 1976).
Familie en roots
Hoe werd ADN de opvolger van Pardonnez-moi, Le bal des actrices, Polisse en Mon roi?
Maïwenn: “Sinds 2016 werk ik aan een historische policier, het verhaal van Madame du Barry, de maîtresse van Lodewijk XV. Een ingewikkeld project, moeilijk om te schrijven en niet minder moeilijk om gefinancierd te krijgen. Ik bleef acteren in films van anderen maar toen producent Pascal Caucheteux me voorstelde om in afwachting van het grote project een kleinere, goedkopere, film te regisseren heb ik rondgesnuffeld in de nota’s die ik de laatste jaren had gemaakt.
Thema’s als verlies, rouw en de zoektocht naar identiteit vielen op en samen met Mathieu Demy heb ik die zaken in een emotioneel maar grappig scenario gegoten. We deden research naar uitvaartplechtigheden maar besloten vooral snel te werken. Drie weken, met een beperkte crew. Dat liet me toe om het gevoel van ‘regiedebutant’ te herontdekken. Want na Polisse en Mon roi ben ik niet meer die cineaste van mijn beginjaren en wordt ik ook anders bekeken door de filmploeg. Het was verfrissend om terug te keren naar mijn roots met een verhaal dat rond dit thema draait.”
In ADN vormt de stervende vader/grootvader het cement van de familie. Wanneer hij wegvalt komen tot dan toe onderdrukte conflicten en frustraties aan de oppervlakte.
“Om te tonen dat Neige, het personage dat ik speel, met een identiteitscrisis worstelt moesten we ook een breuk in de familie belichten. Tot de mentale aftakeling en uiteindelijk de dood van grootvader Émir functioneerde de familie schijnbaar normaal en vervulde iedereen zijn rol. Maar dat het overlijden van een 93-jarige dementerende man er zo inhakt en spanningen doet exploderen geeft aan dat er voordien al iets niet werkte. Zeker voor Neige illustreren de problemen die ze heeft om haar leven weer op te pakken het feit dat er dieperliggende problemen zijn.”
Rouw en identiteitscrisis
Rouwemoties raken in deze crisis verstrengeld met andere gevoelens.
“Rouwen blijkt zo moeilijk voor Neige omdat Émir haar enige bron van liefde was, de enige die haar beschermde tegen pijn en verdriet.”
Bovendien stelt Neige zich de vraag of ze hem wel echt gekend heeft.
“Ze heeft ook minder tijd met haar grootvader doorgebracht dan met haar vader, die ze beter denkt te kennen. Daarbij steken er gevoelens van spijt de kop op, ze betreurt niet meer inspanningen te hebben geleverd om hem beter te leren kennen. Bij het organiseren van de begrafenisceremonie focust Neige meer op de laatste jaren van de grootvader, omdat ze hem in die periode meer zag, terwijl haar broer teruggaat naar de jeugdjaren van Émir. Beiden houden vol dat ze een plechtigheid willen die weerspiegelt wie hun grootvader was maar eigenlijk trachten ze ook dingen over zichzelf te zeggen. Ze hebben dan ook alletwee een beetje gelijk. Zij kijkt naar de man van 93, hij naar die van 20. Via die botsing wou ik een vraag stellen: wat tonen we van een overledene aan de wereld?”
Deze zoektocht naar de roots en geschiedenis van een verwante is verbonden met de eigen identiteitscrisis.
“Voor Neige is het een zoektocht naar de eigen identiteit. Onze voorouders zitten in ons, ze leven in ons. Bij het ouder worden groeit ook ons verlangen om kennis te maken met hen, bij het naderen van de dood gaat men gemakkelijker op zoek naar zijn eigen roots.”
Familie en lijden
Wat betekent ‘familie’ voor jou?
“Heel veel dingen maar vooral heel veel souffrance, erg veel pijn. Familie is iets erg douloureux, iets heel pijnlijks. Voor sommigen is jeugd pijnlijk, ik associeer familie met pijn.”
Over lijden gesproken, doordat ADN vanuit Neige’s perspectief gemaakt wordt verdwijnen personages en hun emoties vaak plots uit beeld. Zoals de moeder die na de botsing met haar dochter in tranen wordt achtergelaten aan de kant van de weg. Dat is krachtig want zo voelen we haar pijn.
“Mijn personage lijdt ook, hoor. De moeder is een giftig, gewelddadig personage en dat liet sporen na bij Neige. Doordat ADN het portret van mijn personage is, kan de historiek van de andere personages ook niet helemaal uitgewerkt worden. Er zijn uiteraard wonden geslagen aan beide kanten. Ik wou geen episch drama vol tragische personages maken maar een over iemand die gelijkenissen heeft met mij.”
De muzikale score van Stephen Warbeck (Billy Elliot, Shakespeare in Love) vermengt traditionele Arabische muziek met moderne muziek, een beetje naar het beeld van de rappende neef.
“Ik vind Warbecks muziek wonderbaarlijk. Ik heb Stephen flarden muziek laten horen om aan te geven welke sfeer en toon ik wou. Mijn voorkeur ging voor ADN uit naar muziek die kleine Arabische connotaties bevat. Ik ben hem in Engeland gaan opzoeken en we hebben nauw samengewerkt om vooral de mengeling van stijlen goed te krijgen.”
Een mengeling die verwijst naar de diverse roots van mensen die aan het licht komen bij DNA-onderzoek.
“Ja, al is het niet nadrukkelijk bedoeld. Ik heb dat wetenschappelijk onderzoek van DNA, de test van genetisch materiaal die aangeeft uit welke regio’s je voorouders komen, opgenomen in het verhaal omdat het de complexiteit van het concept ‘roots’ onderstreept en omdat het verbonden is met de zoektocht naar identiteit. Mensen willen vaak haast wetenschappelijke antwoorden op de vragen waar ze mee zitten. Het verlangen van Neige naar een Algerijns paspoort is verbonden met haar drang naar een nieuw begin. Het staat ook voor de mogelijkheden om te kiezen welke richting men uitgaat. Dat interesseerde me, ik vond dat mooi.”
Neige loopt uiteindelijk mee in een betoging in Algerije. Is dat een persoonlijke of een politieke keuze?
“De twee. Ze is verbonden met haar grootvader die politiek actief was én ze engageert zich uiteindelijk zelf. Daar waar ze lang onder invloed van een dominante moeder passief was gebleven neemt ze uiteindelijk zelf stelling in. Dat loopt parallel met de keuze van haar paspoort. Met dat Algerijns paspoort kiest ze haar DNA.”
Hoe loopt haar parcours na deze film denk je?
“Daar zie ik verschillende mogelijkheden. Het boeit me en ik zou wel graag een vervolg breien aan haar verhaal. Het speelt in mijn achterhoofd, misschien komt het er ooit van. Maar eerst wil ik die film over Madame du Barry draaien.”
Vitale cinema
Wat in ADN maar ook in Polisse en Mon Roi opvalt is de energie, de vitaliteit van je films.
“Dat heeft waarschijnlijk met mijn karakter te maken. Films lijken op hun makers en ik ben dol op dat bruisende, levendige. Het moet bewegen voor mij. Maar het moet ook grappig zijn. En het acteerplezier moet er afspatten.”
Je liefde voor acteurs is inderdaad merkbaar. Geef je hen vrijheid m.b.t. het scenario dat je samen met Mathieu Demy schreef?
“De acteurs kregen vrijheid maar het is een ‘gecontroleerde’ vrijheid, vrijheid in gevangenschap. Ze mogen doen wat ze willen maar het moet overeenstemmen met hun personage, met de thema’s en de stijl die ik wil. Elk personage heeft zijn bijbel met zijn leven, verleden, dromen en gevoelens. Dat zit niet zo in de film maar het laat de acteurs wel toe om hun personage op te bouwen.”
De impact van Covid
Door Corona ging het festival van Cannes niet door. Je film kreeg wel het Cannes label. Hielp dat?
“Niet echt. De film was al verkocht voor het festival en het zorgde niet voor een extra boost.”
Covid-19 verandert mensen. Hoe zal dit zich weerspiegelen in films?
“Daar ben ik heel benieuwd naar. Ik vraag me af wat het gaat geven wanneer we mensen met maskers in films zien. Het is natuurlijk moeilijk om je alleen met je ogen uit te drukken. Misschien gaan mensen meer praten, zich opnieuw meer via woorden uitdrukken.”
Men moet ook meer aandacht schenken aan wat men zegt want gelaatsexpressie voegt minder betekenis toe.
“Inderdaad, men moet meer zeggen en beter luisteren. Als actrice heb ik al gewerkt tijdens de Corona periode, aan Tralala van Arnaud en Jean-Marie Larrieu, en dat was toch wel bizar. Niet dat het me afleidde van mijn rol of mijn vertolking.”
Wat is de impact van de pandemie op de filmsector?
“Die is dramatisch, de crisis treft niet alleen de zalen maar de hele filmwereld. En de hele maatschappij natuurlijk. Ik vrees dat het lang zal duren voor we daar van herstellen.”
Aldus Maïwenn Le Besco nog voor de nieuwe maandenlange sluiting van de zalen. Dit gesprek vond plaats in Gent op 19 oktober 2020. Covid proof. Zonder Zoom sessie. Met dank aan Film Fest Gent en The Searchers.
ADN van Maïwenn Le Besco / F-Alg, 2020, 90’ / met Maïwenn, Louis Garrel, Fanny Ardant, Dylan Robert, Marine Vacth / scenario Maïwenn & Mathieu Demy / muziek Stephen Warbeck / fotografie Sylvestre Dedise / montage Laure Gardette / distributeur The Searchers.
Te bekijken in de zalen vanaf 9 juni 2021.
