Mehdi M. Barsaoui Un Fils: Mensen en relaties in transitie

Daar waar veel regiedebutanten kiezen voor hevige emoties en pathos opteert de Tunesische cineast Mehdi M. Barsaoui voor een sobere, subtiele stijl die ruimte laat voor fragiliteit en complexiteit. Zijn eersteling UN FILS is een melodramatische politieke film maar vooral ook een kunstmatigheid vermijdend menselijk relatiedrama.

Harmonieus en gelukzalig. Zo oogt tijdens de zomer van 2011 het leven van Meriem, haar echtgenoot Fares en hun 11-jarige zoon Aziz. Met vrienden genieten ze tijdens een barbecue in het zuiden van Tunesië van zon, drank en eten. Meriem viert haar promotie in een Human Resources bedrijf terwijl Fares, terug na een Europees avontuur, zijn luxueus bestaan koestert.

Hun bubbel barst wanneer ze van het platteland met de auto terugrijden naar de stad. Terwijl er ‘Allah Akhbar’ wordt geroepen klinken er schoten. Chaos, verwarring en Aziz blijkt getroffen door een kogel. Een race naar het hospitaal volgt maar daar aangekomen blijkt de overlevingsstrijd pas begonnen. UN FILS (Bik Eneich) transformeert bliksemsnel in een drama dat zekerheden onderuit haalt en via onthulde geheimen de definitie van ouderschap in vraag stelt.

Intens en visueel drama

Bij het zoeken naar eerst de juiste bloedgroep en daarna geschikte donororganen voor ‘le fils’ duiken onvoorziene problemen op. Dat creëert spanningen binnen het al uiteen gegroeide koppel. Die versterken enkel nog wanneer ze andere wegen beginnen bewandelen om hun geliefde Aziz te redden. Meriem worstelt met bureaucratische horden en wachtlijsten, terwijl Fares verzeild geraakt in de wereld van illegale organenhandel. Daar maken dubieuze tussenpersonen en medici de dienst uit en worden kinderen handelswaar. Tijdens hun zoektocht leren de twee iets over zichzelf, elkaar en de samenleving. Over het feit dat geld niet alles kan oplossen. En over prioriteiten.

Mehdi Barsaoui tekent met UN FILS voor een intens en subtiel en drama. Het leverde de in 1984 geboren Tunesische filmmaker in Venetië internationale lof én de Orizzonti award op. Dat de jonge cineast, die tot nu toe enkel kortfilms (Sideways, Bobby, We’re just fine like this) maakte, een sterk visueel verhalenverteller is, blijkt uit de manier waarop hij het schietincident toont.

Barsaoui zit met de camera op de huid van de personages – het Cinemascope formaat vergroot hun eenzaamheid en isolement – en filmt het gebeuren van binnenin de auto. Tot het autoraam explodeert en de op de schoot van zijn vader zittende Aziz getroffen blijkt. Even verlaten we de voor hun beschermd leven symbool staande dure auto om in de verte schutters te ontwaren. Om meteen te focussen op verontruste blikken en bloed. De nachtmerrie is binnengedrongen in een droombestaan.

De vrouwelijke blik

Barsaoui introduceert in UN FILS de female gaze door ons in het standpunt van de moeder te plaatsen. Wanneer Fares veroordelend reageert op haar ontrouw, werpt Meriem hem “Is dat hoe modern je bent?” voor de voeten. Refererend naar de moderniteit die Fares en zijn vrienden pretenderen te vertegenwoordigen. Fares ervaart dat de grenzen van zijn moderne opvattingen op de proef worden gesteld. Kan hij de ontrouw van zijn vrouw aanvaarden en het feit dat ze een kind van iemand anders heeft? Maar ook: weet hij de vrouwelijke blik te begrijpen en te waarderen?

“Ik ben vertrokken vanuit een aantal vragen rond ouderschap en relaties,” zegt de regisseur in een bonusinterview, “wat betekenen een vader en een moeder in Tunesië? Hoe leeft een koppel in een crisis? Vooral wanneer hun kind op sterven ligt. Ik kom zelf uit een nieuw samengesteld gezin, ik had broers en zussen maar tot mijn verbazing zei men op school dat ik enig kind was. Dat vond ik heel heftig om horen. De vraag ‘Wat betekent het om een broer of kind te hebben?’ speelde in mijn achterhoofd. In de film wordt de vader eigenlijk beroofd van zijn vaderschap.”

Transitie en wonden

UN FILS speelt zich af anno 2011 in een land in verandering. De Tunesische revolutie vormde op sociaal en  politiek vlak een keerpunt en door het verhaal zo’n zeven maand later te situeren peilt de cineast naar de impact van het politieke leven op het bestaan van een doorsnee familie. De illusie die voor de protagonisten aan scherven gaat, is het valse idee van veiligheid en beschermend comfort. Maar ook de misvatting dat de realiteit, het politieke, geen impact kan hebben op het persoonlijke.

“Door het geheim dat onthuld wordt in de film is het gezin ook in verandering,” aldus Barsaoui, “dat vond ik een interessante parallel.  Hoe vertel je onrechtstreeks het verhaal van die regio via het verhaal van het gezin? Het is een gekwetst gezin dat grote veranderingen meemaakt. Komt het er sterker uit, zoals het hele land? Ik zeg ja, al is het moeilijk. Ik blijf optimistisch. De blik waarmee de hoofdpersonages elkaar op het einde aankijken, straalt hoop uit. Zoals in Tunesië zelf: het is moeilijk, maar het lukt wel.”

Inspirerende beelden

De ontstaansgeschiedenis van UN FILS start lang voor Barsaoui begon aan zijn scenario en research: “In 2011 zag ik op internet een filmpje over de laatste dagen van kolonel Kadhafi. Hij was gevlucht terwijl er familieleden achterbleven. Zij gebruikten kinderen als menselijk schild. Daar waren kinderen van vijf jaar oud bij, vooral zwarte kinderen. Dat beeld is me bijgebleven. Toen ik drie jaar later aan het scenario begon zag ik dat zwarte jongetje. Het was bijna een reflex om dat verhaal te vertellen, het inspirerende beeld is onbewust in de film verwerkt.”

De cineast schreef vier jaar aan het scenario. Ook al omdat er meerdere lagen en intriges inzitten. “Maar het idee was meteen duidelijk,” aldus Barsaoui, “een gezin dat zich op het verkeerde moment op de verkeerde plaats bevindt wordt getroffen door een aanslag. Vanaf daar begint het echte verhaal.” Na research m.b.t. de medische problematiek volgden 23 versies van het scenario waarbij telkens een ander onderdeel werd uitgewerkt.

“Op een bepaald moment zat ik wat aan te modderen. Ik wist dat ik problemen had met het scenario, maar ik kon ze niet benoemen,” zegt de cineast, “dan heb ik Magali Negroni bij het project betrokken om de problemen aan te duiden en over oplossingen na te denken. Ik kon zo ook vanuit de ogen van een vrouw aan het vrouwelijke personage werken. Zo kon ik ook vermijden dat ik in de val zou trappen om een clichébeeld van de vrouw te scheppen. Nu zijn de twee personages elkaars gelijke, want het is ook een film over emancipatie. Van de vrouw, maar ook van de man.”

Ieder heeft zijn redenen

Oordelen laat Barsaoui over aan de kijker. Zelf tracht hij vooral complexiteit te duiden en mensen te begrijpen: “Het hangt af vanuit welke invalshoek je het bekijkt. Iedereen heeft gelijk en ongelijk. Daarom wilde ik geen oordeel vellen over de personages.” Die keuze zorgde wel voor twijfel. Omdat hij onzeker was over de toon van de film nam Barsaoui drie versies op van de slcutelscènes. Eerst een eerder sobere versie die nauw aansluit bij het scenario. Dan een versie waarin alles in een stroomversnelling raakt en bepaalde emoties worden opgeroepen. En tenslotte een versie met veel pathos en extreme emoties.

“Uiteindelijk werd het de zachte versie,” bekent Barsaoui, “tijdens de opnames zag ik het al wel, maar ik was toen nog niet overtuigd. Bij het monteren bleek dan dat het de meest realistische versie was. Ook de meest subtiele. We wilden het niet nog zwaarder maken want het scenario is al beladen genoeg. Omdat we er niet nog eens een laag aan wilden toevoegen bleven we minimalistisch.” Wat de authenticiteit van het drama versterkte en de complexiteit van de personages, zoals de fragiliteit van Fares, uit de verf doet komen.

Waarheid en empathie

Barsoui’s zoektocht naar echtheid en waarheid vroeg om keuzes: “Ik was bang dat nieuwe filmtechnieken kunstmatig zouden aanvoelen. Daarom opteerden we voor een schoudercamera die de personages volgt. Waardoor hun pijn beter tot uiting komt. We gebruiken long shots en dankzij Cinemascope spelen we met perspectief en decor. Het laat toe om personages te isoleren en meer op hen in te zoomen. Zo brengen we hun verval in beeld. Met een schoudercamera zitten we dicht bij de personages. We brengen vooral de ogen goed in beeld, want ik geloof dat onze ogen de spiegel zijn van onze ziel. Dankzij hun blik begrijpen we Fares en Meriem beter.”

Daardoor leven we mee met het koppel en voelen we hun emoties. Heel verschillende gevoelens onderstreept door de muziek. Een charango (Zuid-Amerikaans snaarinstrument) drukt de gevoeligheid en het leed van Fares uit terwijl saxofoonmuziek de innerlijke pijn van Meriem weergeeft. De dromerige muzikale score van Amin Bouhafa (Timbuktu) brengt beide instrumenten samen in een louterend einde. Terwijl DoP Antoine Heberlé wervelend drama verzacht met contemplatieve shots. Resultaat is een soort kalme kracht. Mehdi M. Barsaoui tekent met UN FILS voor een heel menselijke, emotionele en gelaagde film die weigert te kijken via een louter westerse en mannelijke blik. Een film die blijft nazinderen.

IVO DE KOCK

UN FILS van Mehdi M. Barsaoui; Tun – 2019 – 92′; met Sami Bouajila, Najla Ben Abdallah, Youssef Kehmiri; scenario Mehdi M. Barsaoui; fotografie Antoine Heberlé, montage Camille Toubkiss; muziek Amin Bouhafa; extra’s: interview; FILM: **** / EXTRA’S: **; distributie Cinéart.