Sidney Lumets Fail Safe: Angst is van alle tijden.
Alles komt terug. Nucleaire Koude Oorlog-angst verschilt niet zo van het schrikbeeld dat via de huidige pandemie opdoemt. Sidney Lumets sixties klassieker Fail Safe stond altijd in de schaduw van Kubricks Dr. Strangelove maar blijkt nu urgent. En sterke cinema.
“Duck and cover”, duik onder de schoolbanken en bedek je hoofd met je armen. Met drie dril groeide een generatie Amerikanen op in de fifties. Geen wonder dat begin jaren zestig de Cubacrisis de angst nog intenser maakte. In die sfeer verschenen anno 1964, in de aanloop van cruciale presidentsverkiezingen, twee zwart-witfilms over een nucleaire holocaust: Stanley Kubricks Dr. Strangelove en Sidney Lumets Fail Safe. Een hilarische satire en een nagelbijtend spannend drama. Kamp Kubrick beschuldigde Lumet en scenarist (blacklistslachtoffer) Walter Bernstein van plagiaat en dwong Fail Safe tot een latere release (en commerciële flop) maar eigenlijk zijn beide films complementair.
Lumet is een humanistisch filmmaker gespecialiseerd in karaktergedreven drama (Serpico, Dog Day Afternoon) die in het bloedernstige Fail Safe nucleaire B-58 bommenwerpers richting Moskou stuurt na een computerstoring. “De emoties en ideeën van mensen worden relatief betekenisloos vanaf dat het mechanisme in beweging is gezet en nucleaire verwoesting onafwendbaar wordt” zegt de cineast in een audiocommentaar. Lumet verhoogt de claustrofobie door enkel in vier gesloten locaties te filmen en na militair falen alle hoop te laten rusten op twee presidenten.
De Rus blijft buiten beeld waardoor een tolk de perceptie van diens emoties en oprechtheid stuurt. We zitten op de huid van de Amerikaan (Henry Fonda) die betreurt dat de mens alle controle over technologie verloor. Lumet wijst ook op belangengroepen en structuren. De bevolking is afwezig in het gedoemde schaakspel op beslissersniveau maar voelt de impact. Lumet werkt met close-ups die spanning en emoties benadrukken, laat akelige stiltes vallen en creëert een onheilspellend gevoel via ultieme flashes van zorgeloze alledaagsheid. “Het was belangrijk om kleine stukjes leven te tonen op het ogenblik dat de bom er een einde aan maakt” benadrukt de regisseur in de making of.
Die documentaire belicht de tegenwerking van het leger (noodgedwongen wordt een stiekeme opname van een vliegtuig vijf keer herhaald) en de wrijvingen met Columbia terwijl de Franse criticus Jean-Baptiste Thoret zowel Lumets ‘onzichtbare stijl’ als de tijdsgeest en het belang van de dialogen analyseert. Boeiend allemaal maar extra interessant wordt het doordat de beeldkwaliteit, contrasten en schaduwen spelen hun dramatische rol, en Lumets menselijke aanpak de kijker onderdompelen in een paranoïde rollercoaster met actuele urgentie. Die parallel met de huidige pandemie komt sterk binnen. Want Fail Safe legt de vinger op de machteloosheid van de kijker die enkel moet hopen dat er geen gekke Walter Matthau bij de beslissers en specialisten rondloopt die oordeelt dat de beschaving (lees: economie) wel wat doden kan verdragen.
IVO DE KOCK
(Artikel verschenen in De Filmkrant, september 2020)
Fail Safe USA, 1964 / REGIE SIDNEY LUMET / 112 MINUTEN / MET HENRY FONDA, WALTER MATTHAU, DOM DELUISE, FRITZ WEAVER, LARRY HAGMAN / BONUS: COMMENTAAR LUMET, MAKING OF ‘RIVISITING FAIL SAFE’, INTERVIEWS JEAN-BAPTISTE THORET OVER TIJDSGEEST & LUMETS STIJL / DISTRIBUTIE: RIMINI ÉDITIONS (BLU-RAY).
