Sydney Pollacks klassieker Tootsie: #MeToo film avant-la-lettre
Tootsie geldt als een van de beste komedies van de jaren tachtig maar met thema’s als seksisme, mannelijkheid, soap opera’s, het precaire acteursbestaan en de hectiek van New York snijdt Sydney Pollack ook ernstige thema’s aan. Terwijl Dustin Hoffman contractueel geloofwaardigheid eiste voor zijn rol van een mannelijk acteur die enkel als vrouw aan de slag kan.
Op 3 juni ondertekenden Franse uitgevers ‘L’appel des 50’, een noodkreet en oproep aan de overheid om de tijdens de Corona periode “in zwaar weer belandde” sector van de ‘fysieke media’ (Blu-ray, dvd) te ondersteunen bij het creëren van een nieuw elan. “Ik moet zeggen dat Dvd voor mij van onschatbare waarde was tijdens de lockdown,” getuigt filmmaker Bertrand Tavernier in de tekst, “magnifiek gerestaureerde grote films terugzien, met dank aan een pleiade Franse uitgevers, bezorgde me meerdere opwindende avonden. Ook al omdat de Dvd’s vaak uitermate boeiend bonusmateriaal bevatten.” De groep groeide ondertussen aan tot 70 uitgevers, wat onderstreept hoe belangrijk de fysieke media blijven in Frankrijk. Het is geen toeval dat het mekka van de cinefielen samen met Groot-Brittannië en de V.S. het actiefst is in het herontdekken, restaureren en duiden van films via Blu-ray en dvd.
Een van die hyperactieve Franse uitgevers en verdelers is Carlotta Films, dat naast bioscoopreleases ook sterk inzet op fysieke media en zo het werk van o.m. Nanni Moretti, Yasujiro Ozu, Max Ophuls, Mikio Naruse, David Cronenberg, Tsui Hark, Otto Preminger en André Téchiné onder de aandacht blijft brengen. Telkens, en dat wordt helaas steeds meer uniek, met een pak boeiende extra’s. Paradepaard is de ‘Coffret Ultra Collector’ serie, een reeks met een boek-dvd-Blu-ray combinatie en steevast sterk bonusmateriaal. Onder meer Donnie Darko, The Lady from Shanghai, Panic at Needle Park, Network, Profession: Reporter, Little Big Man, Year of the Dragon, Body Double, Duel in the Sun, Christine en Phase IV passeerden de revue. Nummer 16 in de reeks is Tootsie, de onvolprezen komedie uit 1982 van Sydney Pollack (Castle Keep, Three Days of the Condor, Out of Africa).
Het verhaal van Tootsie draait rond de arrogante New Yorkse acteur Michael Dorsey (Dustin Hoffman) die door zijn moeilijk gedrag moet overleven als ober en acteur in commercials. Een method actor die wanneer hij, verkleed als tomaat, gevraagd wordt te gaan zitten weigert omdat het niet strookt met zijn ‘personage’. Zijn agent George (Sydney Pollack) ziet het niet meer zitten en wanneer neurotische actrice-vriendin Sandy (Teri Garr) afgewezen wordt voor een soap opera besluit Michael zich te verkleden als vrouw om auditie te doen voor de rol van verpleegster Dorothy. Onverwacht, en tot verbijstering van zijn co-huurder Jeff (Bill Muray), levert zijn improvisatietalent de rol op. Onconventioneel en assertief gedrag zorgt ervoor dat Dorothy indruk maakt op collega’s en regisseur terwijl ze een feministisch icoon wordt voor eenzame Amerikaanse huisvrouwen. Maar Dorothy heeft natuurlijk een geheim en verliefdheden compliceren het gebeuren. We stevenen af op chaos, verwarring, een ontmaskering of onthulling.
Mannen verkleed als vrouw, vrouwen verkleed als man, transseksuelen; in het spoor van La Cage aux Folles doken ze in de jaren tachtig op als filmpersonages. Maar daar waar Victor Victoria (Blake Edwards) en The World According to Garp (George Roy Hill) in navolging van Billy Wilders Some Like it Hot vooral humor viseerden was de toon van Tootsie heel wat ernstiger. Zonder evenwel de gravitas en pathos van Yentl (Barbra Streisand) te beogen. Maar Sydney Pollack en Dustin Hoffman (die zelfs contractueel ongeloofwaardigheid liet uitsluiten) gingen bewust niet voor de gimmick, het benadrukken van de kunstmatigheid en de farce.
Als method actor was Dustin Hoffman geobsedeerd door transformaties, het in de huid kruipen van personages die ver van hem stonden. De verschillen tussen The Graduate, Midnight Cowboy, Papillon, Straw Dogs, All the President’s Men, Marathon Man en Kramer vs. Kramer waren groot. Daar waar Pollack angstvallig wou vermijden dat Tootsie een ‘one joke movie’ werd en daarom zijn film grappig én ontroerend trachtte te maken, probeerde Hoffman zijn transformatie in een vrouwelijk personage overtuigend te maken.
Ridicuul worden was zijn grote angst. Hoffman besteedde naast beweging en mimiek ook veel aandacht aan de make-up. “Ik was toen ik het eindresultaat zag gechoqueerd dat ik niet aantrekkelijker was” bekent Hoffman in de making of, “mijn teleurstelling deed me beseffen hoezeer we als mannen opgevoed worden met een bepaald schoonheidsideaal voor vrouwen. Ik vond Dorothy een interessante vrouw maar moest toegeven dat ik haar tijdens een feestje niet zou hebben aangesproken.” Daarom was Tootsie “meer dan een situatiekomedie voor mij.”
Het idee voor het project kwam ook van Hoffman zelf. “Toen ik met mijn vriend (scenarist) Murray Schisgal over straat liepen spraken we al lachend over de vrouw die zich in iedere man bevindt,” aldus Hoffman, “we noemden haar Shirley. Er zit een Shirley in iedere man.” Het zette Hoffman aan het denken: “Misschien is wat we mannelijk gedrag noemen eigenlijk aangeleerd gedrag. Dat aspect wou ik onderzoeken. We stellen ons allemaal de vraag hoe het is om het andere geslacht te zijn. Maar we vragen ons niet af hoezeer we daarbij zouden verschillen van wie we zijn als man. Zou ik dezelfde persoonlijkheid hebben, zou ik anders zijn? Die vragen had ik me nooit gesteld.” Via het ‘Tootsie’ personage, zijn vertolking en de zedenkomedie wou hij dit onderzoeken.
Sydney Pollack vormde daarvoor de perfecte partner. “Pollack is een visuele regisseur die goed werkt met acteurs, dàt is heel zeldzaam,” benadrukt Hoffman. De als acteur gevormde filmmaker was echter vooral iemand voor wie stijl in functie stond van inhoud. “Ik beschouw me niet als een vernieuwend cineast,” zegt Pollack, “wat ik graag doe is een klassieke, traditionele vorm nemen en bekijken hoe ver ik kan gaan om die aan te passen. Ik heb mijn visuele trucs (n.v.d.a. een verwijzing naar Castle Keep en They Shoot Horses, Don’t They?) lang geleden opgegeven. Ik denk niet dat het mijn sterkste kant is.”
Maar gevoel voor dramatiek en balanceren op de grens van komedie en tragedie bezat Pollack wèl. De insteek voor de film ontstond toen co-scenarist Murray Schisgal Tootsie kort samenvatte: “Ik denk dat dit het verhaal is van iemand die een betere man wordt door een vrouw geweest te zijn.” Plots “wist ik hoe Tootsie te maken,” stelt Pollack, “we herdachten de film vanuit dat idee en we hadden een dramatisch i.p.v. een grappig gegeven.” Het interessante is dat Dorothy altijd voor een stuk een man blijft, ook al is ze in de ogen van iedereen een vrouw. Zo is ze categoriek en assertief; gedrag dat bij een mannelijk personage als arrogant zou gelden wordt plots sterk en bewonderingswaardig.
Door ‘in personage’ te blijven stuurde Hoffman ook de film. Zo vertelt hij hoe Pollack de scène waar een man Dorothy’s taxi inpikt had willen laten eindigen met een close-up van een verbouwereerd achterblijvende actrice. ‘Maar ik ben geen vrouw, ik ben een man en haal die kerel uit de taxi,’ zei Hoffman tegen Pollack, “geef me een take om die optie te testen en kies tijdens de montage.” De lik op stuk versie haalde de film. Heel passend want de humor van Tootsie is verbonden met momenten waarop Michael uit zijn Dorothy rol treedt zonder dat iemand het beseft. De grap is ontluisterend want ze wijst op de kloof tussen perceptie en identiteit maar ook op hoe ‘normaal’ we toegedichte ‘mannelijke’ en ‘vrouwelijke’ karakteristieken eigenlijk beschouwen.
Tootsie dateert van lang voor het #MeToo-tijdperk maar snijdt op intelligente wijze thema’s als seksisme en misbruik aan. De zich in een slachtofferrol nestelende regisseur die geen misbruik ziet maar een spel en ondankbare vrouwen die carrière kunnen maken verschilt amper van de Fox manager in Bombshell net geen 40 jaar later. Tegelijk linkt Tootsie seksisme ook met het beeld dat televisie en film scheppen van vrouwen. De clichéfiguren die ontmaskerd worden door ‘grappige’ schendingen van dat beeld. Al claimen de filmmakers geen politieke boodschap maar spreken ze over ‘kleine dingen, kleine observaties.’ “De film raakt gevoelige punten aan wat betreft de definitie van mannelijkheid, de definitie van vrouwelijkheid,” stelt Pollack, “wat men over zichzelf leert wanneer men zichzelf door de ogen van een vrouw kijkt.”
Dorothy sluit haar onthullende monoloog voor de live camera’s van televisie af met “I’m not mentally ill, but proud, and lucky, and strong enough to be the woman that was the best part of my manhood. The best part of myself.” Daarmee legt ze de basis voor de “ik werd door vrouw te zijn een betere man dan ik ooit was als man” conclusie van Michael. Met dat gevoel wou Pollack de kijker naar huis sturen en daarom ruilde hij de “Ik ben iemand, ik ben een acteur” monoloog die Tootsie aanvankelijk afsloot voor een meer empathisch en louterend slot.
Een einde dat personages in hun waardigheid houdt maar ook de kijker respecteert. “Wanneer men de kijker een spiegel voorhoudt ziet hij niet zichzelf maar een ander,” aldus Pollack, “men lacht met de fouten, de gebreken van een ander terwijl dat eigenlijk de eigen fouten zijn. Je lacht als kijker met jezelf terwijl je denkt met anderen te lachen. Zo bewaar je een zekere waardigheid.” Sydney Pollack spelt ons niet de les en tracht ons geen geweten te schoppen maar zet aan tot nadenken. Hij creëert emotie en reflectie. Daardoor werd Tootsie tijdloos. Richard Attenboroughs Gandhi (met Ben Kingsley) was de grote slokop bij de Oscars dat jaar, enkel Jessica Lange viel in de prijzen, maar terwijl die historische draak in de vergetelheid is geraakt groeide Tootsie uit tot een klassieker. Een die de spotlight van deze fraaie Blu-ray release verdient.
IVO DE KOCK
TOOTSIE: Sydney Pollack; USA 1982, 116′; scenario: Larry Gelbart, Murray Schisgal, Don McGuire; met: Dustin Hoffman, Jessica Lange, Terra Garr; fotografie Owen Roizman; muziek Dave Grusin; extra’s: boek Susan Dworkin, documentaires, verwijderde scènes, testopnamen; FILM: **** / EXTRA’S: ****; distributie: Carlotta.
