Clint Eastwoods Richard Jewell: De blanke mannelijke held en ‘cancel culture’.
Clint Eastwoods nieuwste ongewilde held Richard Jewell is een vriendelijke reus die verzeild geraakt in een Amerikaanse tragedie, een anonieme blanke man met een complexe persoonlijkheid die worstelt met de hedendaagse geschiedenis. Uit zijn waargebeurd verhaal puurt de 90-jarige cineast een fraai staaltje no-nonsense cinema gedragen door sterke vertolkingen.
Veteraan regisseur Clint Eastwood (° 1930) blijft aan een hoog tempo films maken. Met de leeftijd lijkt de urgentie toegenomen, er zijn altijd wel nieuwe verhalen die de iconische filmmaker wil vertellen, maar de nood om zich te bewijzen vermindert. Getuige ‘kleinere’ maar in de realiteit verankerde verhalen en een no-nonsense filmstijl. De tijd dat Eastwood via ernstige, gestileerde, Shakespeariaanse drama’s – van Mystic River over Million Dollar Baby tot Flags of Our Fathers en Letters from Iwo Jima – (Oscar)erkenning zocht ligt alweer even achter ons. Richard Jewell oogt pretentielozer en is gemaakt in een no-nonsense stijl. Op terloopse wijze is de film evenwel ambitieus want het verhaal van de man die volgens Eastwood “enorm genaaid werd” is ook een commentaar op de actuele Amerikaanse cultuur.
Na een flirt met iconen en fenomenen (Invictus, Herafter, J. Edgar, Jersey Boys) in het begin van de 21ste eeuw begon Eastwood in 2014 aan een reeks blanke mannen verhalen waarin hedendaagse anonieme hedendaagse historische helden centraal staan. Met een getraumatiseerde en uitgespuwde sluipschutter (American Sniper), een na een noodlanding onterecht geviseerd vliegtuigpiloot (Sully), militairen die een treinaanslag verijdelen (The 15:17 to Paris), een bejaarde drugskoerier (The Mule) en een man die een heldendaad verricht maar beschuldigd wordt van de misdaad (Richard Jewell).
Het door scenarist Billy Ray (Terminator: Dark Fate, Gemini Man) geschreven Richard Jewell is, net als Eastwoods meeste recente heldenverhalen, gebaseerd op artikels over een ware gebeurtenis. Met name de bomaanslag in het Centennial Park van Atlanta tijdens de Olympische Spelen van 1996. Die had meer dan twee doden kunnen eisen ware het niet dat een obsessief plichtbewuste veiligheidsagent de bom ontdekte. Tijdig om de evacuatie te starten, te laat om iedereen te redden.
“Deze man verrichte een heldendaad maar kreeg uiteindelijk de schuld van de begane misdaden” zegt Eastwood in de making of. Het FBI en (na een lek) de media maakten van Richard Jewell de hoofdverdachte omdat hij “in het profiel paste.” Dat van de gefrustreerde lone wolf. Ook al ontbrak bewijsmateriaal. Het leven van de nog bij zijn moeder wonende man werd overhoop gehaald. Na enkele maanden werd Jewell nonchalant van de verdachtenlijst geschrapt, jaren later liep de ware schuldige tegen de lamp.
“Het is gebeurd,” zegt Eastwood, “en het kan weer gebeuren. Het kan iedereen overkomen. Ik wilde het slachtoffer troost bieden door de waarheid bekend te maken.” Niet echt overbodig aangezien Jewell in de ogen van velen nog altijd de bommenlegger van Atlanta is, de ziekelijke aandachtszoeker die een bom plaatste om ze zelf te ‘ontdekken’ en zo een held te worden. Bewust maakt Eastwood van Richard Jewell geen whodunnit of thriller, schuld en onschuld worden niet verbonden met spanning maar met absurde tragiek. Wat Eastwood interesseert is hoe ‘de macht’ – overheid en pers – samenspant tegen een onschuldige. Zowel de FBI-agenten als de journalisten doen aan ‘profiling‘: ze hebben een idee over het ’type’ dader – een gefrustreerde, afgewezen eenzaat die onschuldigen opoffert voor een heldenstatus – en schuiven een toevallige kandidaat (enkel bijgestaan door een onorthodoxe advocaat) in het vakje.
De parallel met de racial profiling van de Amerikaanse politie (die samen met het daarmee verbonden racisme aan de basis van het excessieve politiegeweld ligt). Al is de protagonist hier blank en het geweld minder fysiek. Eastwood viseert ook de pers die hij sensatiezucht en opportunisme verwijt (onvoldoende overtuigend omdat journaliste Kathy Scrugss een groteske karikatuur is die ongeloofwaardig evolueert van gewetenloze tot schuldbewuste mediamadam) en de cancel culture, het aan de online schandpaal nagelen van foute (publieke) figuren. “I’m sorry the world has gone insane” zegt advocaat Watson Bryant tegen zijn cliënt, en “a little power can turn a person into a monster, Richard.”
De corpulente held is een typische Eastwood outsider. Iemand die een outcast werd omdat hij ‘afwijkt’, bizar oogt en zich excentriek gedraagt (maar is zijn obsessie voor wapens zo on-Amerikaans?). Jewell werd een paria omdat hij geen greintje cynisme in zich heeft, professionalisme en eerlijkheid tot het extreme doortrekt, respect voor gezag en autoriteit letterlijk beleeft en gedreven wordt door een obsessieve will to please (waarbij de scheidingslijn tussen stalking en dienstverlening dun wordt). Voor FBI-agent Tom Shaw is Jewells “I’m law enforcement too” een grap, voor hemzelf pure ernst en een statement.
“Je vraagt me iemand te zijn die ik niet ben,” zegt Jewell wanneer Bryant hem pusht om assertief en verontwaardigd te reageren, “Ik weet niet hoe ik zo moet zijn. Jij bent zo. Ik ben mezelf.” Jewell gelooft in het systeem en in goedheid, net als zijn moeder Bobi. Uiteindelijk bereiken ze beiden hun breekpunt. Bobi wanneer ze tijdens een persconferentie spreekt over de impact van de affaire, Richard wanneer hij zijn ontzag voor de ondervragende FBI-agenten opgeeft en hen de absurditeit van het hele gebeuren onder de neus wrijft. In beide gevallen gaat het niet om woede en verzet maar om veerkracht en protest, een opeisen van menselijkheid en respect.
Als onopgemerkte burger en anonieme held stamt Richard Jewell af van de stoere solitaire vigilantes die Eastwood zelf al zo vaak vertolkt heeft, ongewilde helden die streven naar een orde die in hun sociaal en emotioneel leven ontbreekt. Jewell is gewoner en minder een alfa mannetje dan Dirty Harry & co maar fundamenteel is ook hij een working class hero, een doorsnee Amerikaan, een grass roots held. Complex, bizar en hedendaags zoals die andere recente Eastwood helden maar vooral ook blank en mannelijk.
Eastwoods white male cinema begint in Black Lives Matter en #MeToo tijden van diversiteit en inclusiviteit een anachronisme te worden. Maar alhoewel je voor een female gaze niet bij Richard Jewell moet zijn, slaagt het drama er toch in urgentie uit te stralen en de hedendaagse samenleving een spiegel voor te houden. Op een heel directe, weinig gekunstelde wijze. Want Eastwood gaat voor eenvoud en realisme (“daar streef je als cineast altijd naar, realisme tot in de puntjes”), hij mijdt symboliek en dubbele bodems.
Stijl en techniek zijn er in zijn universum om een verhaal te vertellen, niet om de vaardigheid of het talent van de regisseur te accentueren. Om het met een boutade te zeggen: de helden van Eastwood zijn bizar, zijn camerastandpunten niet. Zijn boodschap is al helemaal niet vreemd of cryptisch. “Mensen moeten stilstaan en nadenken voordat ze anderen beschuldigen,” benadrukt Eastwood, “we leven in een tijd waar je geen bescherming hebt.”
IVO DE KOCK
RICHARD JEWELL: Clint Eastwood USA 2019, 130′; scenario: Billy Ray & Marie Brenner; met: Sam Rockwell, Kathy Bates, Jon Ham, Paul Walter Hauser, Olivia Wilde; fotografie Yves Bélanger, muziek Arturo Sandoval; extra’s: documentaires; FILM: **** / EXTRA’S: **; distributie: Warner.
