André Téchiné’s Souvenirs d’en France: Op zoek naar ademruimte
“Een pater familias die een familiemaaltijd afsluit met een lied is mij erg vertrouwd,” zegt André Téchiné, “het is geen ‘Souvenir d’en France‘ maar een ‘Souvenir d’enfant‘.” Twintig jaar voor Les roseaux sauvages terugkeerde naar Zuidwest Frankrijk en zijn jeugdherinneringen draaide Téchiné er Souvenirs d’en France, een familiedrama gedrenkt in het verlangen weg te trekken.
Het onder supervisie van hem en DoP Bruno Nuytten 4K gerestaureerde Souvenirs d’en France (zijn tweede film na de Bulle Ogier prent Pauline s’en va) werd een Kammerspiel maar met een brug in de mist, een laan met bomen en fabriekspoorten dringt de omgeving binnen in de intieme kroniek van een kleinburgerlijke familie. Anno 1930 huwen twee vrouwen, snob Regina (Marie-France Pisier) en wasmeid Berthe (Jeanne Moreau), de zonen fabriekseigenaars Pédret om stelselmatig (het verhaal loopt van de Volksfrontjaren tot de jaren 70) te klimmen in de familiale hiërarchie.
Als erfgenaam van Jean Renoirs instinctief humanisme deed Téchiné zijn intrede in de filmwereld met een Les Cahiers du cinéma artikel over La Peau Douce en Truffauts sinds Jules et Jim veranderde visie op liefde. Zelf ondernam hij als filmmaker een zoektocht naar passie en personages via door het modernisme beïnvloedde films. Zo bevat Souvenirs d’en France Brechtiaanse vervreemdingseffecten, is Barocco een duidelijke meditatie over film en kan Les Soeurs Brontë als een modern essay over literatuur gezien worden.
Téchiné’s tweede reeks films met naast Hôtel des Amériques ook Rendez-vous en Le lieu du crime (beiden gerestaureerd) is directer, maar hoort ontegensprekelijk thuis in zijn universum. Een duidelijk door de reflexieve Europese film beïnvloede stijl wordt door hem aangewend om stelselmatig iets als een neo-verhaaltraditie met interessante personages te creëren. Téchiné’s cinema is een koortsachtige zoektocht naar de verloren gegane verleidingskracht van de klassieke cinema. Vandaar zijn voorliefde voor bekende sterren, dure producties en een verzorgde look.
In Souvenirs d’en France lacht Regina bij het verlaten van een bioscoop (te) luid om ‘belachelijke’ personages maar via een travelling en een parapluballet toont Téchiné zijn liefde voor film. “Ik wou een hommage brengen aan cinema,” zegt de cineast, “aan films die doen dromen. Tegelijk vermeed ik directe identificatie met emoties. Op elk ogenblik is het duidelijk dat we naar cinema kijken.”
Die afstandelijkheid vloeit voort uit een kritische insteek. Téchiné verbindt de familiale crisis met een maatschappelijke crisis, met de evolutie van het kapitalisme en de overgang van een familiebedrijf naar een grote onderneming. Tegelijk accentueert hij het claustrofobische en onderdrukkende karakter van het kleinburgerlijk milieu. Een milieu waaruit Téchiné zelf ontsnapte, op zoek naar ademruimte.
Lang voor #MeToo portretteert Souvenirs d’en France twee ambitieuze en slagvaardige vrouwen die soms allianties afsluiten maar hun eigen weg blijven volgen. “Ze bezitten een verzetshouding,” stelt Téchiné, “ze strijden tegen provincialisme. In die patriarchale omgeving gaven mannen de toon aan en dat breek ik door vrouwen tot drijvende kracht te maken.” Een bloedserieuze aanklacht wordt het nooit dankzij een komische dimensie. Dat maakt deel uit van Téchiné’s afstandelijkheid en afkeer van realisme.
“Ik meed naturalisme,” zegt Téchiné, “maar instinctief wou ik de verbeelding prikkelen en via gestileerde gebaren en gedragingen de sociale klasse bekritiseren die ik toen wou verlaten.” Terugkijkend ziet hij bij zichzelf wel een evolutie: “De wil om acteurs, decors en fotografie volledig te beheersen, de drang naar totale picturale controle heb ik opgegeven. Ik werd ook een heel ander mens en cineast. Wat niet wil zeggen dat ik de film afwijs.” Terecht want met zijn mix van fantasie en beheersing, humanisme en modernisme, verdient deze weinig vertoonde film (her)ontdekt te worden via Blu-ray.
IVO DE KOCK
(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 704, april 2020)
SOUVENIRS D’EN FRANCE: André Téchiné; F 1975, 95′; met Jeanne Moreau, Marie-France Pisier, Michel Auclair, Claude Mann; FILM: **** / EXTRA’S: ** (interview Téchiné); dis. Carlotta Films.
