Mehdi M. Barsaoui’s ‘Un Fils’: Een Tunesische ‘female gaze’

mrt 4, 2020   //   by Ivo De Kock   //   Algemeen, drama, film, genre, regisseur, tragedie  //  No Comments
Un Fils

Hoe definieer je ouderschap? Wat als een drama alle zekerheden vernietigt? Welke impact heeft grote politieke turbulentie op kleine levens? Met die vragen worstelt een echtpaar in ‘Un Fils’ (Bik Eneich), het langspeelfilmdebuut van de Tunesische regisseur Mehdi Barsaoui. Zowel een melodrama, politieke film en relatiedrama maar vooral een ijzersterke menselijke film met oog voor maatschappij en tijdsgeest. “Ik definieer de film met één woord: soberheid,” zegt Barsaoui, “ik wou de film verankeren in de realiteit, in iets organisch en visceraal, en kunstmatigheid vermijden.”

Un Fils

Tijdens de zomer van 2011 lijkt het leven Meriem en haar echtgenoot Fares toe te lachen. Ze genieten in Tunesië samen met hun zoontje Aziz zorgeloos van zon, drank en eten tijdens een barbecue met vrienden. Meriem viert haar promotie in een Human Resources bedrijf terwijl Fares zijn luxueus bestaan koestert. Maar de bubbel barst en tragedie slaat toe wanneer ze van het platteland met de auto terugrijden naar de stad. Schoten worden gevuurd, ‘Allah Akhbar’ geroepen en in de chaos blijkt Aziz getroffen door een kogel. Het gaat in sneltreinvaart naar het hospitaal om zijn leven te redden.

Van drama naar tragedie

Maar daar aangekomen blijkt dat niet zo eenvoudig en een nieuwe race tegen de tijd start. Waarbij niet zozeer terreur maar eerder verborgen geheimen voor onheil en gevaar zorgen. Tijdens een zoektocht naar eerst de juiste bloedgroep en daarna geschikte donororganen blijkt immers dat Fares niet de biologische vader van Aziz is. Bovendien is Meriem het spoor bijster van de voormalige collega die haar zwanger maakte tijdens een verborgen gehouden relatie.

Mehdi Barsaoui

De klap komt aan bij macho Fares, de spanningen lopen op tussen het koppel terwijl ze beiden andere wegen bewandelen om hun geliefde Aziz te redden. Meriem worstelt met bureaucratische horden en wachtlijsten terwijl Fares in de wereld van de illegale organenhandel en dubieuze tussenpersonen en medici verzeild geraakt. Tijdens hun zoektocht leren de twee iets over zichzelf, elkaar en de samenleving. Over het feit dat geld niet alles kan oplossen. En over prioriteiten.

Mehdi Barsaoui’s indringend en intens melodrama breekt met de clichés door moslim slachtoffers van terreuraanslagen te tonen, het mannelijke hoofdpersonage te laten worstelen met zijn mannelijkheid en het gebeuren grotendeels door de ogen van een vrouw te bekijken. Het leverde de in 1984 geboren Tunesische filmmaker de Orizzonti award voor beste regisseur op tijdens het filmfestival van Venetië in 2019.

De bubbel barst

Dat de jonge cineast, die tot nu toe enkel kortfilms (Sideways, Bobby, We’re just fine like this) maakte, een sterk visueel verhalenverteller is blijkt uit de manier waarop hij het schietincident toont waarmee de tragedie start. Barsaoui zit met de camera op de huid van de personages – het Cinemascope formaat vergroot hun eenzaamheid en isolement – en filmt het gebeuren van binnenin de auto. De symbolische bubbel barst wanneer het autoraam explodeert en Aziz (die van zijn vader op diens schoot mocht meesturen, wat hun band benadrukt) getroffen blijkt. Even verlaten we de dure auto (symbool voor hun beschermd leventje) om van ver de schutters te zien maar daarna focust de camera op verontruste blikken en bloed. De nachtmerrie is binnengedrongen in een droombestaan.

Un Fils

De illusie die aan scherven gaat is het valse idee van veiligheid en beschermend comfort. Maar ook de misvatting dat de realiteit, het politieke, geen impact kan hebben op het persoonlijke. Niet toevallig situeert Barsaoui die invasie van de persoonlijke sfeer in 2011. “In Tunesië was 2011 op sociaal en politiek vlak een keerpunt,” benadrukt de cineast in de persbrochure, “we bevinden ons in augustus en september, zeven maanden na de revolutie. Die historische context is belangrijk. Niet dat ik de revolutie wil fileren, wat mij interesseert zijn de gevolgen van het politieke leven op het bestaan van een doorsnee familie. Dat is de reden waarom ik het situeer enkele maanden na de val van Ben Ali en vlak voor die van Kadhafi. Op een moment dat dingen veranderen. De gebeurtenissen beïnvloeden de loop van het verhaal maar het persoonlijke drama blijft centraal staan.”

Die persoonlijke verankering is autobiografisch geïnspireerd. “Mijn ouders scheidden toen ik erg jong was,” aldus Barsaoui, “ik vroeg me altijd af wat het is een vader te hebben, wat het verschil is tussen een broer en een halfbroer, hoe het zit met ouderschap en bloedband…” Die vragen duiken ook op in Un Fils: wat is ouderschap? Wat met opvoeding en genetische bepaling? Wat typeert een familie? Een keerpunt in het verhaal is het moment waarop het ego van de vader het overneemt van het ego van de (bedrogen) echtgenoot, het ogenblik waarop verwijten en emotionele wonden naar de achtergrond worden gedrongen door de liefde voor het kind in gevaar.

Un Fils

De vrouwelijke blik

Opmerkelijk is dat Mehdi M. Barsaoui de female gaze introduceert in Un Fils. In een door machismo gedomineerde samenleving laat de cineast ons kijken vanuit het standpunt van de moeder. Hij rekent daarbij ook voor een stuk af met het mannelijkheidsbeginsel. “De Tunesische dictators stelden zich op als vaderfiguren,” zegt Barsaoui, “door Ben Ali te verdrijven hebben we in psychoanalytische zin onze vader gedood. De relatie met de vader is in Arabische landen ontegensprekelijk ongewoon, om niet te zeggen vreemd. De film gaat over vaderschap maar ook over het vrouwelijke aspect van ouderschap, over liefde en vrouwelijk overspel, een thema dat zelden aan bod komt in Arabische cinema.”

Wanneer Fares veroordelend reageert op haar ontrouw werpt Meriem hem “Is dat hoe modern je bent?” voor de voeten. Refererend naar de moderniteit die Fares en zijn vrienden pretenderen te vertegenwoordigen. “Daarmee geeft Meriem weerwerk aan haar man,” stelt Barsaoui, “het koppel beschouwt zich als vrijgevochten. Ze drinken, hebben vrienden die vuile grappen vertellen, ze roken en werken.” Maar Fares, die een tijd in het westen geleefd heeft, ervaart dat de grenzen van zijn moderne opvattingen op de proef worden gesteld. Kan hij de ontrouw van zijn vrouw aanvaarden en het feit dat ze een kind van iemand anders heeft? Maar ook: kan hij de vrouwelijke blik begrijpen en waarderen.

Un Fils

Een empathische kijk

“Ik wou de overspelige vrouw niet in een negatief daglicht stellen,” zegt Barsaoui, “het scenario wil haar niet beoordelen of veroordelen. Daarom schreef ik de scène waarin ze voorstelt zich aan te geven. Een offer waardoor ze de gelijke van haar man wordt. Het is geen vrijblijvende geste want in Tunesië wordt overspel bestraft met vijf jaar cel. Fares kon gemakkelijk naar de politie zijn gegaan en zijn vrouw was dan samen met haar minnaar in de gevangenis beland. Zeker omdat er tastbaar bewijs is in de vorm van een kind. Na deze scène is Meriem, ook in de ogen van Fares, getransformeerd.”

Niet dat Barsaoui daarna afsluit met een happy end. Hoe het verder gaat met het koppel en het gezin blijft een open vraag. Maar de kijker leeft mee met hen en is ongerust over hun toekomst. Dat heeft alles te maken met de authenticiteit van de personages en het drama, met de intensiteit van de emoties, met de manier waarop de cineast ons onderdompelt in de tragedie en met het feit dat de problematiek tegelijk specifiek (cultureel, sociaal politiek bepaald) én universeel is.

Un Fils zit dicht op de actie en de draaikolk van gevaren, dilemma’s en suspense maar last ook introspectieve momenten in met contemplatieve shots van open landschappen ondersteund door de dromerige muzikale score van Amin Bouhafa (Timbuktu). Het is vooral ook een heel menselijke, emotionele en gelaagde film die weigert te kijken via een louter westerse en mannelijke blik. Een fraaie prestatie van een beloftevol debutant.

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen bij DeWereldMorgen.be, dinsdag 17 maart 2020)

UN FILS (Bik Eneich): Mehdi M. Barsaoui, Tunesië – Frankrijk – Libanon – 2019 – 96′; met Sami Bouajila, Najla Ben Abdallah, Youssef Khemiri, Noomen Hamda, Qasim Rawane, Slah Masaddak, Mohamed Ali Ben Jemaa; scenario Mehdi M. Barsaoui, fotografie Antoine Héberlé, muziek Dickon Hinchliffe; montage Camille Toubkis; muziek Amine Bouhafa; dis. Cinéart; release 18 maart.

Leave a comment