Otto Premingers Laura: Heerlijk ambigue film noir
Toen Otto Preminger in 1961 overleed, werd in de in memoria vooral geschreven over de figuur van Preminger. Altijd dezelfde anekdotes werden opgedist, anekdotes die niet verder gingen dan heet wat excentrieke imago van deze Amerikaanse regisseur van Oostenrijkse afkomst. Het beeld dat zo van Preminger werd geschetst bleef steken bij de rol die zijn landgenoot Billy Wilder hem in Stalag 17 gaf, namelijk die van een tierende tiran.
Voor Preminger als regisseur was de aandacht en de waardering heel wat minder. Het artistieke en publieke dieptepunt dat Otto Preminger naar verluidt bereikte met zijn laatste film, The Human Factor uit 1979 (vrijwel niemand heeft de film echt gezien) lag aan het einde van een, volgens de kritiek, sinds 1944 en Laura alsmaar dalende lijn.
Het is niet toevallig dat Laura wel eens Premingers Citizen Kane is genoemd. Meet nog dan de naam van Orson Welles werd die van Preminger geassocieerd met één film die nagenoeg perfect zou zijn, terwijl alle volgende projecten gebreken vertoonden en hoogstens als curiosa interessant waren.
Nu werd Laura als bescheiden Fox-productie bij zijn release niet meteen als een belangrijk werk beschouwd. De film ontsnapte zelfs op het nippertje aan de schaar van Zanuck. Pas in de periode 1955-65 werd de film naar waarde geschat. Niet toevallig op het moment dat Preminger tot auteur werd uitgeroepen door zowel Cahiers du Cinéma, de ‘MacMahonisten’, Movie en Andrew Sarris. In deze periode stond de vraag wat film tot een creatief medium maakt centraal. Een van de kernbegrippen hier was mise-en-scène en Premingers techniek was op dat vlak een dankbaar studieobject.
Otto Preminger was geen cineast die zichzelf in het zonnetje wilde zetten met rare effecten. Zoals generatiegenoten Ford en Minnelli trachtte hij alleen maar de filmtaal zo te gebruiken dat de creatieve persoonlijkheid van de regisseur én wat werd verteld zo goed mogelijk op elkaar werden afgestemd. Daarbij stond het respect voor de kijker centraal. Dat merk je aan Premingers stijl; hij laat geen enkele visie de overhand nemen.
Wat resulteert in controversiële films zonder boodschap (genre The Cardinal) en in gedetailleerde analyses zonder besluit (genre Anatomy of a Murder). Het opmerkelijke aan Laura is dat deze weigering in een complexe plot wordt vertaald. Laura start met een misleiding. Een eerste verteller, criticus Waldo Lydecker, begint het verhaal met “I shall never forget the weekend Laura died”. Veel later zal echter blijken dat Laura nog leeft en dat een ander meisje in haar plaats werd neergeschoten.
Bovendien blijkt Lydecker evenmin een objectieve, neutrale buitenstaander te zijn. Laura blijft een mysterie en er worden tegelijk verscheidene Laura’s gecreëerd: door Lydecker, door inspecteur Mark McPherson, door verloofde Shelby Carpenter, door de kijker en uiteindelijk door Gene Tierney wanneer Laura ten tonele verschijnt. Elke visie zet de vorige op de helling, wat voor Preminger een manier is om personages (en kijkers) die oordelen vellen op onvolledige informatie ter discussie te stellen en zo aan te geven dat de waarheid relatief is.
Laura Hunt is een typisch Preminger-personage: iemand die niet zozeer verklaard, dan wel noodzakelijk wordt gemaakt. De inspecteur in Laura is het prototype van de speurder die in zijn zoektocht naar de waarheid op schoonheid stuit. McPherson heeft meer aandacht voor de identiteit van het vermeende slachtoffer dan voor die van de dader. De identiteitsverwisseling die verwarring creëert is dramatisch doordat parallel een identiteitsvorming plaatsvindt.
Geobsedeerd dor het geschilderd portret van Laura vult McPherson haar afwezigheid met een droombeeld. En hij wordt prompt verliefd op die droom. Het is trouwens door deze betrokkenheid dat hij uiteindelijk de dader kan ontmaskeren. Want Waldo geeft zich bloot wanneer hij, jaloers, met Mark ruziet. Blijkt dat Waldo steevast alle mannen uit Laura’s leven trachtte te weren om, toen dat niet meer bleek te lukken, tenslotte uit onmacht het object van zijn obsessie te liquideren. Mark stopt in extremis een tweede poging.
Laura is een heerlijke film noir waarin Otto Preminger de nodige dubbelzinnigheden en psychologische nuances bouwt. Met stijl en klasse. De film is eigenlijk verplicht studiemateriaal voor wie wil zien op welke manier filmische problemen via mise-en-scène door Preminger werden opgelost.
Bovendien merk je bij films zoals Laura wat de hedendaagse cinema ontbeert. Men zou het kunnen omschrijven als authentieke vrijheid. Preminger stelde dat “iedereen alles tegen iedereen moet kunnen zeggen om echt vrij te zijn” en Laura functioneert zoals alle Preminger films volgens het principe waarover ze gaan.
Toen het geloof in de democratische deugden van de cinema verloren ging, verdween het plezier en in zekere zin ook regisseur Otto Preminger. Wanneer we Laura op dvd bekijken keert even de vorm van cinema terug die zorgde voor een brok in de keel en onnoemelijk plezier. Héél even maar: 88 minuten lang.
IVO DE KOCK
(Artikel verschenen in Film & Televisie)
LAURA van Otto Preminger / USA 1944, 88′ / sce. Jay Dratler en Betty Reinhardt naar een boek van Vera Casparay / fotografie Joseph La Shelle / montage Luis R. Loeffler / met Gene Tierney, Dana Andrews, Clifton Webb, Vincent Price, Judith Anderson / dis. Fox
