Rutger Hauer: De ruige zachtheid van een icoon

aug 14, 2019   //   by Ivo De Kock   //   actueel, necrologie, portret  //  No Comments
Blade Runner

Rutger Hauer, de meest productieve en internationaal succesvolle Nederlandse filmster ooit, prikkelde onze verbeelding met ruwe ridders, onstuimige helden, intrigerende slechteriken en een melancholische androïde die ongelooflijke dingen gezien had. Hij stierf op 75-jarige leeftijd maar laat ons filmmomenten na die blijven voortduren in de tijd.

Floris

Onsterfelijk. Dat werd de Nederlandse acteur Rutger Hauer (1944-2019) dankzij een rol en een monoloog. Roy Batty in Blade Runner (1982) en de laatste woorden van een androïde die geen gewone mens kon zijn maar wel buitengewone dingen zag: “I’ve seen things you people wouldn’t believe. Attack ships on fire off the shoulder of Orion. I watched C-beams glitter in the dark near the Tannhauser gate. All those moments will be lost in time, like tears in rain. Time to die.

Hauer blikte terug op zijn rijke carrière in een autobiografie met de no-nonsense titel ‘Rutger Hauer, autobiografie’ maar daar word je niet veel wijzer van en met interviews sprong hij spaarzaam om. Want “ik spreek liever via mijn werk.” Zijn interviews vond hij vaak “gelul.” Eenmaal konden we Hauer zelf spreken. In januari 2008 n.a.v. de release van de Blade Runner Collector’s Edition boxset. De locatie, het Amsterdamse Amstel hotel, was fraai maar de man zelf was pas ècht indrukwekkend. Met zijn grote brede handen, staalblauwe ogen, blond-grijze haren en zachte uitstraling. Gevoelig en krachtig, ruig en charmant, open en mysterieus. Een ster, icoon maar ook gewoon een mens. Meer begaan met jonge filmtalenten dan met zijn eigen imago.

Turks Fruit

Best wel trots op zijn iconische rol in Blade Runner, dat liet hij ook wel merken: “Dit soort film wordt niet meer gemaakt, nooit meer. Er is geen tweede Ridley Scott en het geld om zo’n film nu te maken is er niet. Ook dat is de vergankelijkheid van de momenten. Het is voorbij. De wil, het begrip, het geld, de kundigheid, het is bijna niet meer op te brengen. Het is heel moeilijk om mensen uit te leggen wat het speciale is, ze moeten er maar naar kijken.” Opnieuw: beelden zeggen meer dan woorden. Alleen, Hauers ‘gelul’ maakte indruk.

Ladyhawke

Hollandse jeugdheld

Het was niet voor het eerst dat Hauer ons omver blies. En dan denken we niet aan de eerste keer dat we hem als androïde zagen sterven in een Brusselse bioscoop. Nee, Hauer geraakte op ons netvlies gebrand toen we hem als tiener ontdekten in de televisieserie Floris (1969). Geregisseerd door ene Paul Verhoeven speelde Hauer in zijn doorbraakrol een schalkse en ruige middeleeuwse ridder-avonturier. Ruw, energiek, arrogant en grofgebekt; dat misten we wat bij onze nationale trots Kapitein Zeppos.

Soldaat van Oranje

Dat Hauer opgroeide in Breukelen in een acteergezin en als matroos inscheepte voor een maritiem avontuur vernamen we pas veel later. Toen hij als ongeleid projectiel opdook in Verhoevens succesrijke schandaalfilms Turks Fruit (1973) en Keetje Tippel (1975). Films die nu gelden als symbool voor hoe de seksuele revolutie tijdens de seventies het Calvinistische Nederland omtoverde in het meest permissieve land ter wereld maar die toen vooral als heerlijk provocatief en stout golden.

Het beeld van Hauer die in Turks Fruit met zijn blond wuivend haar, en Monique van de Ven achterop de fiets, door Amsterdam gleed trok ons als een magneet naar de stad. De betovering zou blijven, ook toen we terugkijkend de periode zagen als een kantelpunt van een tijd en Amsterdam een pretpark werd. Wat ook overeind bleef was de impressie die Hauer maakte in Max Havelaar (1976); Soldaat van Oranje (1977), Een vrouw tussen hond en wolf (1979) en Spetters (1980). De knappe, arrogante blonde God straalde levenslust én tristesse uit, vreugde en tragiek, kracht en fragiliteit.

Nighthawks

Een moment bleef nazinderen: de naakte Hauer die in het begin van Turks Fruit zijn piemel full frontal aan het publiek toont om zich daarna met blik op de foto van zijn vriendinnetje en de gevleugelde woorden “Ik lik de stront van jouw reet” te masturberen. Als middelvinger naar de Nederlandse goegemeente kon dit tellen. Onze Hollandse jeugdheld bleek een uitdagende outlaw. En een filmster, getuige Grijpstra & De Gier (1979). Maar de extreme reacties op Spetters, waar Hauers personage de stok doorgeeft aan een nieuwe generatie, waren een voorteken. Nederland herstelde in de jaren tachtig het fatsoen en flikkerde outsiders zoals Verhoeven buiten. Hauer was toen al richting Hollywood getrokken.

Tranen in de regen

“Opeens zat Hauer in Hollywood” zei Soldaat van Oranje-collega Jeroen Krabbé. “Ik zag de mogelijkheid om daar werk te vinden,” vertelde Hauer ons, “ik dacht: ik moet aan mijn Engels werken, een agent vinden en daarheen gaan om te kijken wat er gebeurt.” Na een eerste afgesprongen project versiert Hauer een agent (Robbie Lance) en een eerste deal. Een rol in de Stallone film Nighthawks (1981): “Amper tien jaar nadat ik met Floris was begonnen had ik een rol in Amerika. Dat kan je toch niet verzinnen, echt waar niet.”

Blade Runner

Nog straffer was dat Ridley Scott hem vroeg voor de rol van replicant Roy Batty in Blade Runner (1982). “Wat ik leuk vond aan de rol is dat het me de kans bood om iets anders te doen,” aldus Hauer, “in acteerkringen was method acting heel populair, maar het trok me niet zo aan. Acteurs die dweepten met deze methode namen zichzelf zo ernstig en zagen de Actor’s Studio zozeer als een heiligdom dat ik er onpasselijk van werd. Ik wou humor injecteren in een theatrale acteerstijl.”

Wat Hauer interessant vond aan Batty was “dat je de rol echt op maat kon snijden. Je kon zeggen: dit is het programma, dit heeft hij in zich zitten en dan is er een factor ‘Nexus 6 bonus’ die maakt dat hij soms er nog wat bij bezit. Dat pakketje kon je maken zoals je wou, want zo was die computer nu eenmaal. Het maakte niets uit want het verhaal was dat hij uiteindelijk de man tegen wie hij zijn hele leven vecht, redt omdat het leven zo belangrijk is. Ook voor die vijand.” De sterfscène in het scenario vond hij te bombastisch: “Tegen Ridley zei ik dat wanneer Roy, heel padvinderachtig, zijn laatste goede daad verricht heeft, de energie heel snel uit hem moest weglopen. Hij mocht ook niet te veel zeggen. Gewoon een paar dingen.”

Hobo with a shotgun

Hauer kwam op de proppen met de ‘I’ve seen things’ monoloog: “Zinnen die poëzie in zich hebben, ruimte. Daar zie ik het universum in: ruimteschepen ergens ver weg. Maar tegelijkertijd slorpt het een deel van zijn leven op. En alleen de laatste zin, daar voel je in hoe Roy zich voelt over de vier jaar die hij heeft gehad, over de zoektocht. Die zin bedacht ik: “All those moments will be lost in time, like tears in the rain”. Hij begrijpt wat hij heeft gezien, hij beseft dat het voorbij is. Het vluchtige van het leven is iets heel moois en dat zit er allemaal in. Dat als stervende te zeggen is okay.”

The Osterman Weekend

Memorabel icoon

De internationale doorbraak was meteen een feit. Hauer speelde in straffe films zoals Eureka (1983), The Osterman Weekend (1983), Ladyhawke (1985) en Verhoevens Flesh+Blood (1985) terwijl The Hitcher (1986) hem een tweede grote internationale hit opleverde. De acteur zou nooit meer werkloos zijn en een filmografie met ruim 170 titels opbouwen. Dat leverde aanvankelijk ook een stevige reputatie op. Met dank aan Hauers indrukwekkende vertolking in Olmi’s La Leggenda del santo bevitore (1988), zijn Golden Globe voor Escape from Sobibor (1987) en enkele markante kleine rollen (Sin City, Batman Begins, Confesstion of a Dangerous Mind).

The Hitcher

Maar Hauer was niet zo goed in het beoordelen van scripts. Hij wees interessante rollen (Robocop, Karakter, Zwartboek) af en zag altijd wel iets in regelrechte pulp (Surviving the game, Blind Fury, Hobo with a Shotgun). Zo vond hij het weinig memorabele Salute of the Jugger (1989) “een ruig soort film met een heel gevoelig hart.” Hauer bleef hyperactief, in 2011 speelde hij in 11 films, maar investeerde steeds meer energie in het trainen van jong talent. Zelf toonde hij zich dankbaar dat Roy Batty hem een iconisch acteur maakte: “Hoeveel films zoals deze denk je dat een acteur kan maken? Er zijn maar weinig acteurs die aan zo’n film hebben meegewerkt en er is maar één Blade Runner. Het is een moment waar alles heel erg mooi klikte.” We zagen Hauer voor het laatst in The Sisters Brothers (2018) als een schim aan een venster en een dode in een lijkkist. Andermaal momenten die voortduren in de tijd. Hauer momenten. Hauer magie.

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 697, september 2019)

Blade Runner

Leave a comment