Jordan Peele’s US: Wij en onze dubbelgangers
“Wat een mens tot een mens maakt is dat we ons eigen gezin belangrijker vinden dan dat van de buren,” zegt Jordan Peele, “we kunnen geen door en door goedaardige wezens zijn als de stammencultuur is ons DNA gebrand is. Dat staat haaks op elke poging om onszelf af te schilderen als goede wezens. We zijn dieren. De evolutie heeft ons zo geschapen. Dit zit in ons DNA zodat we kunnen overleven. Het idee van goed en kwaad tegenover de manier waarop we in elkaar zitten om te overleven. Op dat vlak raken wetenschap en godsdienst elkaar. En het menselijke monster is de gruwel ertussen.” Na Get Out is Us opnieuw intelligente popcorncinema én een gruwelijk verontrustende film.
Amerika en zijn sombere spiegel. “We are Americans” zegt Red tegen Adelaide (een dubbelgangster tegen haar evenbeeld?) in Us, de tweede politieke horrorfilm van Get Out regisseur Jordan Peele. Het verhaal van familieleden belaagd door hun letterlijk uit de onderwereld opduikende gewelddadige clonen is een metafoor die via de terugkeer van het onderdrukte ditmaal niet enkel racisme maar ook klassenstrijd en maatschappelijke ongelijkheid blootlegt.
Via de duistere spiegel die hij Amerika voorhoudt klaagt Peele de brutaliteit, corruptie en individualistische cultuur van een consumptiegerichte samenleving aan. ‘Us’ is ‘United States’ maar ook ‘wij’. Volgens Peele “is er wanneer er een ‘wij’ bestaat ook een ‘zij’. Dat is het onderwerp van Us: wat begraven we? En wat gebeurt er wanneer dit aan de oppervlakte komt?” Hij ziet het als zijn “job om referenties, mythes en tekens te verzamelen en te laten spreken” in “een doordachte popcornfilm”.
Us is onderhoudende cinema maar tegelijk ook een puzzelfilm boordevol informatie en ideeën. Met een verzonnen wereld die een akelig beeld van Amerika’s ongelijke samenleving schetst. In een allegorie met echo’s van Plato’s grot leven vervreemde, (aan hun evenbeeld) geketende mensen in het donker onder de grond terwijl enkelen zich naar het licht en de bevrijding wurmen.
Kantelmoment is de scène waar een zwart meisje in een lunapark ontsnapt aan de ouderlijke aandacht en een traumatiserende spiegelpaleis ontmoeting heeft met haar dubbelgangster. Wanneer Adelaide jaren later met haar man en kinderen terugkeert voor een strandvakantie verschijnt een rood gekleed dubbelgangersgezin. Met grote schaar, leren handschoenen en agressie als antwoord op angst.
Peele rijgt de horror subgenres (home invasion, slasher, survival movie) aan elkaar in zijn politieke griezeldystopie. “Horror is mijn manier om met angsten om te gaan,” stelt Peele; “alle goede horror heeft een sociale boodschap, als het werkt boort het iets aan wat we onderdrukken. Als maatschappij of als individuen.”De regisseur speelt in op een “instinctieve angst voor dubbelgangers die vaak voorbodes zijn van iemands naderende dood” en verbindt die schrik met “het hoofdthema dat we samen heel doeltreffend de gevolgen van onze privileges negeren. Waar we van genieten gaat ten koste van de vrijheid of het geluk van anderen.”
Vandaar dat ‘de Gebondenen’ (‘the Tethered’) marionetten zijn ook al gebeurt het poppenspel onbewust: “Het grootste onrecht dat we teweegbrengen als een groep met gezamenlijke privileges zoals de VS, is dat we aannemen dat we die verdienen. Dat we niet toevallig hier geboren zijn. Voor onze privileges moeten echter anderen lijden.” Peele’s boodschap is dat “leed en welvaart twee kanten van dezelfde medaille zijn. Je mag nooit vergeten dat je moet vechten voor de minderbedeelden.”
Onder een dikke laag horror schuilt in Us, net als bij Peele’s satirisch antwoord op “de illusie van post-raciaal Amerika” Get Out, een pamflet vol symboliek, verwijzingen en maatschappijkritiek. Waarbij kledij, muziek en objecten bijdragen aan de dubbele bodem van de horrorvertelling. Die kan je negeren en rustig genieten van het ironisch spektakel.
Maar Us krijgt meerwaarde voor wie het universele thema van de clash tussen natuur en cultuur opmerkt die Peele serveert in zijn “duistere versie van Pasen waarbij Red de messias is die uit de kuil kruipt waarin ze voor dood was achtergelaten”. De film wordt helemaal onheilspellend wanneer we oog hebben voor de barbaarse (blanke én zwarte) bourgeoisie en de schijnbare onmogelijkheid om samen te leven (“there is no us”) in een om revolte smekende samenleving waar ras en sociale positie voor fragmentatie zorgen en mensen “worstelen met diep weggestopte schuldgevoelens en zonden.” Met amper twee films werd Peele dè cineast van de Amerikaanse malaise.
IVO DE KOCK
(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 697, september 2019)
US: Jordan Peele; USA 2019, 116′; met Lupita Nyongo, Winston Duke, Elisabeth Moss, Tim Heidecker; extra’s: documentaires, verwijderde scènes; FILM: **** / EXTRA’S: ****; dis. Universal.
