James Foleys At Close Range: Neo-noir vader-zoon tragedie.

James Foley liet zich recent met Fifty Shades Darker en Fifty Shades Freed niet echt positief opmerken maar de Amerikaanse regisseur tekende wel voor twee parels: de Jim Thompson adaptatie After Dark, My Sweet en de neo noir At Close Range. Deze rauwe en visueel mooie vader-zoon tragedie met Sean Penn en Christopher Walken is te (her)ontdekken op Blu-ray.

“Er was een Sean Penn restrospectieve met o.m. At Close Range en Sean nodigde me uit,” vertelde James Foley (° 1953) aan FilmFreakCentral, “ik had de film lang niet meer gezien en was zelf verbaasd. Niet over “my own brilliance but how did that happen. Ik herinner me dat ik totaal onverschrokken en onbevangen was omdat ik te jong was om beter te weten. Ik had totaal geen benul en nog geen ervaring met flops of druk van de studio. De film werd gemaakt omdat Sean zeer populair was, hij wou dat ik regisseerde en we in volledige vrijheid ons ding konden doen. Doordat we macht hadden konden we de gekste dingen uitproberen, we hoefden met niemand rekening te houden. Alleen onze eigen opvattingen telden. Pas jaren later besefte ik hoe uniek en waardevol dat was. In 1986 vond ik het allemaal normaal en gewoon.”

Eigenlijk was At Close Range ook heel normaal en gewoon in de jaren tachtig. Nu worden dergelijk gedurfde en niet geformatteerde films niet meer gemaakt (dat ondervond de Amerikaanse regisseur nog in 2003 met misdaadthriller Confidence), maar in 1986 werden films zoals die van James Foley nog gemaakt en gesmaakt. Dat had alles te maken met de erfenis van de jaren zeventig. Een periode die aanvankelijk gekenmerkt werd door een rebelse sfeer maar waar de toon snel donker en paranoïde werd.

Het oude studiomodel was ingestort en de filmindustrie dacht te kunnen scoren door, gesterkt door het commerciële succes van roadmovie Easy Rider (1969), in te spelen op jeugdcultuur. Een buitenkans voor een nieuwe generatie filmmakers. New Hollywood (van Peter Bogdanovich, Francis Ford Coppola, Brian DePalma, Jerry Schatzberg, Bob Rafelson, Alan J. Pakula, Hal Ashby, William Friedkin e.v.a.) was geboren en zou pas doodverklaard worden bij Michael Cimino’s Heaven’s Gate-debacle in 1980. Het werd een vruchtbare periode met energieke, gedurfde, eigenzinnige en intelligente films die ergens over gingen. Films die er niet voor terugschrokken mythes te ontluisteren en Amerikaanse archetypes te ondergraven.

Tijdens de jaren tachtig viel de auteur opnieuw van zijn sokkel in Hollywood – de American Independents zouden pas een decade later een nieuwe versie van Amerikaanse auteurscinema ontwikkelen – maar de geest van de seventies bleef zijn invloed uitoefenen. Escapisme, blockbusters en kauwgom voor de ogen gaven de toon aan maar ook buitenbeentjes bleven de zalen halen. Er was nog ruimte, weliswaar in de marge, voor films die wrongen. Daardoor kon Foley, niet toevallig ontdekt door seventies icoon Hal Ashby, debuteren met lichtjes bizarre films zoals Reckless (1984) en At Close Range (1986).

Het Daryl Hannah-Aidan Quinn romantische drama Reckless was een soort anti-John Hughes tienerfilm waar bitterheid en de sociale realiteit een stempel drukten op een liefdesverhaal terwijl het op een waar verhaal (uit 1978) gebaseerde neo noir At Close Range een rauw en gewelddadig verhaal was van een jongeman (Sean Penn) die hunkert naar de liefde van een narcistische vader (Christopher Walken) die zijn zoon niets te geven heeft en hem uit zelfbehoud zelfs zou kunnen vermoorden. Een pijnlijk tragisch verhaal van verstoorde relaties, botsende verlangens, niet vervulde dromen en hevige emoties dat herinnert aan oude mythes en legenden over kinderen die verraden worden door hun ouders en tijdens het opgroeien zèlf hun identiteit moeten vinden.

Bradford Whitewood Jr. woont in landelijk Pennsylvania met zijn gescheiden moeder, zijn grootmoeder en halfbroer in een armoedige bungalow waar tv-kijken en bier drinken de verveling niet weten te doorbreken. Wanneer zijn vader, Brad Sr., op bezoek komt met geld, een snelle wagen en een sexy vriendin begint zoonlief te dromen van een beter, avontuurlijker leven. Ook al blijkt vader een ordinaire dief met moorddadige driften. Een spiraal van geweld en bedrog komt op gang en het avontuur blijkt levensgevaarlijk. Door toedoen van een emotieloze, onbetrouwbare vader die een narcistische sociopaat blijkt.

Brad Jr. is geen crimineel maar een rebel en een outcast die ondanks een liefdevolle relatie met landbouwersdochter Terry vooral in de greep zit van verveling, eenzaamheid en wanhoop. Bij Brad Sr. zoekt hij liefde en, samen met zijn vrienden, avontuur. De jongeren worden gemanipuleerd door Brads vader die hen eerst eenvoudige klusjes geeft, dan klaarstoomt voor grote operaties en dan laat opdraaien voor de gevolgen wanneer de politie in beeld komt. Ook Brad Jr. is dan de pineut, vooral omdat het zijn vader goed uitkomt.

At Close Range vertelt een brutaal, gewelddadig en somber verhaal op een gestileerde maar vooral rauw-realistische wijze. Er zijn geen helden en zelfs geen positieve figuren maar de authenticiteit levert een beklijvend drama op. Brutaal, wreed, donker en triest. Met een genadeloze, angstaanjagende vaderfiguur (“You scared yet? You oughta be.“) maar ook een samenleving waar sociaal-economisch onrecht criminelen versterkt in hun extremisme en armoede, uitbuiting en vervreemding voor uitzichtloze situaties zorgen.

Film noir was, in de jaren veertig en vijftig, morele cinema en ook deze jaren tachtig neo noir is moreel geladen. Een rechtbankscène introduceert het concept gerechtigheid en een dramatische confrontatie tussen vader en zoon kaart verantwoordelijkheid, keuzes en overtuigingen aan. Daar waar Brad Sr. stelt dat het lot en genen allesbepalend zijn, benadrukt Brad Jr. dat individuele keuze en moraliteit meespelen. “No, no, I’m not you” zegt hij wanneer zijn vader hem aanspoort de trekker over te halen en te kiezen voor wraak en zelfbehoud. Een moreel einde waarvoor Foley en Penn moesten vechten tegen producenten die na testvoorstellingen suggereerden om de ‘slechterik’ te doden. “Maar Penn weigerde een reshoot van de eindscène en At Close Range bleef zoals ik de film had afgeleverd,” aldus Foley.

James Foley zou nog sterke (Glengarry Glen Ross en After Dark, My Sweet), middelmatige (Confidence, Fear en The Corrupter) en zwakke (Who’s That Girl, Perfect Stranger, Fifty Shades Darker en Fifty Shades Freed) maken maar enkel At Close Range bleek een tijdloos meesterwerk. Met dank aan het rauw vertelde sombere verhaal, de manier waarop Christopher Walken en Sean Penn respectievelijk het kwaad en vervreemding vertolkten én de oorwormmuziek van Madonna die perfect aansloot bij de enigmatische figuren en de droomachtige fotografie. ‘Live to Tell‘ zong Penns toenmalige ega: “I have a tale to tell, Sometimes it gets so hard to hide it well, I was not ready for the fall, Too blind to see the writing on the wall.” En “I know where beauty lives.” Vlakbij de gruwel.

IVO DE KOCK

AT CLOSE RANGE: James Foley, USA – 1986 – 111′; met Sean Penn, Christopher Walken, Mary Stuart Masterson, Chris Penn, Millie Perkins, Eileen Ryan; scenario Nicholas Kazan & Elliott Lewitt; fotografie Juan Ruiz Anchía, muziek Patrick Leonard; montage Howard E. Smith; FILM: **** / EXTRA’S: 0; distributie: Carlotta.