Steve McQueens Shame: Het seksuele lichaam en de bluesy stem

“Lovende kritieken zijn belangrijk,” zegt installatie-kunstenaar en filmmaker Steve McQueen, “wanneer je een film maakt, wanneer je kunst ontwikkelt zijn positieve reacties fijn. Ze zijn een prikkel om het volgende keer nog beter te doen”. De meeste critici reageerden positief op het intense SHAME (zoals voordien op Hunger), “maar je hebt de negatieve reaties ook nodig, daar kan je van leren”.

Opschudding ontstond er echter alleen in de V.S. waar de film als taboedoorbrekend werd ervaren. “Seks is een van de laatste onontgonnen gebieden in film,” aldus de cineast, “in Amerika kregen we een NCC17 rating, een zware rating die gelijk staat aan een X”. Maar dit is geen porno lacht McQueen die een parallel trekt met de Spaanse schilder Goya: “Zijn werk bevat de meest verschrikkelijke oorlogsbeelden en toch blijven het interessante, mooie schilderijen. Gruwelijk, maar de vraag is hoe je een moeilijk onderwerp kan uitbeelden. Hoe doet Goya het? Door eerlijk te zijn”. Die oprechtheid maakt ook in SHAME het verschil.

McQueens fetisj-acteur Michael Fassbender speelt er een seksverslaafde yuppie gevangen in een koel, labyrintisch New York. Dit seksueel roofdier versiert links en rechts vrouwen, neukt hoeren in op glazen kooien lijkende appartementen, beleeft wilde seks in gore backrooms en masturbeert om de haverklap. “Naar seksverslaving, waar de film over gaat, is nog nooit echt serieus gekeken,” stelt McQueen, “ik denk dat het vergelijkbaar is met aids begin jaren 80. Er rust een stigma op mensen die eraan lijden. Men wil er niet over praten. Door er een film over te maken, het onderwerp in het volle licht te zetten geef je het aandacht waardoor erop gereageerd kan worden. Een film of een kunstwerk moet gaan over wat er kan gebeuren, wat een deel van de samenleving zodanig bezighoudt dat het een reactie oproept”.

Een link met de tijdsgeest of internet is er niet: “Het is een verschijnsel dat zich al langer voordoet. Maar het is geen alcohol- of drugsverlaving. Van die verslavingen kunnen mensen zeggen: dat staat ver van mij af. Dat is ver van mijn bed. Hier heeft iedereen mee te maken. Seks. Mensen hebben seks. Het hoort bij het gewone bestaan. Het staat daar niet buiten, zoals overmatig drugs- en drankgebruik. Iedereen heeft er een relatie mee”.

Toch merkte hij dat niemand er over wou praten. Letterlijk want in Londen vond McQueen geen gesprekspartners. Wel in de V.S. waar “specialisten ons in contact brachten met verslaafden en ex-verslaafden”. Daardoor verhuisde heel het project, en de locatie, naar New York. Maar ook hier bleef de anti-held alledaags: “Het gaat niet om een man in regenjas en met zweethanden. Maar om iemand als u, iemand als ik, een gewone mens”.

Dat McQueen koos bewust voor de morele titel SHAME want “het blijft een sleutelwoord voor verslaafden. Telkens zij zich aan seksuele avonturen overgeven worden die gevolgd door een moment van bewustwording, van zelfverachting, van schaamte. Om dat gevoel weg te houden doen ze het weer opnieuw”. Gevoelens zorgen hier, veel meer dan expliciete seks, voor verontrustend mooie scènes. Zo vertolkt Brandons zus Sissy al zingend haar emoties. “’New York, New York’ is geen vrolijk uptempo song,” zegt McQueen, “de tekst heeft meer iets van blues. Het gaat over een zwerver die het wil maken. ‘Die vagebondschoenen willen dolen’, ‘Ik wil erbij horen’. New York is een droom, een verlangen. Mijlenver van de realiteit”.

Het blues-aspect zet alles op zijn kop: “Ik vind het mooi dat ze drie dingen doet. Ze zingt heel intiem tot hem over hun verleden, heden en hoop op de toekomst. En ze zingt tot haar directe omgeving, New York. Maar ze zingt ook tot ons, het publiek”. De kracht van haar stem maakt het verschil: “Op een acrobatische vocale manier kan ze eindelijk iets tegen haar broer zeggen. Dat vond ik mooi. Want dingen gebeuren vaak met een omweg. Niet in een rechte lijn, maar op een kronkelige, vreemde, toevallige manier”.

IVO DE KOCK

SHAME

FILM: **** / EXTRA’S: **

Steve McQueen; UK 2011; 96′; met Michael Fassbender, Carey Mulligan; extra’s: interview; dis. TwinPics