Anthony Manns Bend of the River: Ballade van het Vrije Wilde Westen

“A movie is a motion picture” benadrukte Anthony Mann (1906-1967). Voor de regisseur van sublieme film noirs en westerns was cinema de kunst van beeld en beweging: “beelden vertellen een verhaal, woorden onderstrepen het.” Vandaar zijn liefde voor beelddichter John Ford en het, via Steamboat Round the Bend acteur Stepin Fetchit, eerbetoon in Bend of the River. Nu dankzij Rimini te bewonderen op Blu-ray, mèt sterke extra’s.

Mann liet zich als filmmaker opmerken met B-films. Visuele parels vol ideeën, dramatiek, straffe situaties en markante personages. Film noirs zoals Raw Deal, Side Street en Border Incident. Westerns zoals The Furies en Devil’s Doorway. De authentieke rauwheid, het realistisch geweld en de narratieve complexiteit van die laatste pro-Indiaanse western overtuigde James Stewart dat Mann de ideale regisseur was voor zijn genre-uitstap bij Universal. Hun samenwerking zorgde voor vijf, vaak door Borden Chase geschreven, variaties op dezelfde conflicten, mythes en landschappen: Winchester 73 (1950), Bend of the River (1952), The Naked Spur (1953), The Far Country (1954) en The Man from Laramie (1955).

Op locatie gefilmde westerns die de wilde natuur majestueus maar zonder contemplatieve lyriek in beeld brengen. Doordesemd van choquerend brutaal geweld en moorden die vaak buiten beeld worden gehouden omdat Mann focust op de impact (via reacties) en de (fysieke en morele) gevolgen van geweld. Met Stewart als ambigue en getormenteerde anti-held. Een solitaire avonturier gedreven door wraak en hebzucht die menselijk wordt na een moreel geladen strijd. Om de overstap van wildernis naar beschaving te maken in een wereld die op het punt staat te veranderen. Bend of the River draait om een outlaw die met zijn verleden wil breken en in de clinch gaat met zijn alter ego, een partner wiens eigenbelang primeert op het overleven van kolonisten, in karavaan via de Oregon Trail op weg naar een nieuw leven.

Voor criticus Bernard Benoliel draagt “Bend of the River de stempel van WO II. Een oorlog die zo brutaal, gewelddadig en traumatiserend was dat fictie er door veranderde.” Manns sombere toon en brutale stijl paste bij de gemoedsgesteldheid van een Stewart getekend door de intensiteit van het geweld en het gewicht van de verantwoordelijkheid als actieve militair. Het klikte tussen beiden.

Voor de cineast schuilde de kracht van helden niet in hun fysiek vermogen maar in hun vastberadenheid terwijl de acteur weigerde gevechten als een spel te zien. Stewarts Glyn McLyntock is gedreven maar ook getormenteerd, somber, vuil, gewelddadig en brutaal. Verontrustend en explosief. Zwalpend tussen wraakdrift (“You’ll be seeing me!” krijgt spiegelbeeld/antagonist Emerson Cole te horen) en morele hergeboorte, aarzelend tussen individualisme en groepsgeest, gedreven door energie en verlangend naar rust.

“De ruimte die de held kan veroveren wordt steeds kleiner in Manns films,” stelt Mathieu Macheret, “in Bend of the River stelt de uit de natuur – een stoffige en vuile omgeving die als materie wordt gezien – opgedoken held vast dat Amerika en de mensen die gevoel hebben voor het land aan het verdwijnen zijn.” Glyn dient zijn impulsief gedrag op te geven om zich te integreren in een nieuwe beschaving, om de wildernis achter zich te laten. In die zin is het avontuur ook een inwendig avontuur, een strijd met eigen demonen, driften en verlangens.

Heel symbolisch moeten de huifkarren rivieren oversteken en bergen overwinnen. Via de high country wordt uiteindelijk de sneeuwgrens overschreden en lonkt een settler’s utopia in de vallei. Maar ondanks het feestelijk onthaal van de avonturiers overheerst een einde van een tijdperk gevoel. De tuin dreigt bezoedeld te worden, de vrijheid verloren te gaan. “Net de vrijheid die Mann zocht ver weg van Hollywood,” weet Macheret. Tussen het stof en de bloeddruppels.

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 696, juli-augustus 2019)

BEND OF THE RIVER: Anthony Mann; USA 1952, 91′; met James Stewart, Rock Hudson, Julia Adams, Arthur Kennedy, Lori Nelson; extra’s: interview James Stewart, gesprek critici Mathieu Macheret & Bernard Benoliel, special L’avant-scène cinéma; FILM: **** / EXTRA’S: ****; dis. Rimini Éditions (Blu-ray).