Arantxa Echevarria over Carmen & Lola: ‘De kracht van liefde overwint de angst om anders te zijn’
Op 49-jarige leeftijd debuteert Arantxa Echevarria met Carmen & Lola, een verhaal van onmogelijke lesbische liefde in de Spaanse Roma gemeenschap. ‘Ik wou het hebben over de nood aan empowerment van vrouwen.’
De in Bilbao geboren Spaanse cineaste Arantxa Echevarría verzamelt ondertussen de festivalprijzen en Goya Awards met haar gipsy liefdesdrama Carmen & Lola maar de ontstaansgeschiedenis van haar even energieke als persoonlijk langspeelfilmdebuut was een lange worsteling. “Een leven lang,” zei Echevarria toen we tijdens Film Fest Gent vroegen hoe lang ze bezig was geweest,“ik kreeg het idee in 2009 maar begon het pas in 2012 uit te werken en het duurde tot 2018 voor ie af was. Films maken vraagt tijd maar voor vrouwen duurt het altijd iets langer. Ook al werk je zoals ik sinds je achttiende in de filmindustrie. Dat moet beter.”
U laat Carmens moeder meteen zeggen dat jongeren een toekomst nodig hebben. “Met de eerste filmbeelden situeer ik de personages. Het gaat om de Spaanse Roma gemeenschap en zigeunermeisjes die er hun identiteit en plaats zoeken. De boodschap is dat het soms moeilijk is om jezelf te zijn in je eigen omgeving. Je moet er vaak vechten voor je toekomst. De Roma waren katholiek tot ze zo’n 40 jaar geleden Evangelisten werden. Daarbij voerden ze een strenge scheiding tussen mannen en vrouwen door. In een sterk patriarchale samenleving kregen vrouwen een puur dienende rol. Bovendien groeide de druk om zich te conformeren aan de regels.”
Dit voelt als een film die u moèst maken. “Hij is héél persoonlijk. Ik dacht aan mijn eerste liefde, aan de intensiteit van het gevoel dat je nooit nog zo zal liefhebben. Wat later niet blijkt te kloppen. Daarnaast wou ik praten over vrouw zijn. Ik ben 49 jaar en Carmen & Lola is mijn eerste film. Waarom? Volgens mij omdat ik een vrouw ben. Zeker in Spanje is het nog altijd zeer moeilijk om een vrouw te zijn. Het personage van Lola’s moeder Flor is gebaseerd op mijn eigen moeder. Zij staat voor de vrouwelijke ervaring in Spanje en het besef dat vrouwen meer ruimte moeten krijgen om zich te ontwikkelen. Ik wou het nadrukkelijk hebben over de nood aan empowerment van vrouwen.”
Maar ook over liefde. “Over hoe de kracht van liefde de angst om anders te zijn overwint. Er is moed nodig om deze gemeenschap te verlaten maar je kan niet anders wanneer je een relatie met iemand van hetzelfde geslacht aangaat. De film eindigt aan zee omdat ik wou afsluiten met hoop. Ik ken te veel slecht eindigende verhalen met homoseksuele personages die zelfmoord plegen of gedood worden. Daarom die positieve boodschap: het leven is geweldig en wanneer je gelooft in jezelf kan je het halen. Hoe moeilijk het ook is. Een deprimerend slot zou de status quo versterken, jongeren aanzetten om vooral niets te doen.”
Niet-professionele acteurs zorgen voor authenticiteit. “Ik vond ze pas na lang zoeken en om op locatie te draaien had ik gedoogsteun van de gemeenschap nodig. Daarom sprak ik met een gerespecteerde ouderling. Dat liep moeizaam want hij wou een mannelijke contactpersoon. ‘Waar is je echtgenoot?’ vroeg hij. Ik heb geen man dus ik moest een willekeurig iemand optrommelen. Ik benadrukte dat ik ‘paya‘ (n.v.d.a. zoals gipsy’s blanke niet-gipsy’s noemen) was en mijn payo-centrisch verhaal niet wou aanpassen. De reacties bleven vijandig. De Roma vonden dat ik het recht niet had om deze film te maken. Voor hen bestaat homoseksualiteit niet, is het een ‘payo‘ uitvinding die de zuiverheid van hun ras bedreigt.”
Wanneer Lola’s moeder Carmens liefdesbrief ontdekt volgt een intense confrontatie. “De opname gebeurde in een shot. Dat was nodig omdat niet-professionele acteurs niet kunnen terugvallen op een technische bagage. Ze moeten de scène emotioneel beleven. Daarvoor gebruikten we trucs. Zo vroegen we de actrice die Lola’s moeder speelt het gevoel op te roepen wanneer haar zoon zou vertellen dat ze nooit kleinkinderen ging krijgen. Die pijn is immens voor een gipsy moeder en de gedachte eraan hielp haar. Anderzijds drukten de acteurs ook hun stempel op de film. Zo stond in het script dat Carmens vader haar zonder eten naar haar kamer stuurt. ‘Dat zou ik nooit doen’ zei de acteur, ‘een gipsy zorgt er altijd eerst voor dat zijn kinderen eten hebben.’ Een andere keer belde een actrice die een belangrijke rol had dat ze de volgende dag niet kon komen. Haar man had ruzie gemaakt met een andere gipsy en werd van Madrid naar Sevilla gestuurd. Voor zes maanden! We moesten haar plots uit het verhaal schrappen.”
Lola’s graffiti spreken boekdelen. “Lola heeft iets te zeggen, ze drukt dingen uit die ze niet kan of mag zeggen door op de muren te schilderen. Haar graffiti weerspiegelen haar persoonlijkheid en haar verborgen seksuele gevoelens. In haar eigen buurt en zichtbaar voor de gemeenschap. Het levert haar vrijheid maar ook bestraffing op. Daar speelt ook verliefdheid: je denkt alleen aan liefde en je geliefde en vergeet dat er een wereld is die toekijkt.”
De uitkijktoren die de wijk domineert symboliseert die controle. “Toen Franco een grote weg rond Madrid liet bouwen dwong hij velen te verhuizen naar deze wijk ten Noorden van Madrid. Maar hij was bang en liet een toren bouwen van waaruit de politie iedereen in het oog hield. Het is nu een toren van Babel met een mix van talen, religies en culturen.”
U focust op blikken. “Omdat het in de gipsy gemeenschap belangrijk is wat mensen denken over jou. Iedereen houdt iedereen in het oog. Het is oké om gay te zijn wanneer niemand het weet, wanneer de familie je in de kast kan houden. Maar uit je echte emoties, dan bots je met iedereen. Wanneer gipsy meisjes lesbisch zijn is het altijd de fout van de moeder. In de Roma gemeenschap is de man baas en zijn vrouwen verantwoordelijk voor de opvoeding van meisjes. Het is een systeem van controle en onderdrukking.
“Meisjes beleven een kortstondige adolescentie. Vanaf hun twaalf jaar is hun bestaan erg geseksualiseerd: ze worden mooi gemaakt, gebruiken lippenstift, spelen moeder in rollenspellen,… Dan ontmoeten ze een jongen die ze wel leuk vinden en uit angst voor een verlies van maagdelijkheid én roddels wordt er meteen een verloving aan gekoppeld. Daardoor studeren meisjes niet en belanden ze in een sociale gevangenis.
“Om je homoseksualiteit te beleven moet je je familie en gemeenschap opgeven. Maar omdat ze in de racistische wereld van de payos evenmin welkom zijn, worden meisjes gedwongen te kiezen tussen hun seksualiteit en hun leven. Meestal kiezen ze ervoor om hun homoseksualiteit verborgen te houden. Wie genoeg lef heeft gaat weg maar betaalt daarvoor wel een prijs. Toch geeft Carmen & Lola aan dat er hoop is. En dat liefde mooi is.”
Als vrouw een eerste film gefinancierd krijgen was niet evident? “Het was een mirakel! Ik probeerde eerst deel te nemen aan scenariowedstrijden. Daarna liep ik productiemaatschappijen en TV-zenders plat met mijn verhaal. ‘Dit is mijn eerste film, ik ben een vrouw en wil een liefdesverhaal vertellen over twee gipsy’s gespeeld door niet-professionele acteurs’. Het antwoord was simpel ‘Daar is de deur’. Maar ik kreeg een overheidssubsidie en ik had geluk met Orange waar de CEO een fan is van auteurcinema. Hij kende zelfs mijn kortfilms, vond het scenario sterk en beloofde mee financiering te zoeken. Dat was een onverwachte meevaller. Gelukkig, anders was ik misschien pas op mijn zestigste gedebuteerd!”
IVO DE KOCK
(Interview verschenen in De Filmkrant, juni 2019)
