Milos Formans Ragtime: Caleidoscooop van dromen en nachtmerries
Tussen zijn Amerikaanse hitfilms One Flew Over the Cuckoo’s Nest en Amadeus draaide Milos Forman de commerciële flop Ragtime, een nochtans krachtig sociaal fresco over het racisme van Amerika begin 20ste eeuw.
“Niemand denkt via film” repliceert Milos Forman wanneer zijn landgenote Vera Chytilova stelt “auteurcinema staat voor denken via film.” Het is een van de vele prikkelende botsingen van ideeën in de documentaire ‘Forman versus Chytilova’ op de Blu-ray van Ragtime, de geflopte maar ijzersterke E.L. Doctorow-adaptatie die Forman draaide vlak na zijn hits One Flew Over the Cuckoo’s Nest en Hair.
Niet dat Forman hersenloos entertainment wil propageren, hij laat zich alleen niet graag verleiden tot zelfreflectie omdat “analyse ertoe kan leiden dat een cineast zichzelf gaat herhalen.” Bovendien haakt hij af “wanneer ik voel dat een cineast praat, ik hou ervan wanneer hij me tegenstrijdige emoties doet beleven die ik associeer met wat ik op het scherm zie.” In het karaktergedreven Ragtime past Forman dit toe door ambigue gevoelens te verbinden aan complexe personages en protagonisten plots te laten opduiken en verdwijnen, “onvoorspelbaar als het leven.”
Ragtime opent in New York anno 1906 en toont een wereld waar ontsnappingsartiest Houdini monden doet openvallen, het nieuwe medium film zijn eerste stapjes zet en manifest racisme aangeeft dat slavernij nog niet lang achter de rug is. Met dank aan de bestseller van Doctorow integreert Forman reële historische figuren (een op vraag van producent Dino De Laurentiis verwijderde scène introduceert feministe Emma Goldman) in de verhalen van zijn fictieve personages zodat “de kijker zich kan identificeren met het tijdperk.”
Resultaat is een sociaal fresco, het portret van een vitaal, multicultureel maar getraumatiseerd Amerika waar vooruitgangsdenken, racisme en geweld een explosieve cocktail vormen. Forman verdeelt zijn aandacht over een danseres die na de moord op haar minnaar (Norman Mailer!) filmactrice wordt, een blank handelaarskoppel dat zich over een zwarte vrouw en haar baby ontfermt en een zwarte pianist (en vader van het kind) die het slachtoffer wordt van bange blanke xenofobe brandweerlui. Aangevuld met een melancholische agent (James Cagney) die met lede ogen aanziet hoe activistische escalatie leidt tot gewelddadige repressie.
Ragtime integreert zowel de erfenis van het verleden als blijvende spanningen in een complex tijdsbeeld en vermijdt manicheïsme waardoor racisme subtiel gefileerd wordt. “Wanneer je dingen vanuit een andere hoek bekijkt, krijgen ze een poëtische bijklank” zegt Forman aan Chytilova. De immigrant-met-frisse-blik ontdekte dat hij als scenarist-regisseur botste op grenzen:“Ik kan alleen schrijven in mijn moedertaal, vandaar mijn boekverfilmingen.” Toch is Ragtime geen mindere Forman maar een krachtige tragedie én een ode aan immigranten die in Hollywood hun dromen gingen realiseren.
IVO DE KOCK
(Artikel verschenen in De Filmkrant, mei 2019)
Ragtime USA, 1981 / REGIE MILOS FORMAN/ 156 MINUTEN / MET JAMES CAGNEY, ELIZABETH MCGOVERN, MARY STEENBURGEN, HOWARD E. ROLLINS, NORMAN MAILER / BONUS: FILM FORMAN VERSUS CHYTILOVA, DOCUMENTAIRES, VERWIJDERDE SCÈNE, BOEKJE / DISTRIBUTIE: ARTE ÉDITIONS (COLLECTOR BLU-RAY).
