Stephen Kings doodsangsten: Trips naar Pet Sematary

“This ain’t a dream,” zongen The Ramones, “I don’t want to be buried in a pet cemetery.” Het is de titelsong van Pet Sematary, Mary Lamberts adaptatie van Stephen Kings meest akelige en verontrustende boek. Een werk dat blijft herrijzen want na een documentaire over de cultfilm uit 1989 levert een remake een nieuw bezoek aan het dierenkerkhof.

‘Dodenwake’ is een gebruik van vóórchristelijke oorsprong om tot de begrafenis te waken bij een gestorvene én de Nederlandse titel van ‘Pet Sematary’, het engste en misschien ook wel mooiste boek van de hyperactieve Amerikaanse horrorauteur Stephen King. “De dood is een mysterie en de begrafenis een geheim” lezen we in het voorwoord van dit werk uit 1983 over trauma’s, schuldgevoelens, verlies, rouw, sterven en …herrijzen. Donkere, duistere thema’s en de schrijver vond het zelf aanvankelijk té gruwelijk voor publicatie. Maar het persoonlijke verhaal liet hem niet los. King schreef een script dat Mary Lambert anno 1989 omzette in macabere tragiek en groezelige kitsch. Dertig jaar later is hij betrokkenen bij de Pet Sematary remake van Kevin Kölsch en Dennis Widmyer, een gestileerde bovennatuurlijke horrortrip naar het dierenkerkhof geënt op ons onvermogen om te gaan met de dood.

“I don’t want to live my life again” zongen punkrockers The Ramones (retro scuzz-rockers Starcrawler in de remake). “Sometimes, dead is better” zegt Jud, de enigmatische overbuur van de beproefde familie Creed. We zijn gewaarschuwd maar toch blijft Kings heen en weer avontuur tussen leven en dood fascineren. “Als tiener joeg Pet Sematary me angst aan,” bekent production designer (van de 2019 versie) Todd Cherniawsky op de Blu-ray van de gerestaureerde 1989 versie, “als volwassene merk je dat het over de dood gaat en over waar je toe bereid bent om die tegen te houden.”

Stephen Kings akeligste nachtmerrie

“Niets is pijnlijker dan het verlies van een kind,” zegt John Lithgow, Jud in de Pet Sematary van Kölsch & Widmyer, “goede schrijvers weten hoe ze daarover moeten schrijven, hoe ze je emotioneel kunnen raken. Ik hou er van om geconfronteerd te worden met die pijn.” Stephen King schreef meer dan 200 verhalen maar ‘Pet Sematary’ is daarvan ongetwijfeld het engste. De clown van ‘IT’ kruipt onder je huid en de verstrengeling van waanzin en obsessie in ‘The Shining’ en ‘Christine’ is behoorlijk verontrustend maar de onafwendbaarheid van de confrontatie tussen een aanstormende tientonner en een peuter levert tragische gruwel op die blijft nazinderen in een macabere trip door de waanzin. Gedreven door liefde en pijn. En het verlangen terug te kunnen keren. Naar betere tijden. Uit de dood.

In de documentaire Unearthed & Untold: The Path to Pet Sematary van Justin White en John Campopiano komt Stephen King in beeld maar niet aan het woord waardoor het de makers zijn die vertellen dat King het idee kreeg voor het boek toen hij verhuisde naar een landelijk huis aan een drukke baan mèt vlakbij een dierenkerkhof waar kinderen uit de buurt hun huisdieren begroeven. De familie King verloor een kat (dochterlief leverde de “God can’t have my cat. Let him have his own cat” dialoogzin), zoon Owen werd ei zo na overreden en de vreemde spelling van het woord ‘cemetery’ danken we aan de lokalen. De overlevering wil dat King het verhaal dat hij in 1978 schreef te gruwelijk vond. “Ik heb het in een lade opgeborgen,” vertelde hij in 1980 aan Rolling Stone, “ik heb geen plannen om het in de toekomst te publiceren. It’s too horrible.”

Dat hij het drie jaar later toch aanbood aan uitgeverij Doubleday, waarna ‘Pet Sematary’ uitgroeide tot een bestseller, is volgens de documentairemakers te danken aan Kings vrouw Tabitha. Klopt niet, gaf King onlangs toe aan Entertainment Weekly. Ja, hij vond “all that stuff about the death of kids” echt “awful” en stond weigerachtig tegen publicatie. Maar nee, het was niet zijn vrouw maar de noodzaak om een juridisch kluwen te ontwarren dat hem aanzette de uitgever te paaien met een laatste King-boek. White en Campopiano slaan wel nagels met koppen wanneer ze professor Tony Magistrale de invloed van Britse 19de eeuwse literatuur, W.W. Jacobs verhaal ‘The Monkey’s Paw’ (over drie wensen die een enorme prijs hebben) en Indiaanse mythologie (het Witiko monster en de strijd tegen kannibalisme) op ‘Pet Sematary’ laten toelichten.

Kings verhaal is eenvoudig. Dokter Louis Creed verhuist van Chicago naar het landelijke Ludlow samen met zijn vrouw Rachel, dochter Eileen, zoon Gage en kat Church. Hun huis ligt aan een gevaarlijke baan vlakbij een dierenkerkhof waarachter zich volgens dodelijk verkeersslachtoffer Victor Pascow nog een tweede begraafplaats bevindt. Overbuur Jud, die zijn aan reuma lijdende vrouw Norma verzorgt, ontpopt zich tot een vaderfiguur voor Louis die het noorden verliest wanneer de weg zijn reputatie waarmaakt. De dood is van bij de aanvang nadrukkelijk aanwezig. Louis verloor zijn vader op driejarige leeftijd en Rachel zag haar aftakelende zus sterven. Die trauma’s verklaren waarom ze emotioneel en geestelijk zo sterk uit evenwicht geraken bij fatale ongevallen. Doordat King investeert in karakterschetsen blijft, ondanks de bovennatuurlijke escapade, het afglijden van Louis en Rachel naar respectievelijk waanzin en angst geloofwaardig. Gesprekken over dood als deel van het leven, het verschil tussen weten en geloven en de inspanningen die men levert uit liefde veranderen een monsterverhaal in een diepmenselijke tragedie. Een liefdesverhaal dat de lezer een emotionele mokerslag toedient.

Lugubere jaren 80 kitsch

De grote verdienste van cineaste Mary Lambert is dat ze met haar Pet Sematary het voorbeeld van Stephen King volgt en een macaber spookverhaal verzoent met een familiaal drama. Terwijl ze aanvankelijk een vreemde keuze leek. Want begin jaren 80 waagden zich naast Stanley Kubrick (The Shining) en Brian DePalma (Carrie) met George Romero (Creepshow), John Carpenter (Christine), Tobe Hooper (Salem’s Lot) en David Cronenberg (The Dead Zone) vooral horrorspecialisten aan King-adaptaties. Terwijl Lambert als kunstenares enkel videoclips van Madonna op haar naam had staan. Ze was wèl fan van King: “Ik hou van zijn boeken omdat het personagegedreven verhalen zijn die gaan over mensen, over de gemeenschap waarin ze leven en de trauma’s die ze meemaken.”

Lambert had geluk. Niemand stond te springen om ‘Pet Sematary’ te verfilmen omdat midden jaren 80 het momentum voor King-films voorbij leek. Bovendien dreigde Hollywood door een staking van de scenarioschrijvers in 1988 onvoldoende films te kunnen maken. Producente Lindsay Doran greep haar kans: “Toen ik in de vroege jaren 80 voor Embassy werkte vond ik Kings script het beste dat ik ooit las. Maar de studio zag het niet zitten en bij mijn overstap naar Paramount merkte ik ook daar weinig enthousiasme. Tot er omwille van de WGA staking tijdens een meeting een oproep kwam voor scripts die zo perfect waren dat ze niet herschreven moesten worden. Ik stak mijn hand op maar de president hield me tegen: ‘waag het niet om Pet Sematary voor stellen!’. Hij vond het verhaal te luguber. Maar na lectuur gaf hij toe dat het scenario briljant was. Ik mocht de rechten verwerven, een regisseur huren en de film maken.”

Mary Lambert had met Siesta (1987) een nachtmerrieachtig drama gemaakt maar was geen horrorspecialiste. Haar visuele achtergrond sprak Doran echter aan. En de kans een frisse wind te laten waaien door de King-verfilmingen. “Het was in de lente van 1988 en ik werkte in montagekamer aan een Madonna clip,” zegt Lambert, “mijn agent belde me: ‘wil je een script lezen voor een film van Stephen King, Pet Sematary?’ Horror was niet de richting waarin ik dacht te gaan maar ik hield van King en aanvaardde het te lezen.” Ze was meteen verkocht: “Het leek een kinderverhaal, het hart van het verhaal is de dood van een kind, en het gaat over een mama, papa, huis, boom, broer, zus en kat. Maar het Jud personage stuurt het in een andere richting. Die van een pijn die zo ondraaglijk wordt dat je een kind terug wil krijgen, no matter what. Het is een horrorverhaal maar gaat niet over bloed. Of over verminking. Pet Sematary is universeel, het gaat over dingen die niet veranderen zoals de dynamiek van een familie.”

Het klikte meteen tussen King en Lambert, ook al omdat de cineaste Maine (waar King absoluut wilde draaien) zag als een personage en de scène waar Louis en zijn schoonvader al vechtend tijdens de begrafenisplechtigheid de lijkkist doen omvallen aanwees als cruciaal om te onderstrepen dat rouw een eenzaam gegeven is. “Ik vond het boek geweldig en wilde het niet veranderen,” zegt Lambert “ik wilde dat het werkte als film. Ik denk dat ik het mocht doen omdat Stephen begreep dat ik geen bijbedoelingen had, dat ik het materiaal niet wou nemen om er mijn eigen ding van te maken.”

Lambert duikt vooral in de geest van het ouderpaar en focust op hun ontreddering. Het is haar net als King te doen om wat zich afspeelt in de hoofden van ouders die ‘gek’ worden van pijn en verdriet. Hun verbeelding gaat aan de slag met drie wensen, evenveel terugkeren uit de dood. De (tweede) begraafplaats, de poort naar een andere wereld, leidt naar de waanzin. Naar een amour fou, met een kus/omhelzing als droombeeld en slot. Lamberts karaktergedreven, visuele Pet Sematary is nauwer verwant met surrealisme dan met realistische horror.

“Ik denk dat mensen nog altijd van de film houden omdat het zo’n goed verhaal is,” zegt Lambert terugblikkend, “het gaat om een taboeonderwerp, net als alle goede horrorfilms, op een aanvaardbare manier. Namelijk de dood van een kind. Stephens verhaal is zo nauwkeurig geweven dat je met het onderwerp om kunt gaan, net als in nachtmerries. Je kunt je grootste angsten onder ogen zien en dan maken ze je minder bang. Je begrijpt hoe je ermee kunt leven.”

Spoken en resurrectie

“Lamberts Pet Sematary is een goed voorbeeld van wat horrorfilms deden in de jaren 80,” zegt Jeff Buhler, scenarist van de 2019 remake, “de muziek, de Ramones, de toon… Het had iets kitscherig. Maar toch wist het je bang te maken.” Samen met het regie-duo Kevin Kölsch en Dennis Widmyer maakt hij van Kings contemplatieve roman geen surrealistisch avontuur maar een spookverhaal. Deze Pet Sematary is een horrorfilm die speelt in een Conjuring universum. Weg is het familiaal psychodrama: Jud is geen ersatzvader en er is geen spanning tussen Louis en zijn schoonvader (de begrafenisruzie ontbreekt). In de plaats komt een bevreemdende, spookachtige sfeer. Een processie gemaskerde kinderen op weg naar de begraafplaats zet meteen de toon. De fantastische sfeer geeft aan dat wat volgt geen psychodrama is maar een spookverhaal dat niet speelt in de geest van de gezinsleden maar in een parallelle wereld waar de begraafplaats fungeert als poort en de kat als gids. Met Indiaanse ‘boze geesten’ als verklaring voor een bovennatuurlijk gebeuren.

Daar waar bij Lambert de protagonisten mentaal ontsporen na een emotionele mokerslag en foute keuzes, wordt bij Kölsch en Widmyer een familie vervolgd door spoken van een kerkhof met demonische krachten. Externe wezens die met hun uiterlijk inspelen op de herinneringen en emoties van Louis en Rachel. Oppervlakkig gezien lijken de makers zich aan te passen aan de nieuwe tijden met een zwarte Victor, ruimere aandacht voor Rachels traumatische zusterherinneringen en meer speelruimte voor dochter Ellie. Maar de verklaring dat Ellie de plaats van Gage inneemt als slachtoffer omdat het makkelijker is een ouder kind zombie te laten spelen zegt veel. Actie is belangrijk. Net als schrikeffecten.

Kinetische energie primeert. De film wil ons doen opspringen maar geen angst aanjagen. En zeker niet verontrusten. Wanneer we, onder het oog van de demonische kat, afstevenen op de tragedie slaagt Pet Sematary er ondanks Ellie’s kwetsbare “Am I dead?” niet in Kings existentiële malaise en Lamberts emotionele waanzin op te roepen. De geweldexplosie is te uitwendig om ons echt te raken. Waardoor het donkere alternatieve slot – een spel met herrijzenis en hereniging – emotionele kracht en verscheurende schoonheid mist. Terwijl een hand op een schoppenvrouw kaart, een verminkt gezicht, een gepreveld ‘Lieveling!’, een blinkend mes en een kreet volstaan.

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 695, mei 2019)

PET SEMATARY; regie Mary Lambert; USA 1989; 103′; met Dale Midkiff, Fred Gwynne, Denise Crosby, Brad Greenquist; Michael Lombard, Blaze Berdahl, Miko Hughes; FILM: *** / EXTRA’S: **** (documentaires, interview, commentaar); dis. Paramount;

UNEARTHED & UNTOLD: THE PATH TO PET SEMATARY; regie Justin White & John Campopiano; USA 2017; 75′; met Stephen King, Mary Lambert, Heather Langenkamp, Blaze Berdahl; FILM: *** / EXTRA’S: **** (commentaar, interviews, documentaires); dis. Synapse Films.