Jacques Audiards The Sisters Brothers: Een spoor van goud en dromen
Alhoewel de Franse cineast Jacques Audiard geen western fan is weet de regisseur van Dheepan met The Sisters Brothers het genre nieuw leven in te blazen. In dit grappig én melancholisch sprookje over trauma’s, geweld, beschaving, veranderende tijden en pacifistische utopieën zijn John C. Reilly, Joaquin Phoenix en Jake Gyllenhaal a-typische cowboys.
De western is een oer-Amerikaans genre – met Amerikaanse filmmakers als John Ford, Howard Hawks, Raoul Walsh, Budd Boetticher, Anthony Mann, Sam Peckinpah en Clint Eastwood als vaandeldragers – en het is geen wonder dat de altijd al met ups en downs evoluerende populariteit van dit genre leidt onder de globalisering. Met het besef dat Amerikaanse films meer opbrengen ‘in het buitenland’ dan op de eigen markt denken Hollywood producenten twee keer na of de Aziatische markt wel zit te wachten op een met zijn pistool zwaaiende Texaanse cowboy. Westerns gelden dan ook meer en meer als zeer riskante operaties.
Toen Jacques Audiards The Sisters Brothers in Venetië (waar hij bekroond werd met een Zilveren Leeuw) en Deauville werd voorgesteld sprak de pers over zijn “eerste Amerikaanse film.” Maar, “eigenlijk is het een Engels gesproken Europese film,” vertelde de regisseur ons tijdens Film Fest Gent, “in Europa gelooft men graag dat filmmakers met een Amerikaanse droom rondlopen maar ik wilde niet per se in Amerika of voor een Amerikaanse studio werken. Ik droomde er evenmin van om Hollywood te veroveren of een western te draaien. Maar ik wou wèl samenwerken met Amerikaanse acteurs en filmen in grote open ruimtes. Die vonden we in Spanje. Ik heb Oregon niet gemist.”
De generiek van The Sisters Brothers leert ons dat er meerdere producenten (o.a. de broers Dardenne) gevonden werden in verschillende Europese landen. Zij zorgden voor een budget van 38 miljoen dollar. Bescheiden naar Amerikaanse normen, Audiard moest er ook de gages van Hollywoodacteurs mee betalen, en het Europudding gevaar dreigde. Maar Audiard is eigenzinnig genoeg om niet iedere producent (en elk land) te willen plezieren. Hij vond stevige partners in John C. Reilly en zijn vrouw Alison Dickey die zowel in het boek van de Canadese schrijver Patrick DeWitt als in de Europese scenario-tandem Jacques Audiard-Thomas Bidegain garanties zagen om de western cliché-vrij te houden.
Terecht want de in Roemenië en vooral Spanje – het western themapark ‘Fort Bravo’ in de provincie Almería – gedraaide film werd een uitstekende western. Een die het genre respecteert maar er toch met humor en eigenzinnigheid nieuw leven in blaast. The Sisters Brothers vertelt het verhaal van twee huurmoordenaars, cowboy broers Eli (John C. Reilly) en Charlie Sisters (Joaquin Phoenix), die anno 1850 het spoor volgen van twee goudzoekers, detective John Morris (Jake Gyllenhaal) en chemicus Hermann Kermit Warm (Riz Ahrmed). Hun trail loopt tijdens de Goldrush van Oregon tot Californië. De trektocht is ook een achtervolging want Warms geheime formule (waardoor goud snel zichtbaar wordt in water) blijkt een shortcut naar rijkdom die velen aanspreekt.
De film opent in het teken van de genadeloosheid met een hels vuurgevecht (waarbij paarden letterlijk vuur vatten) en gaat over in een Far West gedomineerd door goudkoorts en de wet van de sterkste. Met mannen en vrouwen in de greep van geld en geweld, agressie en hebzucht. Waardoor plannen veranderen (de broers negeren hun opdrachtgever, de Commodore, en sluiten zich aan bij het andere duo), voornemens in duigen vallen en een gezondheidswandeling eindigt in een gruwelijke fysieke beproeving. Enkel het lot (lees: de dood) en een terugkeer naar huis bieden een uitweg.
The Sisters Brothers is grappig, gruwelijk maar ook groots. Briljant in de scène waar de broers te paard een heuvel beklimmen en plots aan de andere kant de oceaan zien. Een verbluffend moment en een blik die we zelden in de Go West westerns krijgen. Voor westernhelden is de zee zelden een eindstation, maar Audiard is zelf een pionier en voert zijn vermoeide cowboys langs een strand vol aangespoelde (of achtergelaten) spullen. Objecten zonder eigenaar. Met dit beeld slaat Audiard een brug naar het heden, naar de migranten die zoveel jaar later hun tocht zien eindigen op een strand. De geschiedenis herhaalt zich, onderstreept Audiard: mensen riskeren alles (hun leven en bezittingen) voor een beter bestaan.
Audiard actualiseert de western en sluit aan bij een traditie van uit Europa gestuurde vernieuwing. Denken we maar aan de spaghetti westerns, de films van regisseurs als Sergio Leone en Sergio Corbucci die in de jaren 60 en 70 draaiden …in Zuid-Spanje. Met laconische Europese en Amerikaanse filmsterren zoals Henry Fonda, Clint Eastwood, Charles Bronson, Klaus Kinski, Lee Van Cleef en andere Eli Wallachs. En een heel eigen, opera-achtige, stijl die clichés vaak op hun kop zette en naast geweld ook kritische thema’s belichtte.
Het gebied in de provincie Almería waar toen gefilmd werd is ondertussen een toeristische attractie geworden (met een heus westernstadje in Tabernas). Audiard keert er naar terug, niet om een spaghetti western variant te maken maar om het genre naar het tijdperk van de globalisering te tillen. Daar waar Leone & co inzetten op stilering en vertraging (quasi stilstand) blijft de cinema van Audiard temporijk, expressionistisch en doordesemd van metaforen. De verwijzing naar de migratieproblematiek gebeurt allesbehalve terloops. The Sisters Brothers gaat over mensen die (net als in de huidige geglobaliseerde wereld) hun plaats moeten zoeken in een veranderende omgeving.
Het is geen toeval dat Eli en Charlie rijden, rijden en rijden maar toch nog altijd te laat komen. De wereld rondom hen verandert in een razend tempo. Van tenten gaat het over hutten naar huizen, van de ongerepte natuur voert de tocht naar langzaam groeiende steden. Op een bepaald moment wordt achter de rug van de in een saloon binnenstappende broers een deel van een prefab woning per kar vervoerd, een paar scènes verder zijn ze er getuige van hoe die façade deel uitmaakt van een huis dat opgetrokken wordt.
Die veranderende wereld en het aan Sam Peckinpah (meer bepaald The Wild Bunch en Pat Garrett and Billy the Kid) schatplichtige idee van cowboys die ‘out of time‘ en ‘out of place‘ zijn inspireert Audiard om een moderne, morele western te maken. The Sisters Brothers gaat volgens Audiard over dingen waar hij gevoelig voor is: “de erfenis van geweld, een geweld dat via de Founding Fathers, de grondleggers van Amerika, bij de cowboys belandde. Wat me bezighoudt is hoe we aan dat geweld ontsnappen. De western draait inderdaad rond de strijd tussen barbarij en beschaving en laat toe om vragen te stellen. Op welk moment laat je wapens toe in het dorp? Wanneer duikt er iemand op die de sheriffster gaat dragen? Hoe ontkiemt de democratie? Een democratie die ik in The Sisters Brothers wou verbinden met broederschap.”
Tegelijk introduceert hij een sociale utopie via Warm, een goudzoeker die geen rijkdom nastreeft maar een gemeenschap wil versterken. “Dat was belangrijk omdat het een projectie is van een pacifistische gedachte, het genezen van een gewelddadig universum door een solidaire gemeenschap,” zegt Audiard, “ik wou van barbarij naar beschaving gaan via een sociale utopie. Wanneer je een zoektocht naar goud introduceert in een western kom je snel uit bij hebzucht en die deur wou ik sluiten. De utopie maakte het mogelijk om op een andere manier over goud en zijn functie te spreken en niet te blijven steken bij verrijking.”
Terwijl vooruitgang meestal verbonden wordt met materieel succes, met de verovering van gebieden en de komst van de trein linkt The Sisters Brothers progressie aan een idee. “Een filosofische gedachte,” preciseert Audiard, “1850 is een belangrijke datum. Er is inderdaad de Gold Rush maar in 1848 werd het door Karl Marx en Friedrich Engels opgestelde Communistisch manifest gepubliceerd. In die periode waren er in Duitsland, Frankrijk en Groot-Brittannië bewegingen actief – van de saint-simonisten over Proudhon en de anarchisten tot de utopisten en de communisten – die alternatieve samenlevingsideeën propageerden en de immigranten namen deze opvattingen mee naar de Nieuwe Wereld. Er ontstonden dan ook veel nieuwe gemeenschappen. Alleen daar waar religie het cement van de nieuwe samenleving vormde, zoals bij de Amish en de Mormonen, overleefden ze, maar de ideeën hingen wel degelijk in de lucht.”
The Sisters Brothersis een morele western en een moderne film. Met een rudimentair verhaal en dito personages, adembenemende landschapsbeelden en de nodige shoot outs maar vooral ook een personage gedreven verhaal met diepgang en actuele echo’s. Een universeel sprookje dat de mensheid en de beschaving bevraagt en de stelling ondergraaft dat “er geen alternatief is.” Er is wèl een alternatief stelt Audiard, en er zijn vooral andere keuzes mogelijk (en noodzakelijk).
Audiards cowboys zijn geen vastgeroeste dino’s maar individuen gecharmeerd door moderniteit (gesymboliseerd door de verwondering oogstende tandpasta) die in eenvoudige woorden spreken over het kapitalisme, het menselijk bestaan en begrippen als thuis, familie en gemeenschap. De knipoog naar John Fords The Searchers (ook de naam van de distributeur!) met een deur als beeldkader, als brug tussen verleden en toekomst, tussen wildernis en beschaving, is geen toeval. Het is een illustratie van Audiards drang om een brug te slaan tussen traditie en vernieuwing. Met een tegelijk klassiek en modern ogende western.
IVO DE KOCK
THE SISTERS BROTHERS: regie: Jacques Audiard; USA-F-Sp-B-Rom 2018; 121′; met John C. Reilly, Joaquin Phoenix, Jake Gyllenhaal, Riz Ahmed, Rutger Hauer; FILM: **** / EXTRA’S: 0; distributie: The Searchers.
