Debra Graniks Leave no Trace: Ontsnappen uit het systeem

“Ik voel me aangetrokken totmensen die hun gewone bestaan opgeven en een ander leven zoeken,” zegt Leave no Trace regisseur Debra Granik, “bovendien fascineren mensen die vergeten worden door de samenleving me.”

De Amerikaanse onafhankelijke cineaste focust al 15 jaar op outsiders, gewone mensen die in een onherbergzame wereld hun plaats zoeken. In Down to the Bone (2004) kampt een moeder met een verslaving, in Winter’s Bone (2010) torst een meisje het gewicht van armoede en de contemplatieve documentaire Stray Dog (2014) portretteert een Vietnam veteraan die zich ongewenst weet.

Leave no Trace is een drama zonder psychologisering over een vader en dochter die niet enkel vergeten zijn door de samenleving maar die er ook voor gekozen hebben om afgezonderd in een bosrijk gebied van Oregon te (over)leven. Ver weg van de beschaving. Zonder luxe en zo zelfredzaam mogelijk. Tot overheidsambtenaren hen vinden en confronteren met een paradox. Het is geen misdaad om dakloos te zijn maar “het is illegaal om in de openbare ruimte te wonen.”

Met Leave no Trace houdt Granik Amerika, het land van de vrijheid en de grenzeloze mogelijkheden, een spiegel voor. Daarin zien we de contradicties en de duistere zijde van een maatschappij die mensen wel ‘op hun plaats zet’ (“ze vonden dat ik niet in het bos hoorde” zegt de jonge Tom tegen haar kameraden in het opvanghuis) maar geen plaats voor hen heeft. Het blijft bij die nuchtere constatatie want Granik serveert geen bittere aanklacht. Zoals ze niemand veroordeelt, iedereen heeft zijn redenen en niemand (ook de ambtenaren niet) is echt slecht.

“Ik wil Will niet veroordelen of prijzen, ik wil alleen iemand tonen die een alternatieve levensstijl zoekt en nodig heeft,” zegt Granik, “het gaat me om observatie, kijken wat hij doet zonder te zeggen of het goed of slecht is. Will heeft zichzelf buiten de samenleving en het politieke spectrum geplaatst, hij is ervan vervreemd. Hij identificeert zich met filosofen en theoretici en in ‘My Abandonment’, het boek van Peter Rock waarop mijn film gebaseerd is, citeert hij Henry David Thoreau’s ‘Walden’ om vragen te stellen over met hoe weinig je verder kan zonder gek te worden. Hij onderscheidt ‘verlangen’ van ‘nodig hebben’ en tracht daarom zelf te voorzien in wat hij nodig heeft, voedsel en onderdak.”

Debra Granik stapte af van Rocks melodramatisch slot om hoopvol te eindigen: “ik wou vader en dochter leiden naar een splitsing in de weg, waar ze beiden vrij hun eigen spoor kiezen.” Via dit traject, en de solidaire outsiders die hun pad kruisen, leidt Granik ons naar een ander Amerika. Een waar angst en haat niet overheersen en de groep er is om het individu te helpen. Waar Tom leert om geen schrik te hebben van een bijenkorf en er hulppakketten aan bomen worden bevestigd.

Graniks camera observeert dit allemaal, laat ons isolement koesterende mensen ontdekken door hun handelingen (de rituelen die ze uitvoeren zonder sporen na te laten) te tonen. Ze herinnert er ons aan dat het “action speaks louder than words” credo van de klassieke Amerikaanse cinema vooral sloeg op hoe gedrag de ziel blootlegt. Haar protagonisten hebben geen woorden nodig, ze leven in harmonie met elkaar en met de natuur. Ze stappen uit het systeem, tonen zich veerkrachtig, maar toch pleiten ze niet voor een leven “off the grid.”

Het ‘van de kaart afstappen’ is een noodzaak om onafhankelijk te blijven. Maar het is geen pasklare oplossing voor alles (ex-militair Will blijft helikopters horen die er niet zijn) en evenmin een (hippie of survivalist) ideaal. Leave no Trace is specifiek én universeel. Het is zowel een western die wijst op de kloof tussen land en wet in neoliberaal Amerika als een coming-of-age verhaal dat de kracht van empathie en solidariteit toont. Maar vooral ook een liefdevolle ode aan ‘gewone mensen’ en de schoonheid van echte vrijheid.

IVO DE KOCK

Interview Deauville, 7 september 2018

(Artikel verschenen in Filmmagie, n° 692, februari 2019)

GENRE drama

REGIE Debra Granik

SCENARIO Debra Granik & Ana Rosellini naar Peter Rock

FOTOGRAFIE Michael McDonough

MUZIEK Dickon Hinchliffe

MONTAGE Jane Rizzo

CAST Ben Foster, Thomasin McKenzie, Dale Dickey, Jeffery Rifflard

PRODUCTIE USA – 2018 – 108’

DISTRIBUTIE Please release me