Lynne Ramsays You Were Never Really Here: Intense kroniek van een uitgeholde man

YOU WERE NEVER REALLY HERE

Met amper vier kronieken van verloren onschuld groeide Lynne Ramsay uit tot een van de meest getalenteerde hedendaagse (vrouwelijke) cineasten. In haar artistieke genrestudie You Were Never Really Here speelt Joaquin Phoenix een brutale enigmatische hitman die een meisje moet bevrijden uit de handen van een pedofiel. Zijn uitgeholde man beklijft.

YOU WERE NEVER REALLY HERE

Achteruitgezakt en met petje op het hoofd volgde Joaquin Phoenix in september geamuseerd de in Deauville georganiseerde persconferentie voor Jacques Audiards The Sisters Brothers. Slechts eenmaal nam hij, op eigen initiatief want de vertaalster-moderatrice negeerde de acteur consequent, het woord om een statement te maken: “Ik wou met Jacques werken omdat hij sprak over de personages, wat niet altijd het geval is met filmmakers.”

Joaquin Phoenix was er en hij was er niet, die zonnige septembernamiddag in Normandië. Tegelijk aanwezig (quasi zonder woorden) en afwezig (dromend en elders vertoevend). Het is zowat een rode draad door zijn carrière, een rode draad die veel weg heeft van een persoonlijkheidskenmerk. Een film met als titel You Were Never Really Her die draait rond de ‘aanwezigheid’ van een uitgeholde man is Phoenix dan ook op het lijf geschreven.

YOU WERE NEVER REALLY HERE

In Lynne Ramsays adaptatie van een roman van Jonathan Ames is Joaquin Phoenix, die hitman Joe vertolkt, er tegelijk wel en niet. De sleutel ligt in het woordje ‘really’, de camera tracht vanuit alle hoeken te peilen of die enigmatische man met het uitdrukkingsloze gezicht en de mysterieuze littekens er wel ‘echt’ is. En wat die tristesse uitstralende ogen en kinderlijke stem betekenen. We zijn getuige van Phoenixs (vertrouwde) krachttoer: verdwijnen in zichzelf, vluchten van zijn (zelf)beeld.

YOU WERE NEVER REALLY HERE

Wanneer de vierde langspeelfilm van Lynne Ramsay in een carrière van twintig jaar (na Ratcatcher, Morvern Caller en We Need to Talk About Kevin) opent is Phoenixs personage Joe quasi dood. Met het hoofd in een plastic zak ensceneert Joe zijn zoveelste mislukte zelfmoordpoging. Na een weinig rooskleurige jeugd, met een gewelddadige vader, belandde hij als volwassene in uitzichtloze wereld, een natie geregeerd door geweld.

Zijn emotionele en psychologische bagage is zwaar. Een mishandeld kind werd een getraumatiseerd militair, een getormenteerd politieagent en een genadeloze hitman. Een man die enerzijds complexloos pedofielen executeert met hamerslagen en anderzijds liefdevol zorgt voor de moeder waarmee hij samenleeft in een desolate woning. Een ’thuis’ waar de sociopaat traumatische herinneringen verdringt met medicijnen en zijn bestaan dat van een slaapwandelaar lijkt.

YOU WERE NEVER REALLY HERE

Het verhaal van het aan Léon (Besson), Taxi Driver (Scorsese), Night of the Hunter (Laughton), Psycho (Hitchcock), Get Carter (Hodges) en Point Blank (Boorman) herinnerende You Were Never Really Here oogt eenvoudig. Een getraumatiseerde oorlogsveteraan die via een bevriende privédetective de opdracht krijgt om de vermiste minderjarige dochter van een bekende politicus op te sporen door zijn talent als hitman te gebruiken raakt verstrikt in een web van corruptie en wraak wanneer hij haar redt uit een bordeel in Manhattan. Een golf van extreem geweld dreigt de man die een schaduwbestaan leidt weg te spoelen.

Ramsays in Cannes bekroonde dramatische thriller (beste scenario, beste acteur) speelt met genreverwachtingen door moord en doodslag grotendeels uit beeld te weren en spanning te creëren via suggestie, dreiging en brutaal nihilisme. Joe Bini’s dynamische montage schept, geholpen door Jonny Greenwoods beklemmende muzikale score, een chaotische sfeer waarin het gevoel belangrijker is dan het verhaal. Krachtige en subtiele emoties wisselen elkaar af terwijl ‘dode’ momenten primeren op actie. Wat in genrefilms traditioneel gebruikt wordt om de contouren te schetsen staat centraal in de blik van een cineaste die conventies tegelijk gebruikt en ondergraaft.

YOU WERE NEVER REALLY HERE

Zo focust Ramsay op momenten die in ordinaire thrillers wegvallen omdat ze overbodig zijn voor de plot. Een hitman die wacht op een metro. Die gefotografeerd wordt door toeristen. Die zijn bejaarde moeder in bed legt. Absurde momenten ook. Zoals de nasleep van een bloederig gevecht waarbij hitman en slachtoffer op de keukenvloer liggen te luisteren naar de radio die ‘I’ve Never Been To Me’ speelt, Charlene’s uit 1977 daterende melancholische ballade over het fataal hollen achter ongrijpbare dromen terwijl ‘gewoon’ geluk voor het grijpen ligt.

De zwaargewonde mannen kunnen amper bewegen maar mompelen de zeemzoete teksten mee: “I can see so much of me still living in your eyes; Won’t you share a part of a weary heart that has lived a million lies.” Joe neemt daarop de hand van de man die hij doodt in een gebaar van empathie en solidariteit. Teder haast. Ze zijn beiden overal geweest (“anywhere I could run”) maar “nooit naar zichzelf gegaan.”

YOU WERE NEVER REALLY HERE

In die zin was Joe altijd elders. Lichamelijk op een plaats en mentaal ergens anders. Nooit ècht hier en nu. Altijd levend in het traumatische verleden en opgesloten in een gewelddadige geest. “Ik heb gehoord dat je wreed kunt zijn” zegt een opdrachtgever en dat illustreert Joe met zijn zware bolhamer. Een wapen dat geweld heel fysiek en reëel maakt, een noodzaak voor een huurmoordenaar die leeft in een cocon van psychose en geweld.

Joe is mentaal leeg, suïcidaal en verward. Zijn chaotische geest, tegenstrijdige emoties en traumatische herinneringen vat Lynne Ramsay met een gefragmenteerde narratieve stijl waar flashbacks fungeren als beeldflitsen die heden en verleden, werkelijkheid en fantasie op zintuiglijke wijze verstrengelen.

YOU WERE NEVER REALLY HERE

We zien een complexe man achtervolgd door ingewikkelde demonen en ambigue verlangens. Gevoelig voor de romantiek van liedjes en bevrijdingsmissies. Voor liefde en wraak. “Ik denk in beelden” benadrukte Ramsay toen ze We Need to Talk About Kevin voorstelde in Cannes en You Were Never Really Here illustreert andermaal hoe sterk haar beeldtaal blijft nazinderen. Dit is intense, visuele cinema. En een letterlijk onvergetelijke film.

IVO DE KOCK

YOU WERE NEVER REALLY HERE: regie & scenario: Lynne Ramsay; USA, 2017, 89′; met: Joaquin Phoenix, Judith Roberts, Alex Manette, Dante Pereira-Olson; FILM: **** / EXTRA’S: 0; distributie: The Searchers

YOU WERE NEVER REALLY HERE